ایران‌بوم

تجسم به‌زیر آب رفتن تنگه بلاغی نه‌تنها مرور یک خاطره نیست که یادآور بغض‌های فروخورده‌ کسانی است که حفظ تاریخ و تمدن گذشته تنها خواست‌شان بود. پیش از آن که باستان‌‌شناسان به میدان بیایند و نزدیک به 130 محوطه را طی 26 فصل کاوش و نجات‌بخشی‌ کنند، انگار مرگ بر سر این محوطه سایه انداخته بود، تنگه با در آغوش کشیدن محوطه‌های تاریخی سر به زیر آب فرو برد تا امروز جز یک خاطره غرق شده اثری از آن باقی نماند.

خبرگزاری میراث‌فرهنگی ـ گروه میراث‌فرهنگی‌ـ آن سال‌ها همه کنار تنگه بلاغی بودند؛ قرار بود با آبگیری سد سیوند تنگه‌بلاغی هم به زیر آب ‌رود. زمان مشخص نبود اما همه می‌دانستند که فاجعه‌ای بزرگ در کمین یکی از مهمترین محوطه‌های تاریخی کشور نشسته ‌است. باستان‌شناسان که غرق این محوطه تاریخی را قطع به یقین می‌دانستند بدون وقفه شروع به نجات بخشی کردند.

در میان آثار بسیاری از تنگه بلاغی بدست آمد، انواع سفال‌ها با نقوش هندسی و بزکوهی و پرندگان از جمله آنهاست. حتی در بخش‌هایی از این محوطه، آثاری از زندگی پیش از تاریخ انسان کشف شد؛ دورانی که به گفته کارشناسان به دوره «باکون» معروف است.

کشف یک روستای هخامنشی، سازه‌های ساخت نوعی نوشیدنی از دوره ساسانی، کوره‌های پخت سفال متعلق به 7 هزار سال قبل، بررسی‌های علمی روی غاری که احتمالا به 10 هزار سال انسان در آن زندگی می‌کرده و بسیاری یافته‌های دیگر از جمله مهمترین دستاوردهای کاوش‌های باستان‌شناسی در تنگه بلاغی بوده است.

مطالعات باستان شناسان حاکی از آن است که انسان‌ها در طول تاریخ همواره در حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کردند و شکل‌گیری بزرگترین تمدن‌ها، در کنار رودخانه‌ها بوده است. شاید بتوان گفت وجود رودخانه‌ پلوار یا سیوند در تنگه بلاغی، آن را به کانون یک زیستگاه دائمی تبدیل کرده بود. عاملی که سبب شد تا با ساخت سد و آبگیری آن یکی از بزرگترین بسترهای تمدن ایران به زیر آب رود. اینجاست که تمدن‌ها به جنگ هم می‌روند و با رشد علم و تکنولوژی درصدد بلعیدن هم برمی‌آیند.

اما بشنوید از ساخت سد سیوند؛ این سد از سال 1371 در تنگه بلاغی و روی رودخانه پلوار، بدون توجه به وجود آثار تاریخی و باستانی درحالی آغاز شد که کاوش باستان شناسان برای نجات بخشی این محوطه تاریخی منجر به کشف هزاران سفال و یافته‌های ارزشمند شد. آنطور که پیداست قدیمیترین آثار کشف شده در تنگه بلاغی متعلق به دوره پیش از تاریخ است.

اما در سال 1383 و در پی اعلام خبر ساخت سد سیوند در محل تنگه بلاغی، نگرانی‌ها در مورد مدفون شدن ابدی آثار باستانی این تنگه که در مسیر «راه شاهی» قرار داشتند شدت یافت.

از آغاز سال 1383 هفت گروه باستان‌شناسی داخلی و خارجی زیر نظر سازمان میراث فرهنگی و پژوهشگاه این سازمان مبادرت به حفاری در محل تنگه کردند؛ 130 اثر یا محوطه‌ی باستانی شناسایی شد که با آبگیری کامل سد، بیشتر آن‌ها به زیر آب می رفت.

با اینکه تمامی این 130 اثر و محوطه از ارزش باستان‌شناختی یکسانی برخوردار نبودند با این حالم علی‌رغم مخالفت‌های مجامع علمی و فرهنگی کشور در جریان حفاری‌های گروه باستان‌شناسی ایرانی- فرانسوی در تنگه بلاغی (اردیبهشت و خرداد1385)، به سرپرستی محمدتقی عطایی، منطقه‌ای در کرانه‌ی شرقی رود «پلوار» یافت شد که آن را محوطه‌ی 34 نامیدند.

بر اساس یافته‌های این گروه، این بنا به احتمال زیاد یک کاخ کوچک هخامنشی در دل شکارگاه شاهانه بوده است که سوگمندانه در سال 1381 و در جریان مقدمات ساخت سد سیوند، بیش از نیمی از تپه‌ای که تختگاهِ این کاخ را می‌ساخته، با لودر زیر و رو شده بود.

با توجه به حجم تخریب و آسیب‌های وارده این گروه باستان شناسی توانست اطلاعات جالبی بیابد. در سال 84 بود که رئیس وقت پژوهشگاه سازمان میراث فرهنگی با توجه به یافته‌های باستان شناسان اعلام کرد که غرق تنگه بلاغی همچون یک تصویر ناخوشایند است. تصویر ناخوشایند این تابلو اقدامات طولانی سد سازی بود که درنهایت منجر به تهدید محوطه های باستانی تنگه بلاغی شد. اگر از ابتدا مسئولان سد سازی و عمران و آبادانی کشور با میراث فرهنگی تعامل می‌کردند چنین اتفاقی هرگز رخ نمی داد.

با این وجود مدیر وقت پژوهشگاه قول داد بود که بدون مجوز پژوهشگاه محوطه آبگیری نشود اما سال 86 در اولین سفرهای استانی رئیس جمهور به استان فارس مجوز آبگیری خارج از تفاهمات صورت گرفته صادر شد و با آبگیری سد سیوند تنگه بلاغی هم به زیر آب رفت.

تنگه بلاغی به‌عنوان یکی از بزرگترین پروژه‌های‌ باستان‌شناسی و نجات‌بخشی ایران بود که باستان شناسان بیش از 3 سال به‌صورت مداوم در آن کاوش کردند، بیش از 130 محوطه پیدا شد و در نهایت نزدیک به 100محوطه به زیر آب رفت.