سیوند

تنگه بلاغی در انتظار جلیقه نجات

برگرفته از همشهری آنلاین

عباس ثابتی‌راد

هنگامی که متوجه می‌شوی در کمتر از یک سال دیگر، تنگه بلاغی در زیر خروارها آب دفن می‌شود، حریصانه به آن چشم می‌دوزی و اشیاء و آثار بدست آمده از آن را بیشتر مرور می‌کنی؛ انگار که این آخرین دیدار با محوطه تاریخی است.
براساس یافته‌های گروه‌های مختلف کاوش در این منطقه آثار فراوانی از دوره‌های مختلف به دست آمده است.

در میان این آثار می‌توان به انواع سفال‌ها با نقوش هندسی و بزکوهی و پرندگان اشاره کرد. حتی در بخش‌هایی از این محوطه آثاری از زندگی پیش از تاریخ انسان بدست آمده است؛ دورانی که به دوره «باکون» معروف است.

در واقع این دوران، یکی از قدیمی‌ترین فرهنگ‌های پیش از تاریخ منطقه فارس است که اولین بار بارقه‌هایی از این فرهنگ در حدود 74 سال پیش توسط یکی از  باستان‌شناسان بنام جهان «لنکستر» و برخی از همکارانش در 5/2 کیلومتری جنوب تخت جمشید کشف شد.

عمده آثار بدست آمده از این دوره سفال‌های با نقش و نگار ابتدایی است، خوشبختانه در کاوش گروه‌های آلمانی- ایرانی در محوطه تاریخی تنگه بلاغی 9کوره سفال‌پزی متعلق به فرهنگ باکون کشف شده است که قدمتی در حدود شش هزار سال دارد.

اشکال متفاوت این کوره‌ها و طراحی آن، این کوره‌ها را به نوعی منحصر به فرد کرده است، به گونه‌ای که براساس اظهارات باستان‌شناسان نمونه‌های کوره‌های پیدا شده در تنگه بلاغی، بسیار منحصر به فرد است.

از سویی در سایت‌های مختلف حفاری شده در تنگه بلاغی آثار مختلفی از دوره‌های دیگر نیز بدست آمده است.

وجود غارهایی در کوه‌های اطراف این تنگه، زندگی غارنشینی را در این منطقه تأیید می‌کند که مربوط به دوران پارینه سنگی است و قدمتی در حدود 12 هزار تا 8هزار ساله دارد.

غار موسوم به «حاج بهرامی» که توسط گروه ژاپنی در این محوطه کشف شده است، از نمونه‌های آن است.

پس از این دوره که انسان‌ها غارها را رها کرده و در دشت‌ها اسکان یافته‌اند، آثار متعددی در این تنگه از خود بر جای گذاشته‌اند.

در محوطه باستانی تنگه بلاغی، تپه‌ای به نام «رحمت‌آباد» کشف شده است که آثاری از دوره، «جری و مسکی» نیز بدست آمده است که تاریخی هشت هزار ساله دارد.

در واقع این آثار بیانگر استقرار پیش از تاریخ انسان در این منطقه است؛ دورانی که هنوز انسان موفق به اختراع خط نشده بود و ابزار و امکانات زندگی‌اش اولین مراحل را پشت سر می‌گذاشت.

نفوذ در اعماق تاریخ

انسان‌ها در طول تاریخ همواره در حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کردند. شکل‌گیری بزرگترین تمدن‌ها، در کنار رودخانه‌ها بوده و شاید بتوان گفت که وجود رودخانه‌ پلوار یا سیوند در تنگه بلاغی، آن را به کانون یک زیستگاه دائمی تبدیل کرده بود.

براساس کاوش باستان‌شناسان در ماه‌های اخیر، آثار بسیار ارزشمندی از این محوطه بدست آمده است.

قدیمی‌ترین آثار کشف شده در تنگه بلاغی به چیزی در حدود 250 هزار سال برمی‌گردد.

دست‌افزارهای سنگی که در حوزه رودخانه کشف شده، قدمتی دیر پا دارد. در واقع آثار بدست آمده از حوزه رودخانه پلوار متعلق به دورانی است که در ادبیات باستان‌شناسی به دوران «موستری» یا «موسترین»  معروف است.

این دوران به 250 هزار تا 40 هزار سال پیش مربوط است و به روزگارانی که هنوز انسان‌ها ابزار زندگی‌شان را از سنگ‌ها می‌ساختند، برمی‌گردد.

البته آثار بدست آمده از تنگه بلاغی، تک یافته‌های سنگی است و عمده آن از جنس سنگی مرسوم به «چرت» می‌باشد که دارای رنگی قهوه‌ای است و استحکام بسیار زیادی دارد.

شکی نیست که تنگه بلاغی گنجینه‌ای از دوره‌های مختلف زندگی بشری را پیش رویمان می‌گذارد.

وجود آثار فراوانی از دوران‌های مختلف این واقعیت را بیشتر روشن می‌کند که از تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف ایرانی، در تنگه بلاغی، اثری به جا مانده است.

گویی این محوطه به صورت یک کلکسیون، نمونه‌های متعددی را از تمدن‌ها و فرهنگ‌های مختلف در خود جمع کرده و به یکباره، پیش از آنکه در زیر آب دفن شود، به ما هدیه کرده است.

بسیاری از باستان‌شناسان، از وجود یک زیستگاه دائمی در حاشیه رودخانه پلوار در تنگه بلاغی خبر می‌دهند و حضور فرهنگ‌های متنوع که به صورت سلسله‌وار در آنجا یافت شده است را بیانگر اهمیت این منطقه می‌دانند.

به تعبیر گروه‌های کاوشگر در تنگه بلاغی، این محدوده در روزگاران مختلف، همواره دارای اهمیت بوده و به عنوان یک مرکز بزرگ تجاری مورد  توجه بوده است.

به عنوان نمونه وجود یک کارگاه بزرگ سفال‌پزی در این محوطه مبین این نکته است که تنگه بلاغی، روزگاری به عنوان مرکز ساخت ظروف سفالی مشهور بوده و سفال‌های ساخته شده در آن نیز به شهرهای دیگر صادر می‌شده است.

به تعبیری می‌توان گفت که در هر مقطع تنگه بلاغی تا حد تشکیل یک تمدن پیش رفته است.

کشف اثر مهر، در این محدوده که متعلق به دوران باکون است، شاید دلیلی بر این مدعا باشد.

چرا که مهر، نشان از مالکیت اشخاص دارد. به عبارتی می‌توان به این نتیجه رسید که در دوران باکون، مالکیت شناخته شده بود.

از سویی کشف بقایای یک روستا از دوره هخامنشیان و همچنین کشف پی‌های به جا مانده از یک کوشک مربوط به دوره داریوش اول نیز، دلیل دیگری است بر یک زیستگاه دائمی در محوطه تنگه بلاغی.

از قرار، آثار به جا مانده از این کوشک پس از آب‌گیری سد سیوند، ‌همچنان به جا خواهد ماند و این محدوده به زیر آب نخواهد رفت، اما محوطه‌هایی که در آن آثار مختلف تاریخی پیدا شده است، زیر آب سد سیوند خواهد رفت.

ردی از انسان

هنگامی که از تپه‌های مجاور به محدوده تنگه بلاغی نگاه می‌کنی، زیبایی خیره‌کننده‌ای تو را در برمی‌گیرد؛ رودخانه‌ای کوچک با پیچ و خم‌های متوالی از دل کوه‌ها گذشته و خود را در پایین‌ترین قسمت این بلندی‌ها جای داده است.

چگونه می‌توان تصور کرد که زندگی250 هزار ساله بشری در محدوده این رودخانه شکل گرفته است.

با کمی دقت هنوز هم می‌توان بر بخش‌های غربی و شرقی رودخانه پلوار یا سیوند، ردی از کندوکاوی‌ها یافت.

راهی باریک که در دل سنگ‌ها هموار شده و طولانی است.

اگر چه هنوز کاربری این راه‌ها چندان مشخص نیست، اما براساس 9 قسمت شناسایی شده در ضلع غربی که 5/6 کیلومتر طول دارد و 16 قسمت شناسایی شده در ضلع شرقی رودخانه، تصور راه شاهی در نزد باستان‌شناسان جان گرفته است؛ راهی باریک که می‌توانست پادشاه را از کوشک خود به پاسارگاد و سپس تخت جمشید هدایت کند.

البته این ظن با توجه به فصل‌های کاوش که از مهر ماه دوباره آغاز شده است، با یافته‌های جدیدی، می‌تواند قوت بگیرد.

یکی از نکات قابل توجه در کشف آثار تنگه بلاغی، کشف اسکلت‌هایی است که از دوران باکون به جا مانده است.

کاوشگران آلمانی در تنگه بلاغی، در کنار کوره‌های سفال‌پزی اسکلت‌هایی یافته‌اند که  به شیوه منحصر به‌فردی دفن شده‌اند.

این اسکلت‌ها به صورت جنینی یعنی دست و پا جمع و رو به شرق دفن شده‌اند که بسیار قابل توجه است.

اگرچه این شیوه تدفین برای اولین بار در این محدوده یافت شده، اما تعداد قابل توجه‌ این اسکلت‌ها، بیانگر وجود تفکر خاص میان مردمان دوره باکون است.

در کنار اسکلت‌ها سکه‌ای که مبین دوره‌ای خاص باشد، یافت نشد. اما تزئینات مختلفی بر اسکلت‌ها بوده است.

این اسکلت‌ها، دارای دستبندهایی از آهن و مهره‌ها از جنس سنگ عاج، گوشواره‌هایی ازجنس مفرغ و سرپیکان‌های از جنس آهن و مفرغ و همچنین مهره‌هایی از جنس عقیق هستند.

اسکلت‌های یافت شده در گورهای فرسنگی قرار داشت که  متعلق به دوران فراهخامنشی است.

این گورها، به صورت دایره‌ای شکل با سنگ‌های بزرگ ساخته شده‌اند که به تعبیر باستان‌شناسان، کشف این گورها، اطلاعات دقیق از نحوه تدفین در دوران‌ فراهخامنشی را به همراه داشته و برای اولین بار در کشور کشف شده است.

مرثیه‌ای تلخ

اگرچه بعد از چند فصل کاوش، هم اکنون آخرین فصل‌های کاوش سپری می‌شود، اما به رغم ‌اظهارات کاوشگران آلمانی، فرانسوی، ایتالیایی، لهستانی، ژاپنی و ایرانی که تصور این حجم از آثار تاریخی در این منطقه را نداشتند، کشف تمدنی جدید در تنگه بلاغی دور از انتظار نیست.

به تعبیر بسیاری از آنان، عمده کار کشف و کاوش انجام گرفته و تمام آثار موجود در این تنگه یا شناسایی شده و یا در مراحل پایانی به سر می‌برد.

تنگه بلاغی با وجود آنکه از تمامی دوره‌های تمدنی بهره‌ای یافته و آثار متعددی را از روزگاران متعدد در خود جای داده است، اما تأسف‌انگیز است که هنوز آن را ندیده، در زیر آب فرو برود و تنها آثاری از روزگار گذشته را به رسم امانت به ما بدهد و خود از دیده‌ها پنهان شود.

بخش عمده‌ای از محوطه تنگه بلاغی که در آن آثار مختلفی از دوره‌های متعدد کشف شده است، پس از پایان فصل حفاری که تا پایان سال طول خواهد کشید، در زیر آب دفن خواهد شد و تنها قسمتی از آن به جا خواهد ماند. این محدوده در 35  کیلومتری جنوب پاسارگاد قرار دارد و از مناطق بسیار ارزشمند باستانی است.

تنگه بلاغی، سرزمین جادویی به جا مانده از روزگار کهن، هنوز در خاطره ما طلوع نکرده است که ناگهان آن را فراموش می‌کنیم و تنها در گوشه دنج و خاموش موزه‌ها، آثار پیدا شده در آن را مرور می‌کنیم.

• < قبلی
• بعدی >