ایران‌بوم

عالمی را گفتند عالم بی عمل به چه ماند
گفت به کندوی بی ثمر
عمله ای را گفتند عامل بی علم به چه ماند؟
گفت به وزیر پرضرر

چندی پیش در پی آبگیری سد کارون 3،صدها اثر به جا مانده از تاریخ ایلامی - اسلامی ایذه همچون آسیاب ها، گورستانها، کاروانسراها و امامزاده ها_که با معماری منحصر به فرد بومی منطقه یعنی سنگ ملات و گچ ساخته شده بودند_برای همیشه زیر آب رفتند بدون آنکه باستان شناسان و کارشناسان میراث فرهنگی توانایی و زمان کافی برای نجات همه این آثار از خطر غرق شدن را داشته باشند.

آثار تاریخی سد کارون 3 قربانی آن شدند تا دولت انجام هر پروژه بزرگ عمرانی را در مرحله طراحی و اجرا منوط به استعلام از سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کند. این مصوبه در هیأت دولت به تصویب رسید اما هرگز به اجرا نرسید.

تنگه 18 کیلومتری بلاغی در 9 کیلومتری آرامگاه کورش کبیر در پاسارگاد واقع شده است. این منطقه باستانی که از گذشته به عنوان راه شاهی [که از آن می گذشته] شهرت داشته یکی از مهمترین چشم اندازهای پاسارگاد محسوب می شود. احداث سد سیوند (1371) در تنگه بلاغی باعث شده است تا آثار موجود در این تنگه مورد تهدید قرار گیرند. سد سیوند، جنجال برانگیزترین طرح عمرانی، روی رودخانه پلوار(سیوند) احداث شده است و پس از آبگیری حدود 8 کیلومتر از این تنگه را به همراه آثار دوران آن به زیر آب می برد و 131 اثر را غرق می کند.
هم اکنون با فشار آگاهان در زمینه میراث فرهنگی و دخالت یونسکو،چند گروه پژوهشی از دانشگاههای بولونیای ایتالیا، ورشو لهستان، کیوتو ژاپن، پژوهشگاه لومیر فرانسه، مرکز مطالعات ایران شناسی آلمان، مرکز باستان شناسی آلمان و موسسه باستان شناسی دانشگاه تهران تیم های مشترکی از ایران و کشورهای خارجی(چندین گروه مختلف ‌آلمانی، ایرانی لهستانی، پنج تیم مشترک ایرانی- ایتالیایی، ایرانی- فرانسوی و ایرانی- ژاپنی و...) تشکیل و کاوش هایی برای نجات محوطه‌های باستانی پشت سد سیوند، انجام داده اند. در این کاوش‌ها باستان‌شناسان توانستند بقایای معماری، اشیا و گورهای باستانی متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد تا دوران اسلامی را شناسایی کنند.

طبق تعریف یونسکو هر اثری که از گذشته باقی مانده باشد و نشان از یک واقعه داشته باشد جزء آثار تاریخی محسوب می شود.
دانشمندان تاکنون سرگرم کاوش های باستان شناسی هستند تا پیش از آبگیری سد سیوند، دست کم بخشی از آثار تاریخی موجود در دشت پاسارگاد(مرغاب) را نجات دهند.در بین آثار کشف شده تنها آن دسته که قابل جا به جایی باشند نجات می یابند و تاکنون 131 اثر شناخته شده دیگر(با توجه به ادامه کاوش ها تعداد این آثار رو به افزایش است) که عمدتا بناهای تاریخی هستند در خطر نابودی هستند.
در این میان ایجاد کمیته ای مردمی برای نجات آثار باستانی دشت پاسارگاد بیشترین سهم را در جهت روشنگری افکار عمومی و توجه یونسکو داشته است.

کشف روستای هخامنشی

چندی پیش هیأت باستان شناسی ایران و ایتالیا موفق شدند در کنار 30 خانه مکشوفه از یک روستای هخامنشی گورستانی مربوط به اهالی این روستا را کشف کنند. این گورها گرداگرد روستا واقع شده اند. این روستا نزدیک ترین محوطه به سد سیوند است و با آبگیری سد، زیر آب می رود. کاوش های باستان شناسی در این روستا نیز باعث شد برای نخستین بار شیوه معماری در دوره هخامنشی که تاکنون ناشناخته بود، شناسایی شود. کاوش های بیشتر در این گورستان منجر به شناسایی 15 گور هخامنشی شد اما با نزدیک شدن به پایان فصل کاوش، باستان شناسان موفق شدند تنها 3 گور از گورهای کشف شده را شناسایی کنند.
کشف یک دهکده هخامنشی اهمیت زیادی دارد و این نخستین باری است که بقایای معماری روستای این دوره باستانی و با اهمیت ایران شناسایی می شود.
مهندس محمد حسن طالبیان، مدیر بنیاد پژوهشی پارسه و پاسارگاد درباره یافته های کاوشگران در این دره می گوید: باستان شناسان در فصل اول کاوش بخشی از بقایای معماری یک روستای هخامنشی که شاید قدمت آن به دوران فرا هخامنشی نیز برسد با دیوارهای دفاعی و لوله های سفالی دفع فاضلاب و یک منطقه تولیدی ابزارآلات کشاورزی که احتمالاً متعلق به دوران ساسانی است را پیدا کردند.
همچنین دو کوره سفالگری از هفت هزار و 500 سال پیش، یک محوطه باستانی هفت هزار ساله، تدفین مرده های مربوط به شش هزار سال پیش، آثاری از بقایای دوره ایلامی، دو اسکلت دفن شده همراه اشیا در گور، یک گورستان کلان سنگی ساسانی، خمره ذخیره آذوقه (بزرگترین ظرف باستانی ایرانی با وزنی معادل 120 کیلوگرم)، حوض ساخته شده از لاشه سنگ با اندود گچ، مهر باستانی با نقوش افقی و قدمت پنج هزار و 500 سال که در این منطقه از نظر تجاری حائز اهمیت است، کوره های ذوب فلز و دو گورستان دسته جمعی از دیگر آثاری است که تاکنون در این دره به دست آمده است.
معماری خانه های کشف شده، از پاسارگاد و تخت جمشید الگو برداری شده است. دو پایه ستون در حیاط یا ایوان مرکزی یکی از این خانه ها کشف شده و احتمالا ستون ها از چوب بوده است و به همین علت از بین رفته است. هم اکنون پایه ستون ها تنها گواه معماری ستون دار در خانه های این روستا است.
آثار بدست آمده از این فصل کاوش نشان می دهد که زندگی در این روستا در طول دوره هخامنشی جریان داشته است. برخی دیگر از این آثار عبارتند از چند مهره سنگی چرخ نخریسی که از بافندگی در این روستا خبر می دهد. یک کاسه مرمری، سنجاق مفرغی، مهره های تزئینی، تیغه های سنگی مربوط به یک آسیاب، سر پیکان و یک سپر مربوط به دوره هخامنشی نیز در این محوطه یافت شده است.نیز، به دنبال تقاضای کاوش مجدد باستان شناسان فرانسه و ایتالیا در تنگه بلاغی، این مهم صورت گرفت و دومین فصل از کاوش های باستان شناسی در تنگه بلاغی روی دهکده هخامنشی با سرپرستی علیرضا عسگری از ایران و پروفسور کالیاری از ایتالیا پس از یک ماه و نیم به پایان رسید و نتایج شگفت انگیزی داشت.
در محوطه 76 که توسط هیأت ایرانی و ایتالیایی کاوش شده بود بقایای یک روستای هخامنشی کشف شد اما در کنار آن نیز سفال های دوره باکون ( هزاره پنجم پیش از میلاد ) نیز شناسایی شد. به همین علت تیم مشترک ایران و آلمان که روی این دوره باستانی کار می کنند عهده دار کاوش در بخش باکون این محوطه باستانی شدند. از روی سفال های سطحی می شد حدس زد که این محوطه به دوره باکون تعلق دارد.
هیات ایرانی و آلمانی به سرپرستی مژگان سیدین و باربارا هلوینگ موفق شدند تا بقایای دوره باکون ( هزاره پنجم پیش از میلاد )، را در محوطه 93 تنگه بلاغی شناسایی کنند. این پژوهش ها نشان داد که تنگه بلاغی از 7 هزار سال پیش محل زندگی و سکونت انسان بوده است.

اختلاف نظر باستان شناسان در باره آثار،خود دلیلی بر عدم مطالعه کافی در دره بلاغی است
آقای عطایی، یکی از باستان شناسان تنگه بلاغی که محوطه های بی شماری را همراه هیأت هایی از فرانسه و آلمان کاوش کرده است با اشاره به جریان کاوش در تپه باستانی هخامنشی می گوید: « تپه ای باستانی در نزدیکی راه موسوم به راه شاهی واقع شده است و احتمالا متعلق به بنای ارزشمندی بوده است. کاوش های اوایل سال جاری نظریه راه شاهی را رد کرد و از آنجا که احتمال می رود تنگه بلاغی در زمان هخامنشی شکارگاه بوده باشد، آنچه به عنوان راه شاهی می شناسیم همان دیوار های پردیس شاهی بوده که بخش قرق را از محوطه پردیس جدا می کرده است.

در جریان کاوش هایی که در محوطه 85 انجام گرفت بقایای پایه ستون های هخامنشی کشف شد که احتمال وجود یک کوشک از دوره هخامنشی را در داخل تنگه بلاغی اثبات کرد.

عطایی با بیان این مطلب که نظریه اخیر تا حدودی درست است، یادآور شد:« احتمالا در محوطه پردیس نیز بنای ارزشمندی از دوره هخامنشی یافت می شود به همین علت محوطه 34 که در داخل بخش پردیس واقع شده است را باید کاوش کرد.

پیش از این، آزمایشات ژئوفیزیک نشان داده است که محوطه 34 متعلق به یک بنای بزرگ است. همچنین سفال های سطحی نیز احتمال هخامنشی بودن آن را قوت بخشیده است.

رمی بوشارلا سرپرست فرانسوی کاوش در تنگه بلاغی است. وی در تازه ترین کاوش های خود روی راه شاهی معتقد است که راه مسیر عبور آب بوده و به عنوان کانال از آن استفاده می شده است.
عطایی با رد این نظریه گفت: « بر اساس نطریه بوشارلا، ما پنج حفره در داخل راه شاهی ایجاد کردیم اما هرگز به بقایای گچ، ساروج یا ملات مشابه برخود نکردیم. در صورتی که از این مسیر که به عنوان کانال های آب استفاده می شده باید این بقایا امروز یافت شود.
عطایی در ادامه گفت: «در صورتی که کاوش در محوطه 34 منجر به کشف بنای ارزشمندی از دوره هخامنشی شود نظریه پردیس بودن این محوطه اثبات می شود و آن وقت با اطمینان می توان گفت که راه موسوم به راه شاهی همان دیوار پردیس است.
هم اکنون آبگیری سد سیوند باعث می شود تا میزان آب تا یک متری محوطه 34 بالا بیاید.
به گفته رمی بوشارلا هنوز محوطه های بی شماری در این تنگه وجود دارد که نیازمند کاوش هستند و همه هراس باستان شناسان این است که آبگیری سد سیوند مانع از این کاوش ها شود.

زیان های آبگیری این بند،تنها شامل آثار تاریخی نمی شود
به غیر از آثار تاریخی که در دره بلاغی قرار دارد و با آبگیری سد سیوند زیر آب می روند، مراتع عشایر که یکی از جاذبه های گردشگری ایران به شمار می رود نیز نابود می شود. وجود آثار تاریخی و فرهنگی مهم در نزدیکی دریاچه این سد از جمله آثار تاریخی پاسارگاد، باعث می‌شود که نتایج حاصل از مطالعات گسترده به خصوص افزایش رطوبت در منطقه و تاثیر آن بر سازه‌های تاریخی اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
مهندس‌مختار نجفی کشکولی، مدیر کل امور عشایر استان فارس با بیان این مطلب می گوید: با آبگیری سد سیوند مسیر کوچ عشایر و یکی از استقرارگاههای کوچ نشینان در این منطقه از بین می رود. او عشایر را به دو دسته مرتع دار و کوچ نشین تقسیم می کند و می گوید: این سد برای مرتع داران که از طایفه باصری هستند خطر بیشتری دارد چرا که مراتع و چراگاههای آنها زیر آب می رود. نجفی تأکید می کند که وزارت نیرو به استناد قانون باید رضایت مرتع داران را در صورت آبگیری این سد جلب کند. به همین دلیل است که مهرکیان برای حفاظت از جاذبه های باستانی، گردشگری و طبیعی ایران پیشنهاد تهیه نقشه آمایش سرزمینی (نقشه ای که در آن تمام نقاط تاریخی و طبیعی یک کشور مشخص می شود) را ارائه می دهد. او می گوید: متأسفانه تاکنون هیچ ارگانی برای تهیه نقشه آمایش سرزمینی اقدام نکرده و در صورت فقدان این نقشه هر روز با خطر از بین رفتن آثار تاریخی زیادی به بهانه اجرای پروژه های عمرانی مواجه می شویم.
بسته شدن مسیر کوچ عشایر و به زیرآب رفتن یکی از استقرارگاه‌های کوچ‌نشینان در منطقه، یکی از نتایج آبگیری سد سیوند است اما آخرین ضرر نیست. وجود آثار تاریخی و فرهنگی مهم در نزدیکی دریاچه این سد از جمله آثار تاریخی پاسارگاد، باعث می‌شود که نتایج حاصل از مطالعات گسترده به خصوص افزایش رطوبت در منطقه و تاثیر آن بر سازه‌های تاریخی اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.

چند اثر در معرض تهدید دیگر در تنگه بلاغی
بابک کیال، سرپرست مجموعه باستانی پاسارگاد در مورد محوطه‌های شناسایی شده می گوید: «در این بررسی‌های محوطه‌های باستانی شامل تپه‌های پیش از میلاد، کوره‌های ذوب فلز، غار و سکونت‌گاه‌های پیش از میلاد، کوره‌های سنگی مربوط به دوره فرمانروایان فارس (فرته‌داران)، دو قبرستان دسته جمعی مربوط به دوران اشکانی، بیش از 7 کیلومتر مرز سنگی مربوط به دوران اشکانی و دیگر محوطه‌های باستانی که بر اثر ساخت سد زیر آب می‌رود، شناسایی شد».
همچنین بررسی های ژئوفیزیک در بخش شمالی محوطه 64 تنگه بلاغی منجر به کشف سه مجموعه ساختمانی با واحدهای متعدد مربوط به دوره فرا هخامنشی تا دوره ساسانی شد. بررسی های ژئوفیزیک به تازگی و در وسعتی به ابعاد دو هکتار برای شناسایی بخش های مسکونی محوطه 64 و دیوار حائل این محوطه با گورستان محوطه 65 انجام گرفته است به گفته سرپرست ایرانی هیات ایران و لهستان در تنگه بلاغی این بررسی ها نشان می دهد سه مجموعه ساختمانی در محوطه ای که به نام 64 خوانده می شود، مدفون مانده است که به دوره های پس از هخامنشی مربوط می شود.

کشف سکونتگاه 4 هزار ساله در حوالی تخت جمشید
باستان شناسان در برزن جنوبی واقع در جنوب تخت جمشید در جستجوی سفال دوره کوروش و کمبوجیه بودند، موفق شدند سابقه استقرار و سکونت را از هزاره دوم پیش از میلاد در نزدیکی این بنای هخامنشی کشف کنند.
به گفته کامیار عبدی، باستان شناس ایرانی مقیم آمریکا و سرپرست هیات کاوش در این منطقه، یکی از سفال های شاخص دوره ایلامی تا پارسی که در مرودشت و محدوده تخت جمشید کشف شده سفال مشهور دوره تیموریان است که "واندربرگ" آن را شناسایی و نام گذاری کرده است. به اعتقاد باستان شناسان، فرهنگ تولید این سفال از اواسط هزاره دوم پیش از میلاد آغاز و تا 900 یا 800 پیش از میلاد ادامه داشته است. اما پس از این دوره تولید سفال تیموریان به یک باره متوقف می شود و تا دوران هخامنشی دیگر اثری از آن دیده نمی شود.
طبق متون تاریخ شهری بزرگ به نام متزیش در نزدیکی تخت جمشید وجود داشته است که امروز اثری از آن دیده نمی شود.
در این شهر بزرگ روزگاری ایلامی ها و احتمالا هخامنشیان زندگی می کردند. این که متزیش چه سرنوشتی داشته است و پس از ایلامی ها چه اتفاقی برای آن افتاده است معلوم نیست. اما متزیش باید جایی در نزدیکی تخت جمشید بوده باشد و می توان حدس زد که محوطه هایی چون برزن جنوبی، محوطه فیروزی یا محوطه های بخش غربی تخت جمشید بوده باشد.
همچنین شناسایی هزاران گور هخامنشی و ساسانی در کوه رحمت نیز حاکی از اهمیت فراوان نواحی اطراف پارسه و پاسارگاد است. بررسی های باستان شناسی در حاشیه تخت جمشید، شهر پارس و شهر ساسانی استخر در دامنه و ارتفاعات کوه رحمت، از وجود 5 نوع تدفین و هزاران گور فراهخامنشی تا ساسانی در این محوطه خبر داد.
دره بلاغی در 95 کیلومتری شمال شیراز، منطقه ای طبیعی است که اگر معدنی در آنجا وجود داشته باشد ممکن است به سئوالات موجود در رابطه با چگونگی ساخت تخت جمشید و پاسارگاد پاسخ دهد. همچنین مسیر زیارتی کاروان های دوره اسلامی نیز در این دره بوده و شاهد این ادعا کاروانسرای مظفری در کنار آرامگاه کوروش است. آرامگاه کوروش در دوره اتابکی به مسجد تبدیل شد و همراه با باغهای اطرافش مجموعه ای را تشکیل داد که منزل خوانده می شد و منزل بعدی کاروانها در تنگه بلاغی بوده است. این منزلها مسیر راه را در دوره هخامنشی و اسلامی مشخص می کند.
پاسارگاد پنجمین محوطه جهانی ایران است که طی آخرین جلسه یونسکو تیر ماه سال 1383 که در چین برگزار شد به علت دارا بودن شاخص‌های فراوان در فهرست جهانی یونسکو با صد در صد آرا به ثبت رسید.

دو حوضچه تولید نوشیدنی از دوره ساسانی در تنگه بلاغی مدفون مانده است
با انجام بررسی های ژئوفیزیک در سایت ساسانی تنگه بلاغی، دو حوضچه تولید نوعی نوشیدنی آشکار شد. پیش از این حفاری های باستان شناسی در بخش جنوبی محوطه 64 منجر به کشف حوضچه ای شده بود که در آن نوعی نوشیدنی تولید می کردند. قدمت این حوضچه به دوره ساسانی باز می گردد.
علی اسدی، سرپرست ایرانی هیأت ایران و لهستان می گوید: بررسی های ژئوفیزیک در محوطه ای به ابعاد 2 هکتار نشان داد محوطه 64 به دو بخش شمالی (فضاهای مسکونی) و جنوبی (فضاهای صنعتی) تقسیم شده و سه مجموعه ساختمانی در بخش شمالی و یک حوضچه تولید نوعی نوشیدنی در بخش جنوبی کشف شده است.
وی در ادامه گفت: «نقشه های ژئوفیزیک نشان می دهد که حوضچه های مدفون در خاک به نخستین حوضچه ای که از این مجموعه از زیر خاک بیرون آمد شباهت دارد و احتمالا آن ها نیز به مانند حوضچه پیشین دارای یک سطح شیب دار که به یک خمره بزرگ سفال منتهی می شود هستند».

کشف عمارتی بزرگ از دوره هخامنشی در تنگه‌بلاغی
با کاوش در محوطه 73 تنگه بلاغی، بقایای عمارتی بزرگ از دوره هخامنشی کشف شده است.
مژگان سیدین، سرپرست ایرانی هیأت مشترک ایران و آلمان در این باره می گوید شناسایی بقایای کوره های سفال هزاره چهارم پیش از میلاد باستان شناسان را راهی این محوطه باستانی کرده است.
به گفته وی بررسی های ژئوفیزیک در این محوطه از وجود عمارتی بزرگ در زیر زمین خبر داد که منجر به باز شدن سه ترانشه بزرگ برای شناسایی این عمارت شد. این عمارت بزرگ با دیوارهای سنگی متعلق به دوره هخامنشی است.
سنگ های دیوار این عمارت به صورت لاشه سنگ و خشکه چین مورد استفاده قرار گرفته است. در این عمارت هخامنشی، تاکنون بقایای دو ظرف سنگی شکسته که کم و بیش اندازه ای مشابه پیاله های امروزی دارند نیز یافت شده است.

خندق طویل دوره فراهخامنشی در تنگه بلاغی
با کاوش در محوطه 91 تنگه بلاغی، بقایای دیوار خندقی طویل از دوره فراهخامنشی در این تنگه باستانی یافت شد.
بنا بر سخنان مژگان سیدین این دیوار خندق مانند ابتدا در بررسی های ژئوفیزیک شناسایی شده و سپس عکس های هوایی نیز وجود آن را تأیید کرده است. به همین دلیل کاوش های باستان شناسی برای شناسایی چیستی این دیوار در محوطه 91 آغاز شد که بخش هایی از آن از زیر خاک بیرون آمد.
آنچه که باستان شناسان موفق شدند از زیر خاک بیرون بیاورند در حال حاضر طولی نزدیک به 3 متر و 17 سانتی متر دارد و ارتفاع آن به یک متر و 60 سانتی متر می رسد. به گفته سیدین شواهد ژئوفیزیک و عکس های هوایی نشان می دهد که این دیوار خندق مانند باید ابعاد بیشتری داشته باشد. این دیوار از لاشه سنگ و به صورت خشکه چین بدست آمده است. شواهد باستان شناسی نشان می دهد این دیوار متعلق به دوره فراهخامنشی است اما هنوز کاربری آن مشخص نشده است.
تیم مشترک ایران و آلمان برای شناسایی محوطه های پیش از تاریخی و دوره باکون راهی تنگه بلاغی شده اند. سرپرست آلمانی این تیم باربارا هلوینگ است.

سکونتگاه صنعتگران تنگه بلاغی، یادگار 6000 سال پیش
بررسی های ژئوفیزیک در تنگه بلاغی و در نزدیکی سد منجر به کشف محوطه جدیدی شد که به هزاره چهارم پیش از میلاد تعلق دارد. این محوطه صد و سی و یکمین اثری است که در تنگه بلاغی کشف شده است.
نقشه مغناطیسی تهیه شده از این محوطه باستانی نشان می دهد محوطه 131 استقراری بوده و متعلق به اقوامی است که 6 هزار سال پیش از کوره های سفال گری محوطه 73 فعالیت می کردند.
تا کنون 5 کوره پخت سفال از هزاره چهارم پیش از میلاد در محوطه 73 کشف شده است که یکی از کوره ها هنوز کانال سوخت رسانی دارد.
فاصله میان محوطه 131 تا محوطه 73 کمتر از ده دقیقه است و به همین خاطر باستان شناسان گمان می کنند محوطه 131 زیست گاه صنعت گران محوطه 73 بوده است.
سیدین درباره کاوش های باستان شناسی محوطه 131 به میراث خبر گفت: « این محوطه به تازگی کشف و کاوش در آن نیز تازه شروع شده است و هنوز به غیر از استقراری بودن و تعلق آن به هزاره چهارم پیش از میلاد اطلاعاتی دیگری در دست نیست».
وی درباره کوره های سفال گری کشف شده در محوطه 73 گفت: « این کوره ها مدور هستند و مشابهت زیادی با کوره های 6 هزار ساله محوطه 91 دارند و به نظر می رسد در هزاره چهارم پیش از میلاد، در تنگه بلاغی صنعت سفال گری شکوفا بوده است».

وزارت نیروی محبوب چنین است!
در تمامی این مدت اگر گاهی خبر خوشی از برگزاری همایش ها و سخنرانی صاحب نظران می رسد یا این که با وجود مشکلات فراوان، از ورود دانشمند برجسته دیگری مانند خانم باربرا کیم (لهستان) به کاوش ها آگاه می شویم پاسخی از سدکنندگان می آید و مژده ای که سیل نزدیک است.
گفتنی است که سازمان میراث فرهنگی مدعی است که مسئولان سد سیوند هزینه کاوش های تنگه بلاغی را نمی پردازند. افزون بر این به گزارشی از تارنمای پیام، کارگران سد سیوند نیز از دولت شاکی بوده و به نشان اعتراض تجمعی داشته اند.

بر اساس آمارهای دولتی،375 سد محوطه های باستانی را تهدید می کنند
تاکنون بسیاری از سد های ساخته شده در کشور جزو بزرگترین تهدید کننده های محوطه های باستانی بوده اند؛ سد کارون 3 در خوزستان و سد سهند در استان آذربایجان شرقی و....
خطرنابودی از سوی 375 سد در حال ساخت و مطالعه، محوطه های باستانی را تهدید می کند.
طبق آیین نامه دکتر "رئوف"، تمامی پروژه های عمرانی موظف به استعلام از سازمان میراث فرهنگی پیش از آغاز فعالیت های ساخت و ساز هستند. بر اساس همین آیین نامه در صورتی که پروژه در دست احداث محوطه یا اثر باستانی را تهدید کند، هزینه پژوهش در آن اثر تا پایان کار و تایید آن از سوی سازمان میراث فرهنگی با مسئول پروژه عمرانی خواهد بود.
اما آیا به این مقررات توجهی می شود؟