یادمان
انقراض شیرهای سنگی
- يادمان
- زیر مجموعه: ديده‌بان یادگارهای فرهنگی و طبيعی ایران
- یکشنبه, 06 شهریور 1390 19:48
- آخرین به روز رسانی در یکشنبه, 06 شهریور 1390 19:48
- نمایش از یکشنبه, 06 شهریور 1390 19:48
- بازدید: 5569
برگرفته از روزنامه شرق
معصومه شهباز
در گذر از چهارمحال و بختیاری تا خوزستان، آنجا که پیچ و خم جاده‌ها مسافران را میهمان روستاها و مسکن مردم ایل بختیاری می‌کند، شیرهای سنگی کوچک و بزرگ با غرور و عظمت بی‌بدیلی که نشان از دلاوری و قهرمانی در میان این مردمان دارد یکی یکی رخ‌نمایی می‌کنند. شیر در فرهنگ ایران نشانه قدرت و شجاعت بوده و از دیرباز همواره در نماد ملی این مرز و بوم جایگاه خاص خود را داشته است. شیرسنگی که به گویش بختیاری بردشیر خوانده می‌شود بر مزار درگذشتگان نصب می‌شد؛ شیری که بر پهلویش نقش شمشیر، اسب، تفنگ و بر گرده‌اش مشخصات متوفی را داشت. اما در حال حاضر گذشته از اینکه این رسم دیگر متداول نیست؛ از شمار بردشیرهایی هم که از سال‌ها پیش در گورستان‌های بختیاری موطن داشته‌اند، کم شده است. قلمرو شیرهای سنگی در استان‌های چهارمحال و بختیاری و خوزستان در اثر بی‌توجهی مسوولان میراث فرهنگی و ناآگاهی بعضی افراد نسبت به اهمیت این میراث در معرض تهدید جدی قرار گرفته و تاکنون هیچ اقدامی در راستای شناسایی، ساماندهی و شناسنامه‌دار کردن آنها صورت نگرفته است.
بردشیرهای قربانی
هیبت بردشیرهای بختیاری در این سال‌ها طعمه احداث و تعریض جاده‌ها، توسعه شهرها و روستاها در اقدام‌های شتابزده شهرداران و مسوولان بوده و در موارد بسیار زیاد نیز از گزند طمع قاچاقچیان اشیای عتیقه در امان نبوده‌اند. همچنین گفته می‌شود آبگیری سدها در آینده نه چندان دور شمار دیگری از شیرهای سنگی با ارزش را قربانی خواهد کرد.
وضعیت شیرهای سنگی گورستان قدیمی گهرو در جاده چهارمحال و بختیاری به خوزستان مثالی مشهود از وضع اسفناک بردشیرهای بختیاری است. قبلا عملیات تعریض خیابان مجاور به گورستان، احداث جاده خوزستان و ساماندهی امامزاده جعفر، شماری از شیرهای سنگی این ناحیه را زخمی، شکسته و نابود کرده و اکنون این گورستان قرار است در طرح توسعه شهر گهرو به فضای سبز تبدیل شود. به گفته اهالی این منطقه تعدادی از شیرهای سنگی بر اثر ایجاد انفجار در کوهی در مجاور گورستان شکسته و نابود شدند؛ تعدادی از آنها شبانه به سرقت رفتند و شماری هم از ناحیه پا با تیشه ضربه خوردند و نقش زمین شدند، چرا که مردم عادی گمان می‌کردند در پای شیرها گنج پنهان شده است.
در حال حاضر برخی از قسمت‌های محوطه این گورستان به منظور ایجاد گذرگاه، سنگ فرش و اطراف آن در اثر تعریض خیابان محدود شده است. شیرهای سنگی شکسته‌شده در این محدوده گواه تاثیرات سوء این تغییرات ناگهانی و نبود آگاهی کافی در مورد حفظ شیرهای سنگی در این گورستان است.
سدها، قبرستان بردشیران
سامان فرجی، پژوهشگر و فعال میراث فرهنگی در رابطه با وضعیت شیرهای سنگی گفت: مشکلی که وجود دارد، این است که به بردشیران به عنوان تمثال‌هایی که عقبه فرهنگی دارند، نگاه نمی‌شود؛ همین موضوع سبب شده که این آثار به ثبت نرسند.
وی با اشاره به صحنه‌های بزم و رزم و شکار در این آثار خاطرنشان کرد: بردشیرها حاوی نکات مردم‌شناسی بسیاری هستند، اما متاسفانه مطالعاتی در این مورد صورت نگرفته است. این فعال میراث فرهنگی تاکید می‌کند: مشکل اصلی ما در این خصوص فرهنگی است. متاسفانه برای بردشیرها به طور رسمی به عنوان نماد فرهنگی ارزش قایل نمی‌شوند. عده‌ای معتقدند شیرسنگی یک نوع مجسمه است و نباید بر سر گورهای اسلامی وجود داشته باشد، این در حالی است که شیر علاوه بر اینکه نماد قدرت در فرهنگ ایرانی است تمثالی از تشیع و پایبندی به مرام و مسلک امام علی(ع) هم به شمار می‌آید. وی اضافه می‌کند: شیرهای سنگی قابل جابه‌جایی و در معرض تخریب هستند. بسیاری از این شیرها به سرقت رفته و شماری هم شکسته شده و در لابه‌لای جرزهای دیوار و ساختمان‌ها به کار گرفته می‌شوند.
فرجی در ادامه با اشاره به خطرات سدسازی و آبگیری آنها در چهارمحال و بختیاری و خوزستان گفت: در منطقه بیرگان از توابع کوهرنگ چیزی حدود 17 شیر سنگی با آبگیری تونل سوم کوهرنگ به زیر آب می‌روند. همچنین در روستای شهریاری از یک بردشیر به عنوان نیمکت در مقابل شورای حل اختلاف استفاده می‌شود که این نشان‌دهنده نبود آگاهی از ارزش این میراث فرهنگی در نگاه مردم است.
شیرهای بختیاری زنده شوند
شیرهای سنگی در هیچ کجای ایران به اندازه‌ای که در خوزستان و چهارمحال و بختیاری خانه گزیده‌اند به چشم نمی‌آیند اما گویا همین فراوانی و پراکندگی، از بین رفتن‌شان را امری عادی جلوه داده و در نظر مردم و مسوولان از ارزش و اهمیت آنها کم کرده است. این در حالی است که باید این شیرهای سنگی شناسایی و تا حد امکان در محل استقرارشان از خطرات محفوظ نگه‌داشته شوند و در این راستا به مردم، متصدیان امور شهری و شهرداران آگاهی داده شود. همچنین در مورد بردشیرهایی که در معرض نابودی قرار دارند مانند شیرهای سنگی روستای آب ماهیک در استان خوزستان یا شیرهای سنگی بیرگان در چهارمحال و بختیاری، عملیات نجات بخشی صورت گرفته و آنها را به موزه منتقل کردند.
آنچه واضح می‌نماید، این است که تنها ثبت ملی این آثار نمی‌تواند به نجات‌بخشی آنها کمک کند بلکه باید در حفظ و نگهداشت آنها به طور جدی وارد عمل شد و به این موضوع به عنوان یکی از پتانسیل‌های مهم گردشگری منطقه نگریست. با توجه به پتانسیل‌هایی که میراث طبیعی استان چهارمحال و بختیاری در جذب گردشگران داشته است، می‌توان از این ظرفیت برای معرفی هرچه بیشتر شیرهای سنگی به عنوان ی میراث فرهنگی غنی در استان هم به منظور رونق صنعت گردشگری و هم به منظور اهمیت دادن به نگهداری این میراث جهت حفظ رونق گردشگری بهره جست.
