یادمان

نگاهی به آخرین وضعیت آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی - 15 اثر جهانی، 15 خطر بزرگ در کمین!

خبرگزاری میراث فرهنگی- گروه میراث فرهنگی- شادی و هیجان ثبت جهانی یک اثر تاریخی از تمدن ایران در فهرست میراث جهانی آنقدر زیاد است که گاهی باعث می شود که همه نگرانی ها در مورد حفاظت و ساماندهی از آن اثر از بین برود.

 
این در حالی است که وقتی اثری نامش در فهرست میراث جهانی قرار می گیرد، خاطر بسیاری از دوستداران میراث فرهنگی از بابت حفاظت از آن اثر راحت و آسوده می‌شود، این در حالی است که تجربه ثابت کرده که ثبت یک اثر حتی در حافظه تاریخی جهانیان در ایران تضمینی برای حفاظت از آن اثر نیست.

چغازنبیل، عبادتگاهی با بوی فاضلاب!
چغازنبیل، نخستین اثری از ایران است که در فهرست میراث جهانی جای گرفته تا جهانیان یکی از مهمترین دستاوردهای بشری را بشناسند. این ثبت مهم  در نوزدهم اردیبهشت 1358 با تلاش کارشناسان میراث فرهنگی به نتیجه رسید. از همان زمان عزم برای صیانت از این اثر آغاز و پایگاهی برای حفاظت از آن تشکیل شد.

برخی از دوستداران میراث فرهنگی بر این باورند که این پایگاه تاریخی یکی از بهترین پایگاه های میراث فرهنگی برای حفاظت از اثار در سال های گذشته بوده است.
 
با این وجود، این پایگاه همواره با مشکلات بسیاری همراه بوده و چندی پیش نیز خبرهای بسیاری در مورد نبود وضعیت مناسب این اثر جهانی منتشر شد.
 
بر اساس آخرین اخبار، چغازنبیل به محلی برای عبور احشام تبدیل شده و گردشگران از وضعیت بد این محوطه باستانی به‌دلیل انباشت فضولات حیوانی و بوی تعفن پساب‌های نیشکر شکایت دارند، تا جایی‌که  برخی از آن ها از ورود به چغازنبیل و بازدید از آن خودداری می‌کنند.
 
بوی فاضلاب و چرای گوسفندان در نخستین اثر ثبت جهانی ایران
 
مدتی هم به دلیل اقدامات وزارت نفت برای انجام پژوه های عمرانی این گنجینه ملی در خطری جدی قرار گرفت که پس پیگیری های کارشناسان یونسکو، این خطر به صورت موقت از بین رفت.
 
به رغم همه خبرها در مورد شرایط بد فاضلاب و چرای گوسفندان، مسئول کنونی پایگاه چغازنبیل به CHN خبر از شرایط مناسب این محوطه عیلامی می دهد.
 
به گفته مظفر فرهادپور، در حال حاضر عرصه و حریم 53 هزار هکتاری چغازنبیل تعیین شده و مطالعات منسجمی روی بحث زمین شناسی و باستان شناسی این اثر صورت گرفته است.
 
او همچنین با بیان اینکه اقدامات لازم برای مرمت در این محوطه در حال انجام است، می گوید:« آخرین مرمت این بنای تاریخی مرمت حصار دوم آن به طول یک و نیم است. از سوی دیگر بخش هایی از معبد نیز مرمت شده و 4 دروازه آن نیز به طور کامل بازسازی شده است. »
 
با این وجود، مسئله چرای گوسفندان و بوی فاضلاب همچنان از مشکلات جدی محوطه عیلامی چغازنبیل به شمار می رود که باید برای ساماندهی آن اقدامات جدی انجام داد.
 
چغازنبیل، نیایشگاهی است که توسط اونتاش گال، پادشاه بزرگ عیلامی و برای ستایش ایزد اینشوشیناک نگهبان شهر شوش،ساخته شده است.
 

تخت جمشید،دست و پا زدن در آب های بهاری!
 تخت جمشید که سالیان سال پایتخت تشریفاتی امپراتوری ایران در زمان دودمان هخامنشیان بوده‌ است، دومین اثری است که در فهرست میراث جهانی به نام ایرانیان ثبت شده است. این اثر تاریخی همواره یکی از معرفه های شاخص ایرانیان در جهان به شمار می‌رود.
 
پایگاه حفاظت و باستان شناسی تخت جمشید هم یکی نخستین پایگاه های میراث فرهنگی است. این پایگاه دستاوردهای بسیاری داشته است که اگر این دستاورها گاهی اوقات چالش برانگیز بوده، همچون مرمت های صورت گرفته که برخی از آن ها باعث ایجاد فشار بیشتر به سر ستون ها شده و در بدنه شکاف ایجاد کرده است.
 
گفته می شود که تعیین حریم تخت جمشید نیز پس از سی و سه سال که از ثبت جهانی آن می گذرد، اخیرا مورد بازنگری قرار گرفته و تصویب شده است با این وجود شنیده می شود که این تعیین حریم چندان با نظر بسیاری از کارشناسان حریم همخوانی ندارد و مورد تایید آن‌ها نیست.

آب گرفتگی در دومین اثر ثبت جهانی در ایران

از طرف دیگر تخت جمشید همچنان از نظر پذیرش گردشگران در نوروز با مشکلات بسیاری رو به روست و هنوز هم بسیاری گردشگران از نحوه پذیرش ناراضی هستند.
 
با اینکه این همه سال از ثبت جهانی این اثر باستانی می گذرد، هنوز هم راه آبه های آن ساماندهی نشده است و هنوز هم زمستان و فصل سرما که می رسد، دریاچه ای کوچک درست می شد و اثر در آب غرق می شود!
 
بسیاری از کارشناسان هم معتقدند که نفوذ آب باران در قسمتهای مختلف تخت جمشید و ایجاد رطوبتهای شدید در بنا باعث شده که هر ساله سنگهای دو هزار و 500 ساله این بنا متلاشی شوند.
 
اجرای نامناسب راهکارها برای هدایت آب باران در تخت جمشید باعث شده که هر ساله با شروع بارندگی‌ها، محوطه های مختلف این بنا به آب انبارهای بزرگی تبدیل که در نهایت منجر به متلاشی شدن سنگهای تاریخ تخت جمشید شود.
 
با این وجود اکنون گفته می شود که تیمی خارجی با بهترین مرمت کاران جمع شدند که مرمت و ساماندهی تخت جمشید را آغاز کنند، آینده تنها داوری است که می تواند وجود داشته باشد.
 

مترو در کمین میدان نقش جهان!
میدان نقش جهان، سومین اثر از ایران است که نامش در فهرست میراث جهانی ماندگار شد! اما بعد سی و سال همچنان این میدان در محاصره خطرهایی است که از هر سو به آن وارد می شود.
 
هنوز هم خبر می رسد که احتمال خروج این اثر شاخص ایرانی از ثبت جهانی وجود دارد، به طوریکه چند روز پیش، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که  خطر خروج از فهرست میراث جهانی، میدان نقش جهان اصفهان را تهدید می‌کند.
 
مسعود علویان‌صدر همچنین در این مورد گفته بود که براساس گزارشی که در زمان حضور کارشناسان یونسکو در ایران ارائه شد، مسؤولان قطار شهری اصفهان در اجرای محور‌های شرقی ـ غربی که از زیر میدان نقش جهان می‌گذرد، اصرار دارند و این موضوع خطری جدی برای میدان نقش جهان و مجموعه‌ی اطراف آن محسوب می‌شود.

میدان نقش جهان، سومین اثر ثبت جهانی ایران که در یک قدمی میراث در خطر قرار گرفت

هنوز در ذهن و خاطر دوستداران میراث فرهنگی باقی است که برج جهان‌نما تا سال ها شاخ بلندی بود که هویت این میدان را در خطر قرار داده بود. برج جهان نما، در سال 1375 با تخریب کاروانسرای تاریخی «تحدید» که به عنوان بخشی از مجموعه چهار باغ اصفهان در سال 1310 به شماره 109 در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بود، با کاربری تجاری و فرهنگی احداث شد. از آنجاییکه بلندی این بنا در منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان قرار داشت، یونسکو در سال 1380 برای اولین بار موضوع قرار دادن میدان نقش جهان را در فهرست میراث در خطر مطرح کرد.
 
اکنون دوستداران میراث فرهنگی معتقدند که وضعیت میدان نقش جهان نامناسب است و نه از آن به درستی محافظت می شود و نه اینکه بناهای و عناصر ثبت شده در آن مرمت می شوند.
 
شاهین سپنتا بر این باور است که نحوه نگهداری از میدان تاریخی در شان آن نیست و همه بناهایی که در آن به ثبت رسیده اند به نوعی در خطرند و به نظر می رسد که قرار گرفتن این بنا در فهرست میراث جهانی نتوانسته ناجی این میدان شود.
 

تخت سلیمان؛ قربانی سنگ های قیمتی
تخت سلیمان، نام محوطه تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان در استان آذربایجان غربی  که به عنوان چهارمین اثر میراث جهانی ثبت شده است.
 
این محوطه تاریخی  از هجوم عوامل طبیعی و غیر طبیعی در امان نبوده و به دلیل استخراج معادن سنگ های قیمتی در اطراف آن به شدت آسیب دیده است. به طوریکه مدیر پایگاه میراث فرهنگی تخت سلیمان گفته که برج و باروی مجموعه‌ی تخت سلیمان که حدود یک‌هزار و 200 متر محیط آن است، به‌شدت آسیب دیده است. به همین دلیل، کارهای حفاظتی برای رفع خطر و نگهداری شرایط موجود در دست انجام‌اند.

تخت سلیمان، چهارمین اثری که تا آستانه قرار گرفتن در میراث در خطر رفت! و برگشت!

 
مجموعه بناهای تاریخی در تخت سلیمان در اطراف دریاچه‌ای طبیعی ساخته شده است. آثار بناهای دوره‌های اشکانیان و ساسانی و ایلخانان مغول در این محل یافت شده است. مهم‌ترین آثار به جا مانده از آن آتشکده و تالارهای دوره ساسانی است.
 
بر اساس آخرین اطلاعات از پایگاه حفاظت از این بنا، اقدامات حفاظتی در برج و باروی مجموعه‌ ثبت جهانی تخت سلیمان، در حد رفع خطر و نگهداری وضع موجود انجام می‌شود.
 

ارگ بم، در رویای خروج از میراث در خطر!
ارگ بم بزرگ‌ترین بنای خشت و گلی دنیا است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان و در جنوب شرقی ایران قرار دارد. این بنا پیش از سده 5 پیش از میلاد ساخته شده و تا حدود سال 1850 میلادی مورد استفاده بوده‌است. در تاریخ 5 دی 1382، زمین‌لرزه‌ای شدید در این منطقه روی داد که باعث شد این بنا تا حدود زیادی تخریب شود.
 
پس زلزله بود که این بنا در فهرست میراث جهانی جای گرفت. با این وجود این بنا هنوز هم در فهرست میراث در خطر شناخته می‌شود. با آنکه جهانیان برای نجات این اثر از ویرانی بسیج شدند اما تا اکنون این همه اقدامات نتوانسته است که این بنا را فهرست میراث در خطر خارج کند.

آتش سوزی بازار تبریز را در خطر خروج از ثبت جهانی قرار داد

بنایی که پس از سال های سال هنوز از فهرست میراث در خطر  خارج نشده است

این در حالی است که امسال کشور کوچک فیلیپین توانست یکی از آثار خود را از فهرست میراث در خطر خارج کند.
 
با این وجود امروز همچنان بحث بر سر مرمت صحیح و ناصحیح این بنا داغ است. هر چند که کارشناسان یونسکو مرتب بر ساماندهی این بنا نظارت دارند اما برخی از کارشناسان مرمت در ایران هستند که نقدهای جدی به نحوه ساماندهی این بنا دارند و معتقدند که باید این نحوه مرمت تغییر کند.
 

پاسارگاد؛ بنایی که به آن مفتخر نیستیم!
پاسارگاد مجموعه‌ای از آثار باستانی برجای‌مانده از دوران هخامنشی است که در 135 کیلومتری شمال شیراز در منطقه‌پاسارگاد استان فارس واقع شده‌است.

این مجموعه دربرگیرنده‌ ابنیه‌ای چون کاخ‌دروازه، پل، کاخ بار عام، کاخ اختصاصی، دو کوشک، آبنماهای باغ شاهی، آرامگاه کمبوجیه، استحکامات دفاعی تل تخت، کاروانسرای مظفری، آرامگاه کوروش بزرگ، محوطه مقدس و تنگه بلاغی است.
 
این مجموعه، پنجمین مجموعه‌ثبت‌شده در فهرست آثار میراث جهانی در ایران است که طی جلسه یونسکو که در تیرماه سال 1383 در چین برگزار شد به‌علت دارا بودن شاخص‌های فراوان با 100در صد آرا در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید.
پاسارگاد بنایی گرفتار راه آهن و کارخانه های پتروشیمی !
 
با این وجود مجموعه پاسارگاد هم طی دوره های گذشته در گیر بسیاری از مشکلات اساسی بوده که آن را به خطر انداخته است از کشیدن راه آهن گرفته تا باران های اسیدی .
 
اگرچه بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی بحث باران های اسیدی را قبول ندارند ولی شرایط پاسارگاد به عنوان میراث جهانی مانند سایر آثار شرایط مناسبی نیست که بتوان به آن مفتخر شد.
 

گنبد سلطانیه اما با کاشی های شکسته!
گنبد سلطانیه بزرگ‌ترین گنبد آجری جهان و مقبره‌ اولجایتو است. مردی که نام خود را به سلطان محمد خدابنده تغییر داد. کمتر کشوری چنین اثری با چنین ویژگی هایی جزو میراث جهانی خود دارد اما این منحصر به فرد بودن هم نتوانست دردی از روی شانه‌های این بنای عظیم بردارد.
 
پس از ثبت و از سال 1387 مشکلات این بنا با آنکه در فهرست میراث جهانی جای داشت،آغاز شد. خبرها حاکی از آن بود که ساخت و سازهای اخیر در عرصه شهر تاریخی سلطانیه و حریم درجه یک گنبد سلطانیه به حدی شدت گرفته است که احتمال آن می‌رود این اثر میراث جهانی، در خطر پیوستن به فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گیرد.

کاشی های گنبد که یک سال پس از مرمت فروریخت!

هنوز جنجال ها بر سر خروج این اثر تاریخی از فهرست میراث جهانی برجای خود باقی بود که کاشی های مرمت شده آن پس از یک سال فرو ریخت!
 
خبرگزاری ها نوشتند :« در حالی که هنوز کمتر از یک سال از نصب آخرین کاشی گنبد سلطانیه گذشته است، شواهد حاکی است که کاشی های قسمت های پائین گنبد سلطانیه در حال ریزش است و ناهمگونی از لحاظ رنگ در بدنه اصلی گنبد سلطانیه نیز به چشم می خورد. هم چنین بعضی دیگر از کاشی ها نیز رو به فرسایش است و قسمتی از آنها پوسیده و بخش دیگری سالم مانده است.»
 
اکنون آخرین خبرها حاکی از آن است که اقدامی جدی برای ساماندهی و مرمت کاشی ها نشده و هنوز معلوم نیست که تا چه زمانی این وضعیت ادامه پیدا می کند.
 

بیستون، همچنان در خطر!
این اثر در سال 2006 میلادی به ثبت جهانی رسید. این سنگ نوشته حدود 27 کیلومتری شهر کرمانشاه در غرب ایران است.
بنای بیستون، بنایی در معرض خطر گذر جاده و شرکت پتروشیمی!

 
با این وجود از سال 84، 2 مساله این سنگ نوشته را تهدید می کند؛یکی اصرار برای ساخت یک شرکت پتروشیمی دیگر در کنار شرکت پیشین که حریم منظری بیستون را در خطر قرار داده و دیگری اصرار استانداری مبنی بر گذر جاده بیستون به کرمانشاه.
 
این خطرها هنوز هم این بنای تاریخی را تهدید می کند و معلوم نیست که تا چه زمانی قرار است این وضعیت ادامه داشته باشد.
 

قره کلیسا؛ در محاصره داربست های مرمتی
قره کلیسا کلیسای تادئوس مقدس، نام کلیسایی تاریخی در استان آذربایجان غربی ایران است. این کلیسا پس از یک سال تاخیر در ثبت به دلیل کامل نبودن پروندهف در تاریخ 7 ژوئیه 2008، مجموعه قره کلیسا، شامل 3کلیسای اصلی با نام‌های قره کلیسا یا سنت تادئوس، سنت استپانوس و زور زور در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.

کلیساهای غرب کشور نیازمند مرمت و ساماندهی !
 
 اگر چه مرمت و ساماندهی این کلیساها پس از ثبت آغاز شد اما هنوز تکمیل نشده است و به نظر می رسد که مرمت آن همچنان با چالش های جدی رو به روست.
 
 

فاضلاب دشمن جدی سازه‌های آبی شوشتر
سازه‌های آبی شوشتر تیر ماه سال‌جاری با اخذ اکثریت آرا در نشست سالانه مرکز میراث جهانی به‌عنوان دهمین اثر ایرانی ثبت شد. اما از آن روز به بعد این سازه های آبی روی خوشی را به خود ندیدند و هر چه بود، بوی فاضلاب بود و شکستن پل گرگر و هشدارهای دوستداران میراث فرهنگی!
 
گفته می شود که نشت فاضلاب از دیواره های ساحلی و دیگر نقاط به قدری زیاد است که از مدت ها پیش مکاتبات و مذاکرات متعددی در این مورد صورت گرفته است ولی تاکنون دستگاههای متولی اقدام خاصی را در این باره انجام نداده اند به گونه ای که دست اندرکاران حوزه میراث فرهنگی احساس خطر نموده و خواهان ورود دستگاههای متولی در این مورد شده اند.

سازه های آبی شوشتر بارها در خطر خروج از فهرست آثار جهانی !

این در حالی است که مجموعه آسیاب‌های شوشتر در استان خوزستان شامل ده‌ها آسیاب است که بزرگ‌ترین مجموعه صنعتی تا پیش از انقلاب صنعتی به شمار می‌رود. استفاده از آب براساس شرایط اقلیمی با ایجاد شبکه‌های زیرزمینی زیر شهرکهن شوشتر، یکی از هوشمندانه‌ترین شکل‌های معماری شهری آبی را بروز داده است.
 

آشغال ها متجاوزان اصلی بازار تبریز!
بازار تبریز، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین بازارهای سرپوشیده در سطح ایران و قارهٔ آسیا به‌شمار می‌رود. این بازار، در فهرست آثار جهانی به ثبت رسیده است  و شامل بازارچه‌ها، تیمچه‌ها، سراها و کاروانسراهای متعددی می شود. پیش‌تر به‌جهت قرارگرفتن شهر تبریز برسر چهارراه جادهٔ ابریشم و گذر روزانهٔ هزاران کاروان از کشورهای مختلف آسیایی، آفریقایی و اروپایی از آن، این شهر و بازار آن از رونق بسیار خوبی برخوردار بوده‌است.

بازار تبریز در همان روزهای اول ثبت شدنش در فهرست میراث جهانی به دلیل بروز آتش سوزی تهدید به خروج شد! با اینکه سازمان میراث فرهنگی تلاش های بسیاری برای نجات دادن این اثر کرد و موفق هم شد اما همچنان سیستم برق و آب این بازار تاریخی آشفته است.
 
از سوی دیگر، آخرین مشاهدات از این بازار بزرگ نشان می دهد که این بازار تاریخی در انبوهی از زباله ها محاصره شده و از هر طرف آن ساختمان های بلندی در حال ساخت و ساز هستند. با این شرایط معلوم نیست که گردشگرانی که برای بازدید از یک اثر جهانی می آیند، چقدر تصوراتشان با تصویری که از پیش دارند، تفاوت می کند.
 

بقعه شیخ صفی الدین، سر و پا و پا برجا!
مجموعه نفیس بقعه شیخ صفی الدین به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه، در سال 735 ه. ق. به دست فرزند وی صدرالدین موسی بنا شد. پس از شروع حکومت صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، واحدهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد.

این مجموعه عظیم به دلیل مرمت غیر اصولی از سوی برخی از کارشناسان زیر سوال رفت

 بقعه شیخ صفی تنها مجموعه ثبت جهانی است که تا کنون تا آستانه فهرست میراث در خطر نرفته و بدنام نشده است. اگر چه چند سال پیش خبر از مرمت های غیر اصولی در این مجموعه منتشر شد ولی به نظر می رسد که این بقعه تنها مجموعه میراث جهانی ایران است که چندان در خطر نابودی قرار ندارد.

باغ دولت آباد یزد هنوز حریم مصوب ابلاغ شده ندارد!

از سوی دیگر پرس و جوها نشان داد که هنوز باغ دولت آباد یزد و باغ پهلوان پور حریم ندارند. اگرچه به نظر این حریم ها مصوب شده ولی هنوز به استانداری ابلاغ نشده است.
باغ ایرانی به ساختار و طراحی منحصر به فرد آن اشاره دارد. باغ ایرانی پاسارگاد را ریشه معماری این باغ‌ها دانسته‌اند. کوروش بزرگ شخصا دستور داده بود که باغ پاسارگاد چگونه ایجاد شود و در واقع هندسی‌سازی باغ و شکل و شمایل آن از دیدگاه که کوروش به باغ ایرانی گرفته شده‌است. در دوره ساسانیان نیز باغ‌ها در جلوی کاخ‌ها و معابد شکل گرفتند.
 
باغ های ایرانی تنفسگاه های سنتی ایران به شمار می روند که همچنان وضعیت در خطری دارند و معلوم نیست که مسئولان سازمان میراث فرهنگی چه برنامه ای برای صیانت از این آثار دارند.
 

ثبت جهانی ناجی مسجد اصفهان می شود؟
سی ششمین کنفرانس جهانی ثبت آثار جهانی هم فرا رسید و مسجد جامع اصفهان در فهرست میراث جهانیان جای گرفت. مسجد جامع اصفهان چهاردهمین اثری است از ایران که در حافظه جهانی ماندگار شد.
 
به گزارش یونسکو، مسجد جامع تصویری کم نظیر از معماری ایرانی – اسلامی است. با این وجود، این بنای مقدس نیز در حاشیه‌ای امن قرار ندارد و ساخت و سازها در بافت تاریخی اصفهان از هر سو آن را محاصره کرده و هر لحظه بیم آن می‌رود که حریم این بنا مخدوش شده و آسیب جدی به مرزهای محفوظ آن وارد شود.

مسجد جامع مشکلات زیادی از قبیل رطوبت دارد

این بنا زخم خورده موشک‌اندازی رژیم صدام است و هنوز هم در دوره‌های مختلف به دلیل نبود حفاظت‌های لازم و ضروری و بی‌توجهی مسئولان و کاربری این مسجد طی دوره‌های مختلف دچار صدمات جبران ناپذیر شده است.
 
از جمله این آسیب‌ها می‌توان به رطوبت شدید مسجد و همچنین ساخت و سازها در پی اقدام به احیاء میدان عتیق اصفهان اشاره کرد که منتقدین بی‌شماری دارد
 
اکنون این بنا در فهرست میراث جهانی جای گرفته اما معلوم نیست که این ثبت می‌تواند تضمینی برای حفاظت از این بنا باشد و آن را از شر منفعت طلب‌ها و بی‌توجهی مسئولان مربوطه نجات دهد یا خیر؟
 

گلسنگ بر سر بلندای بلندترین برج آجری جهان!
گنبد قابوس یا گنبد قابوس بنایی تاریخی است که از سده چهارم هجری به یادگار مانده و سبک معماری آن به شیوه رازی است. این بنا که یکی از بلندترین بناهای آجری جهان است امسال در فهرست میراث جهانی جای گرفت. با این وجود، این بنای به جای مانده از دوره وشمگیر همچنان در خطر است.
 
سال‌هاست که برج قابوس بلندترین برج آجری جهان علاوه بر آنکه دچار انحراف شده، در معرض یادگاری‌نویسی و رشد گیاهان هرزه قرار گرفته است.

گلسنگ‌ها بلای جان گنبد قابوس هستند

گفته می‌شود که طی عملیات لیزر در سال گذشته، انحراف برج قابوس به سمت شمال غرب شناسایی و عملیات حفاظت از آن آغاز شده‌است؛ اما هنوز هم این بنا از وجود یادگار نوشته‌ها، رشد گیاهان هرزه و فضله‌های پرندگان بر بدنه رنج می‌برد.
 
با اینکه سال‌هاست گلسنگ‌ها حیات این برج آجری را به خطر انداختند، هنوز مشخص نیست که چه تدابیری برای مراقبت از آن اندیشیده و چقدر از این تدابیر اجرایی می‌شود.

• < قبلی
• بعدی >