زیست بوم

شانه های دنا زخمی تازیانه های جهل/کوهی که زندگی می بخشد

خبرگزاری مهر: منطقه حفاظت شده دنا، دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران هنوز هم با وجود زخمها، تیشه ها و تبرها نفس می کشد و حیات را به دنا نشینان ارزانی می دارد.

nike shox mens australia women soccer players - White - DA8301 - 101 - Nike Air Force 1 '07 LX Women's Shoe | Air Jordan Release Dates 2021 + 2022 Updated , IetpShops , nike new arrival for men japan today live full

به گزارش خبرنگار مهر، دنا سرزمین کوهستانی و کهگیلویه و بویراحمد کوهستانی ترین منطقه ایران است که حدود سه چهارم آن را کوهها و ناهمواریها فرا گرفته است.

منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی ترین مناطق زیستی از لحاظ تنوع گیاهی و جانوری در ایران و دنیاست که در سال 2010میلادی از سوی سازمان یونسکو به عنوان دهمین ذخیرگاه بیوسفری ایران و پانصد و پنجاهمین ذخیره‌گاه دنیا به ثبت رسید.

پیش از ثبت دنا در کهگیلیویه و بویراحمد، 9 ذخیره گاه پارکهای ملی ارومیه، گلستان، کویر، مناطق حفاظت شده ارسباران در آذربایجان شرقی، توران در استان فارس، گنو و حرا در هرمزگان، ارژن و پریشان در استان فارس و پناهگاه حیات وحش میانکاله استان مازندران 34 سال پیش در فهرست ذخیرگاههای زیست کره ایران در یونسکو ثبت شده بودند.

ذخیره گاه زیست کره به زیستگاهی اطلاق می شود که از نظر تنوع زیستی، زیست محیطی، آب و هوا، بافت اقتصادی و اجتماعی حائز اهمیت باشد.

مهمترین پدیده طبیعی در محدوده این ذخیره گاه، رشته کوه دناست که از شمال غرب به سمت جنوب غرب همچون دیواره ای سترگ به طول 90 کیلومتر امتداد یافته و با دارا بودن 47 قله مرتفع تر از 4000 متر در زمره نواحی ارزشمند کوهستانی کشور و منطقه است.

"قاش مستان"، "بیژن "1، "بیژن 2"، "مورگل"، "حوض دال"، "قدویس"، "قزل قله"، "حرا"، "کل شور"، "بهمون" و "برف کرمو" از جمله قله های معروف آن است.

دنا علاوه بر قله‌هاى بلند دارای دیواره‌هاى عظیم و دره‌هاى عمیق است که در شرق این قله گردنه تاریخى "بیژن" قرار دارد و مرزهاى شمالى، غربى و جنوبى آن را رودخانه‌هاى "ماربر" و "بشار" احاطه کرده‌اند.

رودخانه "ماربر" پس از بشار یکی از مهمترین رودخانه های موجود درمنطقه است که تاکنون هفت گونه ماهی در آن شناسایی شده که از این تعداد یک گونه بومی انحصاری یا اندومیک ایران است.

این رودخانه که در شمال دنا از شرق به غرب جارى است، با گذشتن از چند روستا و تنگ خرسان به رودخانه "خرسان" تغییر نام مى‌دهد و پس از عبور از تنگه‌هاى باریک به رودخانه "بشار" مى‌پیوندد تا باهم رود کارون را تشکیل دهند.

محل پیوند رودخانه‌هاى خرسان و بشار، ناحیه‌اى جنگلى است که ارتفاع این محل از سطح دریا ۱۳۰۰متر است که پائین‌ترین نقطهٔ منطقهٔ حفاظت شدهٔ دنا به شمار مى‌رود.

منطقه حفاظت شده دنا که در شمال شهر یاسوج و سی سخت، جنوب استان اصفهان و بخش کوچکی از جنوب استان چهار محال و بختیاری در حوزه آبریز کارون قرار گرفته، یک منطقهٔ کاملاً کوهستانى است که اختلاف ارتفاع بلندترین و پست‌ترین نقاط منطقه بالغ بر سه هزار متر است.

مرتفع ترین نقطه آن قله دنا با ارتفاع چهار هزار و 413 متر و پست ترین نقطه آن  یک هزار و 359متر است و چنین اختلاف ارتفاعی به سبب وجود قله هایی بلند، دیواره های عظیم و دره های عمیق ممکن شده است.

در حال حاضر تنوع گونه های گیاهی در سراسر زاگرس مرکزی، بالغ بر دو هزار گونه گیاهی است که از این میان حدودیک هزار و 250 گونه در منطقه حفاظت شده دنا شناسایی شده اند که این رقم معادل 15.6 درصد گونه های کشور است.

دو هزار گونه گیاهی و 400 گونه دارویی در کهگیلیویه و بویراحمد شناسایی شده که حدود یکهزار گونه گیاهی آن در منطقه حفاظت شده دنا قرار دارد و از این تعداد 45 گونه بومی و منحصر به دنا هستند.

براین اساس منطقه حفاظت شده دنا به تنهایی به اندازه 46 کشور دنیا گونه گیاهی آندومیک دارد.

تعداد گونه های گیاهی این منطقه از 45 کشور جهان بیشتر است به طوری که گونه های اندومیک گیاهی دنا ، 15 برابر سوئد و 20 برابر هلند و نروژ است.

گونه های گیاهی بومی در کشور بلغارستان 53، رومانی 46، اتریش 35، عربستان 26 ، انگلستان 16، لهستان 11، سوئد چهار، هلند سه، نروژ سه، دانمارک دو و بلژیک تنها یک گونه بومی دارد و فنلاند نیز فاقد گونه های بومی است.

ذخیره گاه زیستکره دنا حدود 15.6 درصد از کل تنوع گیاهی ایران را در خود جای داده است که از این تعداد 25 گونه اندمیک ایران و بیش از 40 گونه هم اندمیک دنا است.

دنا همچنین به عنوان رستنگاه لاله های واژگون، زیر پای سیل عظیم بوته کنان می لرزد و فرزند سربه زیرش نیز در میان هجوم این افراد در حال له شدن و انقراض است.

لاله واژگون گیاهی است بومی زاگرس که آن را "گُل اَشک"، "اشک مریم" و "تاج قیصر" نیز نامیده‌اند.

لاله های واژگون در تمام سال تنها چند روزی را مهمان دنا نشینان است و هر سال اوایل اردیبهشت ماه گل می دهد.

این گل به دو رنگ زرد و قرمز بوده که گونه زرد آن در خطر جدی انقراض قرار گرفته است.

این گونه گیاهی به وسیله انسان، دامها و تغییرات کاربری زمینهای کوهستانی به شدت در حال تهدید است.

این منطقه دارای بالاترین غنای گونه ای پستانداران درمیان مناطق بررسی شده زاگرس مرکزی است و در عین حال با بیشترین احتمال خطر انقراض محلی نیز روبرو است به همین دلیل اولویت حفاظتی آن از مناطق دیگر بیشتر است.

پلنگ و شنگ دو گونه از تهدید شده ترین گونه های منطقه هستند که درفهرست سرخ اتحادیه جهانی حفاظت به ترتیب آسیب پذیر (در سطح زیرگونه "در خطر انقراض") و "تقریبا تهدید شده" ارزیابی شده اند.

از سوی دیگر سنجاب ایرانی، شنگ و ول آبزی می توانند به عنوان گونه های شاخص برای اهداف پایشی مختلف به کار روند.

مهمترین عوامل تهدید گونه های پستانداران در منطقه حفاظت شده دنا توسعه مناطق مسکونی و شهری، دامداری و گله داری، شکار و تله گذاری است.

منطقه حفاظت شده دنا مامن 168گونه جانوری کمیاب از جمله کل، بز، خرس و پلنگ و گونه های نادر گیاهی است که برخی کارشناسان از این منطقه به عنوان بانک ژن یاد می کنند.

بر اساس مطالعات انجام شده در سال 1389 در ذخیره گاه زیستکره دنا 85 گونه پرنده و 25 گونه خزنده نیز تاکنون شناسایی شده اند.

پرندگان شناسایی شده شامل زادآور، زمستان گذر، مهاجر عبوری و یا بومی هستند.

همچنین پنج گونه هم شامل کبک دری، هما، عقاب طلایی، جغد جنگلی و سنگ چشم و پیشانی سفید جزء گونه های شاخص منطقه به شمار می روند که از نظر طبقات بین المللی در طبقات مورد تهدید نیستند اما از نظر قوانین داخلی، هما و عقاب طلایی در زمره گونه های در معرض خطر انقراض و کبک دری و جغد جنگلی در فهرست گونه های حمایت شده قرار گرفته اند.

ذخیره گاه زیستکره دنا همچنین تنوع بالایی از پروانه ها را در خود جای داده است. هر چند از تعداد دقیق گونه های پروانه ها در دنا اطلاعی در دست نیست ولی این ارقام به حدود 100 گونه می رسند که از این تعداد 18 گونه جزءگونه های شاخص منطقه محسوب می شوند.

اخیرا نیز یک گونه در لیست قرمز اتحادیه جهانی حفظت قرار گرفته است. این پروانه از گیاه ریواس تغذیه می کند که بدون شک برداشت بی رویه آن از مراتع، این گونه را بیش از پیش در معرض تهدید قرار می دهد.

تعداد 183 چشمه پر آب از جمله "چشمه میشی"، "لواسپید"، "خکون"، "نهمون" و غارهای زیبای یخی مانند غار "دنگزلو"، "غاریخ"، "غارنول"، "غارکیخسرو"، "غارسلیمان" و صدها تنگه از جمله تنگ "پوتک"، تنگ "کره"، تنگ "بن رود" و تنگ "معجز" از زیباییهای خدادادی و منحصر به فرد دنا است.

اکولوژی منطقه

منطقه حفاظت شده دنا به لحاظ داشتن شرایط ویژه اکولوژیکی هم در کشور منحصر به فرد است.

این منطقه در طی میلیونها سال در اثر تغییرات اقلیمی در دورانهای مختلف زمین شناسی و پشت سر گذاشتن اعصار و یخبندان به پناهگاهی برای گونه های مختلف گیاهی و جانوری بدل شده که بسیاری از آنها امروز به گونه های بومی تبدیل شده اند.

شرایط توپوگرافی ویژه، وجود آبشارها و رودخانه‌های پرآب در منطقه، شرایط سخت و سرد ارتفاعات بلند و برفگیر و در نهایت حضور حیات وحش متنوع در آن سبب شده که این منطقه به عنوان نمونه‌ای بارز در غرب کشور در رشته کوه زاگرس مشخص شود.

این منطقه از نظر شرایط اقلیمی به سه بخش کاملا مجزا شامل ارتفاعات بلند، جنگل‌های خشک و نیمه خشک و نیمه استپی سرد تقسیم می‌شود.

این تنوع اقلیمی سبب شده که تنوع حیات وحش و پوشش گیاهی بسیار غنی در منطقه پدید آید.

تهدیدات زیست بوم دنا

همین تنوع گونه های گیاهی و جانوری است که پای دلالان و سودجویان را به دامنه های دنا کشانده است.

گیاهان دارویی منحصر به فردش گاهی تا پای انقراض هم کشانده می شوند و چند گیاه نایاب و بومی منطقه نیز از چنگال دشمنان طبیعت مصون نمانده و منقرض شده اند.

شکار و صید بی رویه، افزایش جمعیت جنگل نشین و حاشیه نشین منطقه، احداث جاده های متعدد و خطوط انتقال گاز از داخل جنگل، تغییر کاربری اراضی جنگلی و مرتعی به زراعی و شهری و روستایی، قطع بی رویه درختان برای مصارف سوختی، چرای دام و برداشت بیش از حد گیاهان دارویی و خوراکی، آفات و بیماری های گیاهی، تخلیه فاضلاب به داخل رودخانه ها، استفاده بیش از حد از سموم ارگانوکلره و فلزات سنگین درمزارع از مهمترین تهدیدات تنوع زیستی منطقه حفاظت شده و ذخیره گاه زیستکره دنا محسوب می شود.

یک کارشناس ارشد محیط زیست در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: تعداد 47 گونه آندومیک که معادل 17 درصد کل گونه های آندمیک ایران است در منطقه حفاظت شده دنا زیست می کنند.

زینب حسینی افزود: پوشش گیاهی منطقه بیشتر گز، نی، لویی و جگن و در دامنه های جنوبی تا ارتفاع دو هزار و 500 متر از جنگل بلوط پوشیده شده است.

وی بیان داشت: درمیان این درختان و نواحی و ارتفاعات مختلف گونه های جنگلی دیگری نظیر انواع بادام کوهی، بنه، زالزالک، کیکم و ارزن نیز وجود دارد.

حسینی با بیان اینکه از ارتفاع چهار هزار متر به بالا گیاهان کوچک و زیبایی در پناه سنگها و شکاف صخره ها وجود دارد، اظهار داشت: در اواخر بهار و اوایل زمستان بسیاری از این گیاهان به گل نشسته و منظره ای بسیار زیبا را در دنا پدید می آوردند.

این کارشناس ارشد محیط زیست به گونه های دارویی در این منطقه اشاره کرد و افزود: "چویل"، "درمنه"، "بومادران"، "پونه کوهی"، "برنجاسب"، "آویشن"، "زرآبی" یا "چای کوهی"، "بابونه"، "چوبک"، "جلپه"، "خاری"، "پشموک"، "توت سهری"، "میخک"، "انگیون"، "کارده"، "ریواس"، "پیاز وحشی" یا "تره"، "ختمی وحشی"، "بن سرخ"، "کتیرا"، "گل گاوزبان"، "بیلهر"، "خاکشیر"، "پرسیاوشان" و چندین گونه گیاهی دیگر از مهمترین گیاهان دارویی این منطقه حفاظت شده هستند.

حسینی، پلنگ، کل وبز، قوچ، میش، سیاه گوش، خرس، خرس قهوه ای بزرگ، گرگ، روباه، کفتار، شغال، گورکن، موش کور، موش خرما، سنجاب جنگلی، خرگوش، سمور، راسو، گراز، خفاش نعل اسبی، گربه، کاراکال، گربه شنی، گربه پالاس، خفاش گوش بلند، سگ آبی، تشی و چندین گونه دیگر را از مهمترین گونه های جانوری منطقه عنوان کرد.

دهمین زخیره گاه زیستی ایران 39گونه از دوزیستان را در خود پرورش می دهد که از آن جمله می توان به لاک پشت‌ مهمیز دار، سوسمار، مار کوتوله، افعی شاخدار و قورباغه مردابی اشاره کرد.

در این منطقه زیبا  20گونه آبزی نیز زیست می کنند که ماهی قزل آلا، عروس ماهی، ماهی سرخ، خرچنگ، ماهی لوتک، سیاه ماهی، سس ماهی، مارماهی، سگ ماهی، ماهی گل خورک، رفتگرماهی، و انواع حشرات آبزی از جمله این حیوانات هستند.

مدیر کل محیط زیست کهگیلویه و بویراحمد نیز در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بیش از  77 گونه پرنده در منطقه حفاظت شده دنا زندگی می کنند.

عطا پورشیرزاد افزود: کبک معمولی، قرقاول، کبک دری، تیهو، بلدرچین، شاه بوف، جغد ماهی خوار، جغد گوش دراز، جغد جنگلی، عقاب، باز، پرپا، عقاب جنگلی، عقاب طلایی، کبوترجنگلی، کبوتر چاهی، سبز قبا، ماهی خورک، هدهد، دارکوب، چکاوک، سار، کلاغ و گنچشک پرندگانی هستند که در این منطقه ریست می کنند.

وی بیان داشت: 10 پایگاه محیط بانی کار حفاظت از ارتفاعات دنا را به عهده دارند.

وی بیان داشت: افزایش تعداد قرقبانها، جلوگیری از قطع درختان برای استفاده از هیزم و گازرسانی به این مناطق، از جمله فعالیتهای محیط زسیت برای حفاظت از این نعمتهای خدادادی است.

رئیس دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران نیز با بیان ویژگی‌های منحصر به فرد ذخیره‌گاه زیست محیطی دنا گفت: دنا بهترین معرف توانمندی زیست‌محیطی ایران است.

جون‌لی هان در سفر خود به کهگیلویه و بویراحمد افزود: تعامل انسان و محیط زیست در منطقه دنا در استان کهگیلویه و بویراحمد آنچنان سطح خوبی دارد که باید همه این موضوع را برای حفاظت و موفقیت در برنامه‌های زیست محیطی از دنا یاد بگیرند.

وی بیان داشت: در زمینه تنوع زیستی منطقه دنا به لحاظ منابع طبیعی و گونه‌های بومی، منطقه‌ای غنی بوده که اکوسیستمی بسیار مهم در دنیا تلقی می‌شود.

هان افزود: برای ادامه بهتر برنامه‌های محیط زیستی و توسعه پایدار باید به موضوع تعامل پایدار میان انسان و محیط زیست توجه جدی کنیم که این موضوع در منطقه دنا جلوه و نمود بسیار خوبی دارد.

رئیس دفتر منطقه‌ای یونسکو در ایران ، اظهار امیدواری کرد که در اجلاس بعدی سازمان ملل متحد و یونسکو، منطقه دنا و ذخیره‌گاه زیست‌کره دنا مثال و نمونه خوبی برای معرفی به دنیا و الگویی برای توسعه پایدار و حفاظت از تنوع زیستی قرار گیرد.

حفاظت از ذخیره گاه زیستی دنا

منطقه حفاظت شده دنا صرف‌نظر از تنوع گونه‌هاى گیاهى و جانورى، بنا به دلایل اقلیمى و پدیده‌هاى بارز زمین شناختى، از نظر آموزشى و پژوهشى نیز بسیار موردتوجه پژوهشگران زیست‌ شناسى و زمین‌ شناسى است.

جلوگیری از شکار بی رویه ، استفاده دیوار حفاظتی برای این منطقه، افزایش یگانهای حفاظتی برای نظارت شبانه روزی، جلوگیری از چرای بی رویه دام و تخریب این منطقه، سرمایه گذاری برای تقویت ظرفیتها و توانمندیهای منطقه از جمله گیاهان دارویی، جلوگیری از حوادثی همانند آتش سوزی، تجهیز یگانهای حفاظت از این منطقه و سایر مناطق به بالگرد برای کنترل مناسب تر، راهکارهای فیزیکی است که برای حفاظت از این منطقه به کار می رود.

اما قدر دنا این کوه پر صلابت و استوار و خاک پرگوهر که گذشتگان آن را مظهر پاکی و روشنایی و جاودانگی پاک سرشتان می دانستند، با این طبیعت بکر و این سفره پربرکت که برای مردمان جنوب پهن کرده، هنوز آن طور که شایسته است دانسته نشده و گاهی فعالیتهای توسعه ای غیرکارشناسی، آتش سوزی جنگلها، چرای بی رویه دام، توسعه اراضی زراعی و بهره برداری بی رویه از محصولات جنگلها و مراتع، این نعمت بزرگ خدادادی را تهدید می کنند و بر پیکر زخم خورده دنا نمک پاشیده اند.

ساکنانی که گاهی نمک خورده و نمکدان شکسته اند. ساکنانی که گاه یادشان می رود، این کوههای سترگ و این دامنه های سبز پر رونق چه زیباییها و زندگیهایی به آنها بخشیده است.

با این حال دنا یادگار هزاره های دیرین این سرزمین، که بلوطهای هزار ساله اش با مردمان این دیار پیوندی دیرینه دارند، نیازمند دستانی است که بر خاکش چنگ نزنند و به آتش نکشندش.

نیازمند دستانی است که برای رسیدن به حیات وحش ماشه ای را نفشارند، نیازمند دستانی است که گیاهان کمیابش را به تاراج نبرده و ریشه کن نکند.

نیازمند دستانی است که به بهانه توسعه درختانش را قربانی نکند، دنا نیازمند حمایت همه کسانی است که در سایه بلندش آرمیده اند.

دنا نیازمند همه ماست.

گزارش: صدیقه امیدی

• < قبلی
• بعدی >