زیست بوم
شدت تخریب رویشگاه‌های جنگلی نگران کننده است
- زيست بوم
- نمایش از یکشنبه, 03 دی 1391 09:51
- بازدید: 4802
برگرفته از همشهری آنلاین
گفت‌وگو با کاظم نصرتی نصرآبادی، عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران
اسدالله افلاکی
سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری با بیش از 90سال قدمت، مهم‌ترین نهاد متولی صیانت از منابع پایه کشور(آب، خاک و پوشش گیاهی) است.
با همین رویکرد این سازمان، مدیریت 83درصد از کل مساحت کشور (32میلیون هکتار اراضی بیابانی، 86میلیون هکتار مرتع و 14میلیون هکتار جنگل) را برعهده دارد. با وجود این، سازمان جنگل‌ها در حال حاضر با کمبود تجهیزات، اعتبارات و نیروی انسانی کارآمد دست به گریبان است تا آنجا که حتی برای جایگزین کردن نیروهای بازنشسته خود هم با محدودیت مواجه است. این کمبودها ناشی از آن است که سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری (به‌رغم آنکه ماهیتی حاکمیتی دارد) آنگونه که شایسته این سازمان است در سیاستگذاری‌های کلان مورد توجه قرار نمی‌گیرد و از همین رو، روزبه‌روز جایگاه آن ضعیف‌تر می‌شود تا جایی که هر نهاد و سازمانی به‌خود اجازه می‌دهد برای دستیابی به اهداف خود، بخشی از اراضی ملی و طبیعی را متصرف شود. کاظم نصرتی‌نصرآبادی، عضو انجمن علمی جنگلبانی ایران که نزدیک به هفت‌سال مسئولیت اداره جنگل‌های شمال را برعهده داشته معتقد است که «هجوم به منابع طبیعی کشور و تخریب عرصه‌های جنگلی و مرتعی شدت گرفته است».
•ارزیابی شما از وضعیت منابع طبیعی در بخش صیانت و حفاظت از عرصه‌های جنگلی و مرتعی چیست؟
اجازه بدهید مسئله را کلی ببینیم. در سال‌های اخیر و به تبع آن ماه‌ها و هفته‌های اخیر خبرهای زیادی از تخریب منابع طبیعی از همه استان‌های کشور به گوش می‌رسد. این اخبار در واقع حاکی از آن است که همه مناطق رویشی کشور از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب به نوعی در حال تخریب یا در معرض تخریب هستند. اثرات این تخریب‌ها هم هر روز به نوعی خود را نشان می‌دهد و در رسانه‌ها منعکس می‌شود. بروز سیل در مازندران( بهشهر، چالوس) گلستان، گیلان، استان بوشهر و شهر بوشهر و نیز منطقه برازجان دلیلی بر این مدعاست. در این میان، آنچه قابل‌تأمل است اینکه این تخریب‌ها حتی دامنگیر پارک‌های جنگلی نظیر پارک جنگلی جهان‌نما هم شده است. این نشان می‌دهد هیچ رویشگاه، درخت، بوته و حتی چمنی امنیت ندارد و هر لحظه امکان دارد با توجیهات مختلف تخریب شود. معمولا وقتی عرصه‌ای تخریب می‌شود کسی مسئولیت آن را برعهده نمی‌گیرد و هر سازمان و نهادی سعی می‌کند نهاد و سازمان دیگری را مقصر جلوه بدهد. به همین دلیل این تخریب‌ها پس از مدتی مثل پژواک محو می‌شود و از آنجا که تخریب‌کنندگان مجازات نمی‌شوند این سناریو پیوسته ادامه دارد.
•سهم مردم، سازمان‌ها و نهادها در این تخریب‌ها چقدر است؟
دستگاه‌های متولی به‌گونه‌ای وانمود می‌کنند که عمده این تخریب‌ها توسط مردم صورت می‌گیردو بخشی هم ناشی از بلایای طبیعی مثل سیل است. درصورتی که یک بررسی اجمالی نشان می‌دهد که عمده تخریب‌ها با توجیه اجرای طرح‌های عمرانی صورت می‌گیرد. در واقع هرجا تخریب بزرگی اتفاق می‌افتد یا می‌خواهند بزرگراه و آزادراه احداث کنند یا پای سدسازی در میان است و یا می‌خواهند شهرک صنعتی دایر کنند کیفیت یکباره چندین هکتار عرصه جنگلی با هزاران درخت قربانی می‌شود. علاوه بر این، جانمایی و محل اجرای برخی پروژه‌هایی که در سفرهای استانی هیأت دولت مصوب می‌شود بدون مطالعه جامع و بدون هماهنگی با نهاد متولی (سازمان جنگل‌ها و مراتع) صورت می‌گیرد به همین دلیل نه‌تنها جایی برای حفاظت از عرصه‌های منابع طبیعی باقی نمی‌گذارند که در مواردی سبب درگیری بین دستگاه‌های اجرایی با مدیران منابع طبیعی و به‌خصوص بدنه کارشناسی ادارات منابع طبیعی در استان‌ها می‌شوند. این درگیری گاه باعث برکناری یا جابه‌جایی مدیران منابع طبیعی در استان‌ها شده و کسانی به جای این مدیران به‌کار گمارده می‌شوند که انگیزه و عرق حفاظت از منابع طبیعی را ندارند.
•با این رویکرد تغییر کاربری رویشگاه‌های طبیعی و اراضی ملی به‌سادگی امکان‌پذیر می‌شود.
دقیقا همینطور است. وقتی فردی در جایگاه مدیریت منابع طبیعی قرار بگیرد که عرق و انگیزه حفاظت از منابع طبیعی را نداشته باشد تغییر کاربری‌ها بی‌توجه به موازین قانونی انجام می‌شود. نمونه‌ای از این تغییر کاربری‌ها را می‌توان در شهرک صنعتی بشل مشاهده کرد. این شهرک در منطقه سوادکوه و در نزدیکی قائمشهر واقع شده است. تراکم روستاها و جمعیت زیاد منطقه سوادکوه که معیشت غالب آنها متکی به دام و جنگل است سبب شده تا جنگل‌های این منطقه طی 30 الی 40سال اخیر به‌شدت تخریب شود. این تخریب‌ها به حدی است که اگر چاره‌ای برای آن نشود به‌زودی باعث بحران و بروز فاجعه می‌شود.
•در بسیاری از عرصه‌های جنگلی طرح جنگلداری به اجرا در آمده که باعث مصونیت آن از هرگونه تغییر کاربری می‌شود. آیا جنگل‌های سوادکوه مشمول طرح‌های جنگلداری نیست؟
اتفاقا اغلب عرصه‌های این منطقه دارای طرح جنگلداری است و به نوعی مدیریت می‌شود اما سیاستگذاری غلط و اجرای پروژه‌هایی که فاقد برنامه‌ریزی و کار کارشناسی است طرح‌های جنگلداری در این منطقه را با مشکل مواجه کرده است. بررسی اسناد و مدارک فنی مربوط به گذشته ازجمله تصاویر هوایی و ماهواره‌ای نشان می‌دهد که این منطقه دستخوش تغییرات زیادی شده و تغییر کاربری در بخش قابل توجهی از عرصه‌های جنگلی اتفاق افتاده که شهرک صنعتی بشل نمونه‌ای از آنهاست.
•بررسی‌ها نشان می‌دهد در منطقه‌ای که قرار است شهرک صنعتی بشل توسعه داده شود براساس مصوبه‌ای، طرح خروج دام از جنگل اجرا شده است، در حال حاضر این طرح چه وضعیتی دارد؟
اواخر دهه60 سازمان جنگل‌ها با اجرای طرحی به نام طرح تحول سیستم دامداری، مجموعه‌ای ایجاد کرد که دامداری سنتی داخل جنگل به دامداری نیمه‌صنعتی تبدیل شود. این شیوه در کشورهای دیگر هم اجرا شده و کاملا موفق بوده است. به همین دلیل، این طرح در این بخش از جنگل‌های سوادکوه به اجرا درآمد اما چون در کشور ما دلالی، واسطه‌گری و بورس‌بازی سرآمد همه کارهاست، آنقدر اطراف این پروژه پرسه زدند تا طرح را از حیز انتفاع خارج کردند و به طرق مختلف این زمین‌ها گرفتار خرید‌وفروش و بورس‌بازی شد. البته اصل طرح اثرات مثبتی در منطقه برجای گذاشت ازجمله باعث تولید شیر به شیوه نیمه صنعتی در روستاها شد تا جایی که در همین منطقه یک کارخانه صنایع لبنی راه‌اندازی شد. با وجود این، بعد از مدتی سروکله شهرک صنعتی پیدا شد و با تبدیل بخش دیگری از اراضی منطقه به شهرک صنعتی علاوه بر اینکه پای افراد مختلف به منطقه بازشد طرح دامداری صنعتی نیز تحت‌تأثیر قرار گرفت و باعث مسائل بسیاری ازجمله آلودگی آب‌وخاک شد. صرف‌نظر از آنچه در این منطقه اتفاق افتاده، در حال حاضر بسیاری از صنایع کشور دچار مشکل بوده و شهرک‌های صنعتی با ظرفیتی کمتر از توانایی خود مشغول فعالیت هستند. با وجود این، عده‌ای با دادن کد غلط به دولت، توسعه شهرک صنعتی را در این منطقه پیشنهاد و مصوب می‌کنند درحالی‌که توسعه این شهرک نه‌تنها کمکی به اشتغال و ارتقای زندگی مردم منطقه نمی‌کند که به مشکلات و آلودگی‌های زیست‌محیطی منطقه دامن می‌زند و باعث هدررفتن تسهیلات و اعتبارات بانکی می‌شود ضمن آنکه فضا را برای فعالیت دلالان زمین و سودجویان فراهم می‌سازد.
نکته دیگر اینکه در حال حاضر به‌خاطر برخوردهای نسنجیده و ناصوابی که با مدیران کل و بدنه کارشناسی ادارات منابع طبیعی و سازمان جنگل‌ها صورت می‌گیرد مجال و انگیزه فعالیت از آنها گرفته می‌شود، زحمات و تلاش این افراد که دلسوزانه برای حفاظت وصیانت از عرصه‌های طبیعی تلاش می‌کنند نقش بر آب می‌شود و در نتیجه تخریب‌ها روزبه‌روز شدت می‌گیرد؛ متأسفانه این معضل نیز به سایر عوامل تهدید‌کننده منابع طبیعی افزوده شده است.
