زیست بوم

احتمال خشکی کامل دریاچه ارومیه

برگرفته از خبرگزاری مهر

تبدیل 250 هکتار از زمینهای اطراف دریاچه به شوره زار، شوری فوق اشباع آب، تهدید حیات آرتیمیا، کاهش پرندگان مهاجر و برهم خوردن تعادل زیستی به دنبال احداث میانگذر، محورهای گفتگوی مهر با مدیرکل محیط زیست آذربایجان غربی در مورد آخرین وضعیت دریاچه ارومیه است.

به گزارش خبرنگار مهر، دریاچه ارومیه بزرگترین زیست کره آبی ایران که با عناوین تالاب بین‌المللی، پارک ملی و ذخیره‌گاه زیست کره در جهان شناخته می شود وضعیت نامطلوبی دارد و خشک شدن کامل دریاچه دور از انتظار نیست. در گفتگوی پیش رو با مدیرکل اداره محیط زیست آذربایجان غربی آخرین وضعیت دریاچه ارومیه در ابعاد مختلف بررسی شده که در ادامه آن را می خوانید:

 * خبرگزاری مهر - گروه اجتماعی: آخرین اطلاعات از وضعیت عمومی دریاچه ارومیه را با توجه به کاهش روز افزون آب این ذخیره گاه بزرگ توضیح دهید. 

- حسن عباس نژاد: در خصوص آخرین وضعیت عمومی دریاچه ارومیه باید گفت، متاسفانه از سال 1376در اثر بروز خشکسالی و عوامل انسان ساخت (مانند احداث سدها) روز به روز از سطح ارتفاع تراز آب آن کاسته شده به طوری که در حال حاضر از 570 هزار هکتار مساحت آبی آن حدود 250 هزار هکتار به زمینهای شوره‌زار تبدیل شده و در مقایسه با ارتفاع ماگزیمم آن در سال 1374 حدود 5/6 متر کاهش داشته است؛ این در حالی است که میزان تراز اکولوژیک دریاچه ارومیه (1274 متر) حدود 5/2 متر کاهش داشته و زمینه بروز بحران زیست محیطی را در این پیکره طبیعی فراهم کرده است.

* کارشناسان داخلی محیط زیست و حتی متخصصان ارشد محیط زیست دنیا نسبت به نابودی دریاچه ارومیه تا سه سال آینده هشدار داده اند، آیا شما که وظیفه مدیریت و حفاظت این زیست کره آبی را بر عهده دارید این هشدار را جدی تلقی می کنید؟

- اگر بخواهیم سوابق دریاچه ارومیه را مورد بررسی قرار دهیم در 40 سال گذشته نیز یک بار دریاچه با کمبود شدید آب مواجه شده و بعدها به دلیل جبران آب و نزولات جوی در حوزه آبریز آن به حیات اولیه و مطلوب برگشته است. اما در حال حاضر با توجه به تغییرات شدیدی که در سطح جهان در خصوص وضعیت عمومی آب به وجود آمده است، خشک شدن کامل دریاچه دور از انتظار نیست و اگر وضعیت به همین منوال پیش رود، بحران زیست محیطی زیادتر شده و دریاچه تمام ویژگیهای زیستی و غیرزیستی خود را از دست خواهد داد و این به منزله نابودی دریاچه  است.

* مذاکرات جدی پیرامون تعیین حق آبه دریاچه و الزام دستگاهها(وزارتخانه های نیرو، کشاورزی- سازمان محیط زیست و استانداری های همجوار) از سوی دولت انجام شده، چرا نتایج این مذاکرات اجرایی نمی شود؟

- در مورد این سئوال بایستی گفت که با توجه به اهمیت دریاچه ارومیه نگاه دولت به برون رفت دریاچه از مشکلات پیش آمده نگاه بسیار مثبتی است. دریاچه ارومیه اولین زیستگاه آبی کشور است که در قالب طرح حفاظت از تالابها سند مدیریت زیست بومی آن تهیه و به امضا دولتمردان رسیده است. این به این معنی است که بایستی مدیریت آب در حوزه آبریز دریاچه (در سطح 52 هزار کیلومتر مربع) با در نظر گرفتن اولویت حق آبه دریاچه اعمال شود. ضمن اینکه سه بحث اساسی انتقال حوزه‌ای، بارور نمودن ابرها و افزایش راندمان آبیاری کشاورزی از طرحهای در دست اجرا است و اعتبارات لازم از طریق کارگروه مربوطه تامین شده اما اجرای برنامه‌ها مستلزم زمان است و به طور حتم خواهد توانست آینده خوبی را برای دریاچه ترسیم کند.

* چرا این برنامه ها در سرنوشت دریاچه ارومیه تا امروز تاثیری نداشته و هر روز شاهد بحرانی تر شدن وضعیت این تالاب بین المللی هستیم؟

 - طرحها فعلاً اجرایی نشده اند، در صورتی که اجرایی بشود حتی [حق] السهم دریاچه یعنی حدود 9/3 میلیارد مترمکعب آن از حوزه در قالب طرح‌های گفته شده در بند 3 تامین و دریاچه در تراز 1274 متر نگه داشته خواهد شد و این به منزله حفظ ویژگیهای زیستی این زیست بوم با ارزش است.

* به طور کلی میزان حق آبه مورد نیاز دریاچه تا امروز چقدر بوده و چه میزان از این نیاز با قراردادهای بسته شده تامین می شود؟

- میزان حق آبه مورد نیاز در دریاچه 9/3 میلیارد متر مکعب با در نظر گرفتن میزان تبخیر از سطح دریاچه است و سهم استانهای واقع در حوزه آبریز مشخص و با اجرای طرحهای تعریف شده تامین خواهد شد.

* استاندارد شوری دریاچه ارومیه چگونه است و در حال حاضر شوری دریاچه تا چه حدی است؟ 

- در حال حاضر با کم شدن آب دریاچه ارومیه میزان شوری به حد فوق اشباع یعنی بیش از 350 گرم در لیتر رسیده در حالی که میزان شوری متوسط دریاچه بین 185 تا 210 گرم در لیتر است. در میزان شوری مربوطه ویژگیهای زیستی در دریاچه حفظ خواهد شد. متاسفانه در شوری موجود که فوق اشباع است حیات آرتمیا تنها جاندار دریاچه رو به تهدید جدی است، حرکت شناورها به کندی انجام می شود و مهمتر از همه نمک کریستالیزه شده و کف دریاچه لایه‌ای از نمک (قشر ضخیم) پوشانده است.

* تنها موجود زنده دریاچه ارومیه آرتمیا است، اکنون حیات این موجود چگونه ارزیابی می شود، آیا خطر انقراض آرتیما را در دریاچه تهدید نمی کند، چگونه می توان به بقای آن برای ادامه حیات کمک کرد؟

-  آرتمیا اورمیانا یکی از هفت گونه آرتمیای جهان است. با افزایش شوری و تغییر در فلور دریاچه (جلبک‌ها) میزان زیست آرتمیان به حد کمتر از یک عدد در واحد لیتر رسیده و زندگی این جانور باارزش رو به تهدید جدی است، در صورتی می‌توان به زندگی و بقا آرتمیا کمک کرد که زیستگاه این جاندار دارای حداقل شرایط زیستی باشد، یعنی آوردن آب به دریاچه، کم کردن میزان شوری و مهیا نمودن زمینه رشد و تکثیر آرتمیا.

 * با توجه به مشکل آرتمیا در دریاچه که غذای اصلی پرندگان به خصوص فلامینگو است، پرندگان در حاشیه دریاچه چگونه زندگی می کنند و وضعیت مهاجرت پرنده ها چگونه است؟

- در حاشیه دریاچه ارومیه تالابهای اقماری بسیاری وجود دارد که محل زیست انواع پرندگان بومی و مهاجر بوده و وضعیت زیستی این پرندگان که به دریاچه ارتباطی ندارد، خوب ارزیابی می‌شود و این به خاطر پویایی تالابهای اقماری است. اما پرنده فلامینگو که زندگی آن به دریاچه وابسته است و تغذیه آن از آرتمیا است، جمعیت قابل ملاحظه‌ای با مقایسه با جمعیت‌های سال قبل ندارد. مسئله مهاجرت پرندگان تحت تاثیر خشکی دریاچه قرار گرفته است، تعداد پرندگان مهاجر کم شده و خصوصاً این موضوع در بین جمعیت فلامینگوها مشهود است، در دریاچه ارومیه تعداد فلامینگوهای تخم‌گذار به ده‌ها هزار می رسید در حالی که در حال حاضر با توجه به تغییرات اکولوژیک شدیدی که در جزایر 9 گانه پارک ملی که محل تخم گذاری و جوجه آوری این پرندگان است جزایر مذکور از حیض انتفاع خارج شده و به صورت پراکنده در سطح دریاچه و حواشی آن تخم‌گذاری می‌کنند و از جمعیت بسیار کم برخوردار است.

* واکنش عمومی نسبت به خشکی دریاچه ارومیه را چگونه ارزیابی می کنید و چه طرحهای برای احیای مجدد این اکوسیستم آبی بین المللی اندیشیده شده است؟

- خشکی دریاچه ارومیه همه چیز را به شدت متاثر کرده است: گردشگری، کشتیرانی، توریسم، استفاده از آب دریاچه برای شنا، لجن‌درمانی و ... از نظر اقتصادی - اجتماعی و حتی کشاورزی منطقه نیز تحت تاثیر قرار گرفته است. کارگروه عمده به ریاست معاون اول رئیس جمهورتشکیل شده و با کمک ارگانهایی مانند وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و محیط زیست پروژه‌های اساسی مانند انتقال حوزه‌ای آب، بارور کردن ابرها، افزایش راندمان آبیاری کشاورزی و تغییر الگوی کشت در منطقه تجدید نظر در ساخت سدها بر روی رودخانه‌های منتهی به دریاچه ارومیه از طرح‌ها و پروژه‌های معنی‌دارتری است که انشاءالله در روزهای آتی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه اجرا می شود.

* چه میزان اعتبار برای احیای کامل دریاچه نیاز است و چقدر آن تا کنون تامین شده است؟

- طرحهای اجرایی که می‌تواند نقش مهمی در احیاء دریاچه ارومیه داشته باشند توسط دستگاههای اجرایی سه استان تعریف و به تصویب زیرگروه ستاد ملی مدیریت حوضه آبخیز دریاچه ارومیه رسیده که اطلاعات نهایی در این خصوص بعد از تصویب ستاد ملی اعلام خواهد شد.

* بسیاری معتقدند میاندگذر دریاچه ارومیه به دلیل رعایت نکردن  وِیژگیهای ارزیابی زیست محیطی سهم بسیاری در بر هم خوردن تعادل دریاچه ارومیه داشته، آیا به نظر شما هم این میانگذر تاثیری بر خشکی دریاچه و بروز فاجعه زیست محیطی داشته است؟

- مسلماً جاده شهید کلانتری که باعث عدم ارتباط هیدرولوژیکی کامل بین دو قسمت شمالی و جنوبی دریاچه شده است تاثیر مثبتی در روند ادامه حیات دریاچه نداشته است. این میانگذر باعث جمع شدن رسوبات در اطراف جاده شهید کلانتری که از داخل دریاچه می‌شود و این تاثیر منفی را در جریان هیدرولوژی دریاچه بوجود آورده است.

...............................

گفتگو از جواد حیدریان

• < قبلی
• بعدی >