یادمان

احداث اتوبان در فلات پیش از تاریخ ایران!

در میانه‌های جاده، ناگهان راهی فرعی همه‌چیز را تغییر می‌دهد. ابتدا به نظر می‌رسد محوطه را به پیست موتورسواری و شاید سافاری تبدیل کرده‌اند، اما قدری جلوتر با حرکت لودرها و کامیون‌های سنگین معادله، شکل جالب‌تری به خود می‌گیرد.

به گزارش خبرنگار میراث فرهنگی ایسنا، می‌گویند این محدوده یکی از نقاط مرکزی فلات پیش از تاریخ ایران است و در آن دشت‌های «ورامین، ری، ساوجبلاغ و قزوین» قرار گرفته‌اند؛ یعنی گلِ باستان‌شناسی پیش از تاریخ فلات مرکزی ایران از این منطقه عبور می‌کند، جایی که به گفته‌ باستان‌شناسان، قدم به قدم آن آثار تاریخی است.

لودرها در حرکت‌اند، چیزی حدود چند کیلومتر را صاف و آسفالت و محدوده‌ی رفت و برگشت ماشین‌ها را مشخص کرده‌اند و حالا باید این جاده‌ی پهن و عریض را ادامه دهند تا بزرگراه جدید تهران – قزوین به نتیجه برسد.

شاید رشد و گسترش شهرنشینی در تهران باعث شد تا چنین کمربندی برای عبور و مرور در جنوب تهران احداث شود، اما روی این محوطه‌ تاریخی قدری تامل‌برانگیز به نظر می‌رسد.

این ابتدای بازدید خبرنگارانی است که برای بازدید چند بنای تاریخی قرار گرفته در محدوده‌ی جاده‌ی چرم‌شهر و شهرستان‌های جنوبی استان تهران به بیابان‌های قم و جنوب استان تهران رفتند.

پس از این بازدید، تماس‌ها با مسئولان مختلف تهران در شهرستان‌های ورامین، شهرری، قم و تهران آغاز شد.

در ابتدای پیگیری‌ها، همه‌ی مسئولان از وجود چنین عملیاتی که به نظر می‌رسید بیش از شش ماه از آغاز آن گذشته، اظهار بی‌اطلاعی می‌کردند.

در قدم نخست این ناآگاهی از سوی مسئولان این گمان را به یقین تبدیل می‌کرد که پیمانکار این پروژه که قطعا مجوز وزارت راه را در دست داشته، از این پروژه اطلاع دارد، اما بدون استعلام از اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری تهران، آن هم در چنین منطقه‌ تاریخی.

با این وجود تنها چیزی که این مسئولان یادآوری می‌کردند، یک مصوبه است؛ «بر اساس بند ج ماده ۱۱۴ قانون برنامه پنج ساله چهارم، کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و موسسات دولتی موظف‌اند قبل از اجرای پروژه‌های بزرگ عمرانی و در مرحله امکان‌سنجی و مکان‌یابی نسبت به انجام مطالعات فرهنگی - تاریخی «میراث فرهنگی» در آن خصوص اقدام کنند و در طراحی و مکان‌یابی پروژه‌های یاد شده نتایج مطالعات را رعایت کنند.»

کسی مانع‌تان نیست، اما دست‌کم استعلام کنید

فرشید مصدقی امینی، باستان‌شناس حوزه فلات مرکزی ایران در این‌باره توضیح می‌دهد: در حدود سال‌های 90- 92 قرار بود جاده‌ای از ورامین به چرم‌شهر کشیده شود که در این پروژه کارشناسان میراث فرهنگی در دو نوبت از محوطه بازدید و موارد اضطراری را به وزارت راه ابلاغ کردند، اما پس از آن و در غفلت میراث فرهنگی استان تهران در آن زمان، بخشی از این تپه‌ها را بریدند، حال به نظر می‌رسد آن پروژه از آن زمان تا کنون همچنان نافرجام مانده است.

او نیز پس از شنیدن ماجرا و بررسی محوطه، به خبرنگاران اظهار می‌کند: تا جایی که اطلاع دارم، در بخش‌های مربوط به استان تهران از میراث فرهنگی این استان هیچ استعلامی نشده و اکنون نیز اتوبان جدید در مسیرهای شرقی - غربی در حال احداث است تا کمربندی جنوبی تهران را تامین کند.

وی با اشاره به وجود تپه‌های باستانی در جاده‌ حسن‌آباد به طرف اتوبان بیان می‌کند: در دو طرف جاده سکونت‌گاه‌های متروک دوره اسلامی مانند قلعه‌ها، آب انبارها و زمین‌های زراعی هستند که پس ازمدتی همه‌ این سکونت‌گاه‌های گلی و خشتی به تلی از خاک تبدیل و تپه‌ باستانی شده‌اند. همچنین برخی از تپه‌های پیش از تاریخ مانند «خمارآباد» در این محوطه، یک پیشینه‌ قدیمی‌تر در هزاره‌های گذشته دارد.

مصدقی در ادامه با بیان این‌که مسیر مورد نظر بدون هیچ استعلامی از سکونت‌گاه‌های تاریخی می‌گذرد،‌ می‌افزاید: کسی منکر کشیدن این جاده نیست، مانع آن نیز نمی‌شود، اما شناسایی و تعیین حریم و عرصه‌ی این محوطه‌های تاریخی اهمیت دارد.

این‌جا محدوده‌ استحفاظی ما نیست

امیر مصیب رحیم‌زاده، مدیر دفتر میراث فرهنگی و گردشگری شهر ری نیز که ابتدا از این عملیات راهسازی اطلاعی نداشت، پس از بررسی‌های بیشتر و با اشاره به حضور یگان حفاظت ورامین در محل مورد نظر به خبرنگار ایسنا توضیح می‌دهد: به گفته‌ نیروی یگان حفاظت، محدوده مورد نظر در حوزه استحفاظی ری و ورامین نیست. از سویی این جاده از قم تا گرمسار را در بر می‌گیرد، در این صورت بحث باستان‌شناسی در کلیه راه‌ها مطرح است. اما اگر محدوده خاصی باشد که اتوبان مذکور به آثار تاریخی برخورد کند، آن‌ها موظف‌اند به میراث اطلاع دهند تا باستان‌شناسان برای کاوش در محل حاضر شوند.

کمی دیر به فکر نیفتادید؟

«دشت‌پیما»، رییس یگان حفاظت ورامین نیز پس از بازدید از محوطه با اعلام این موضوع که در حوزه‌ی استحفاظی قم خاک‌برداری صورت نگرفته است، بیان می‌کند: این جاده از ورامین به ری و از ری به قم کشیده می‌شود، آنچه ما دیدیم همه‌جا آسفالت شده بود.

او ادامه می‌دهد: فکر نمی‌کنید کمی دیر به این فکر افتادید که آنجا آثار وجود دارد یا نه؟ با این وجود و درنهایت این کارشناس است که باید در این‌باره نظر دهد، من فقط می‌توانم بگویم در حوزه استحفاظی ما خاک‌برداری صورت نگرفته است.

این‌جا محوطه‌ی تاریخی نیست

اما محمدرضا نعمتی، مسئول بخش باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران، پس از بررسی عکس‌های خبرنگار ایسنا و بررسی‌های چند روزه نظری مخالف دیگر باستان شناسان دارد.

او می‌گوید: در این منطقه هیچ محوطه یا تپه‌ای تخریب نشده، در واقع هیچ محوطه‌ی تاریخی وجود ندارد، فقط تنها مشکل استعلام نکردن اداره کل راه استان تهران از میراث فرهنگی است.

وی ادامه می‌دهد: در حال حاضر کارهای این پروژه در دست انجام است و در این هفته نیز جلسه‌ای با پژوهشکده و اداره‌کل راه و شهرسازی استان تهران برای بحث‌های باستان‌شناسی آن‌ برگزار می‌شود.

این باستان‌شناس با تاکید بر این‌که این پروژه براساس مشاهدات از تیرماه کار خود را آغاز کرده و تنها مشکل‌اش در حال حاضر نگرفتن استعلام از میراث فرهنگی بوده است،‌ ادامه می‌دهد: ما فعلا هیچ محوطه‌ای در آن مسیر نداریم.

وی بیان می‌کند: بزرگراه کنونی در کمربند جنوبی تهران است که از آبیک قزوین تا چرمشهر ادامه‌دارد و با حدود 170 کیلومتر نهایتا به جاده‌ی قم گرمسار می‌رسد، احتمال دارد در طول این مسیر چنین محوطه‌ای وجود داشته باشد.

مسئول اداره باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی استان تهران در ادامه به ارسال نامه‌ای به اداره کل راه استان تهران و درخواست برای توقف کار در این محوطه اشاره می‌کند و می‌گوید: تا امروز آنچه انجام داده‌ایم، نامه‌ی توقف کار است، که البته در هفته‌ گذشته فرستاده شده است که این محوطه نیاز به بررسی بیشتر دارد، اما هنوز جوابی ندادند، حتی پژوهشکده‌ باستان‌شناسی نیز در نامه‌ای درخواست توقف داده است که در شرایط کنونی یا نامه به آن‌ها نرسیده است یا این‌که آن‌ها روی این نامه اقدامی نکرده‌اند!

نعمتی درباره‌ی از بین رفتن یک محوطه‌ی تاریخی در این منطقه توضیح می‌دهد: سال 91 بخشی از یک تپه پیش از تاریخ در حدود 700 متر مربع را بریدند. آن محوطه مربوط به جاده‌ی ورامین به چرمشهر بود که در سال 91 تخریب شد.

به گزارش ایسنا،‌ ونِ حامل خبرنگاران راه فرعی و خاکی محوطه را بار دیگر به سمت جاده‌ی اصلی برمی‌گردد تا به بازدیدهای بعدی برسند، محوطه‌های تاریخی که سند تاریخی‌بودن‌شان شماره ثبت ملی آن‌هاست، نه حدس و گمان باستان‌شناسان! اما هنوز فکر تخریبِ احتمالی یکی از نقاط مرکزی فلات پیش از تاریخ ایران ذهن‌شان را آزار می‌دهد. اگر این محوطه چنین پتانسیلی داشته باشد، چقدر از یافته‌های تاریخی و باستان‌شناسی پیش از تاریخ ایران حالا با خاک یکسان و نابود شده‌اند؟

• < قبلی
• بعدی >