یادمان

واپسین روزهای یک اثر باستانی؛ احداث خط گاز ری - تبریز، تپه سیاه را به ورطه نابودی کامل می‌کشد

به گفته اهالی شهریار در جریان عملیات اخیر گازکشی، در محوطه تاریخی تپه سیاه (متعلق به هزاره پنجم قبل از میلاد و دوره نوسنگی) گورهای متعددی زیر و رو شده و آثار فراوانی به غارت رفته‌اند که بقایای سایت هم در حال حاضر مکانی مشمئز کننده برای دفن زباله‌های کثیف و معدوم کردن سگهای ولگرد توسط مسئولان محیط زیست شهریار است.

nike shox mens australia women soccer players - White - DA8301 - 101 - Nike Air Force 1 '07 LX Women's Shoe | Footwear NIKE - nike air zoom super bad ii white gold 41mm - Sneakers - DialadogwashShops - W Air Max 2090 CT190 700 Barely Volt/Black/Atomic Pink - Low shoes , Women's shoes

به گزارش هنرنیوز، "شهریار"منطقه سرسبزی که روزگاری ریه تنفسی کلانشهر مجاور خود و تولید کننده بخش متنابهی از محصولات کشاورزی کشور بود اکنون خوابگاه سرریز جمعیت تهران با وضعیتی رقت‌آور است. شهریار امروز مظهر و نماد بارز فجایع زیست محیطی و فرهنگی، جرم و جنایت و اعتیاد است که یک سیستم مدیریتی نامتخصص و منفعت طلب در مدت زمانی نه چندان دراز به بار آورده است. هویتی که آخرین نفس‌ها را می‌کشد
با این وضعیت شاید صحبت از میراث فرهنگی از یاد رفته و رو به اضمحلال شهریار بحثی بیش از حد لوکس و فاقد اولویت تلقی شود. با این حال این مزبله سابقا سبز غرب استان تهران، در تاریخ تمدن ایران و جهان نقش کوچکی نداشته است.

کافی است سری به موزه ملی بزنید تا دریابید که جلگه شهریار خاستگاه بخشی از کهن‌ترین آثار تمدن بشری است و در این میان محوطه باستانی قره تپه گنجینه‌ای است در دل این خاک زرخیز لجن مال شده.

قره تپه شهریار، سند هویت ملی

حفاریهای قره تپه در سال ۱۹۵۷ میلادی (اواخر پائیز ۱۳۳۶ ه ش) به مدت دو هفته توسط باستان‌شناس انگلیسی تئودور برتون براون انجام گرفت. او برای بررسی اهمیت این سایت تنها به حفر چند گمانه آزمایشی اکتفا کرد و علیرغم دستیابی به نتایج فوق العاده درخشان، هرگز موفق به ادامه کارنگردید. برتون براون در طی کاوشهای خود به حجم زیادی از قطعات  سفالی و ظروف کامل دست یافت که از زیبایی هنری فوق‌العاده‌ای برخوردار بودند. دولت ایران پس از دریافت ظروف سالم به او اجازه داد تا قطعات خرد شده را با خود ببرد و به این ترتیب براون با بهم چسباندن قطعات و مرمت آن‌ها در انگلستان موفق به احیای ظروف کاملی شد که اکنون در موزه‌های منچستر، اشمولین و بیرمنگهام نگهداری می‌شوند.

ظروف سفالین قره تپه (چه نمونه‌های بدست آمده از حفاریهای مجاز، چه آن‌ها که توسط غارتگران میراث فرهنگی به تاراج رفته‌اند) از ارزش هنری فراوانی برخوردارند و هم اکنون در موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی مختلف جهان نگهداری می‌شوند. تاکنون درباره این آثار مقالات تخصصی فراوانی به چاپ رسیده است که یکی از جامع‌ترین آن‌ها (به قلم خانم ی. ملکی)، سفالینه‌های قره تپه را چنین توصیف می‌کند:
«اکثر سفال‌ها دست ساز و خشن هستند ولی برخی از نمونه‌ها از خمیر ظریفتری برخوردار بوده‌اند. سفالینه‌ها، لعاب گلی غلیظی دارند. متداول‌ترین اشکال در میان این ظروف عبارتند از فنجان‌ها، انواع کاسه‌ها، لیوان‌ها، ظروف دسته دار سبد مانند و کاسه‌هایی که در قسمت لبه، شره‌ای کوتاه دارند. نقوش تزیینی عمدتا طرح‌های هندسی و خطوط منقطع هستند. از نقش نمادین بزکوهی برای تزیین ظروف استفاده گسترده‌ای به عمل آمده است و روی یکی از لیوان‌ها نقش نمادین زرافه را کشیده‌اند که چنین طرحی در نوع خود بی‌نظیر است.»
 

دو هفته پژوهش
برتون براون نتایج حفاریهای آزمایشی خود را طی چند مرحله منتشر ساخت. بر اساس گزارش و جمع بندی نهایی وی که در سال ۱۹۷۹ به چاپ رسید، قدمت این محوطه تاریخی به هزاره پنجم قبل از میلاد و دوره نوسنگی می‌رسد.
براون احتمال داده است که بخش غربی سایت، محل زندگی اهالی این روستای باستانی و بخش شرقی، گورستان آن بوده باشد. او می‌نویسد که دیوار‌ها را از خشتهای دستی و بدون پی سازی بنا کرده‌اند. این خشتهای هفت هزارساله اغلب ابعاد ۱۰ در ۲۰ سانتی‌متر دارند ولی از نمونه‌های بزرگتری نیز در ساخت دیوار‌ها استفاده شده است. نقش اثر سه انگشت سازندگان خشت‌ها به صورت فرورفتگی بر سطح آن‌ها دیده می‌شود و احتمال می‌رود که خشت‌ها را پیش از کاربرد در کوره‌هایی با حرارت نه چندان زیاد تا حدی پخته باشند. ظاهرا این مردم خانه‌های خود را چسبیده به هم و بدون فاصله می‌ساخته‌اند. براون در حفاریهای آزمایشی به بقایای دیواری چینه‌ای در راستای «شمال غربی - جنوب شرقی»، با ضخامت ۱۲۰ سانتی‌متر برخورد که به گمان او بخشی از بارو یا سازه دفاعی پیرامون روستا را تشکیل می‌داده است.

روی برخی از دیوار‌ها هنوز آثار اندود کاهگلی که به رنگ اخرایی رنگ آمیزی شده بود، دیده می‌شد. کف اتاق‌ها را نیز به همین شیوه به رنگ سرخ درآورده بودند. طی این کاوش‌ها کاسه‌هایی بدست آمد که در آن‌ها آثاری از گل اخرا باقی بود و بی‌شک می‌توان آن‌ها را از کهن‌ترین وسایل شناخته شده رنگ کاری ساختمان دانست.
در قره تپه همچنین بقایایی از کهن‌ترین تنورهای پخت نان از جنس سفال یافت شده است. به گفته براون دقت و مهارت زیادی در ساخت این تنور‌ها بکار رفته بود. جدار آن‌ها را از کف به سمت دهانه طوری شیب دار ساخته بودند که براحتی بتوان خاکستر بازمانده از سوخت را به بیرون تخلیه کرد و در بخش تعبیه شده در جلوی آتشخان ریخت. براون می‌گوید امروزه از صفحات فلزی موسوم به ساج برای پخت نان استفاده می‌شود ولی ساکنان باستانی قره تپه هنوز تا کشف فلز فاصله زیادی داشتند.

یکی از نوآوریهای مهم شهرسازی در قره تپه، ساخت نخستین مجرای دفع گندآب یا فاضلاب سکونتی است. آنان با ساخت نوعی اگو در محوطه روستا پساب‌های زیستی را به خارج از محل سکونت خود منتقل می‌کردند.
در فهرست آثار کشف شده از قره تپه به ابزارهای سنگی دوران نئولیتیک، برخی ادوات استخوانی، تعدادی مهره و قطعاتی ازدیواره کوره‌ها برمی خوریم که همراه با ظروف و سفالهای مکشوفه، ماده لازم برای مقایسه این محوطه باستانی با سایر مراکز اولیه سکونت در فلات ایران و مناطق مجاور را بدست می‌دهند. طبق نظرصادق ملک شهمیرزادی سفالهای قره تپه مشابهت کاملی با سفالهای چشمه علی ری دارند.

گرچه آثاری از دفن مردگان در بخش مسکونی قره تپه نیز بدست آمده است ولی ظاهرا عمده تدفین‌ها را در قسمت غربی آن انجام می‌دادند. اجساد را به حالت دو زانو می‌خواباندند طوری که ساق پا روی ران و عمود برستون فقرات قرار بگیرد و دست‌ها را در امتداد بدن مرده جای می‌دادند. موردی یافت شده است که دست‌ها روی صورت قرار گرفته بودند و بقایای اسکلت دیگری بدست آمده است که آن را سوزانده‌اند. گرچه اطلاعات چندانی از باورهای اعتقادی این مردم در دست نیست ولی معمولا همراه با اجساد، ظروف سفالین متعددی را دفن می‌کردند که می‌توان آن را به عنوان نشانه‌ای از اعتقاد به زندگی پس از مرگ تلقی کرد.

نیم قرن وندالیسم
با آنکه یافته‌های حاصل از گمانه زنی منجر به کشف اطلاعات شگفت انگیزی شد ولی نتایج مذکور هرگز عزمی جدی را برای پی گیری پژوهش‌ها و اتمام کاری که آغاز شده بود، برنیانگیخت.
 
تئودور برتون براون ارتفاع بلند‌ترین نقطه سطح تپه را از زمینهای مجاور ۴. ۲ متر اندازه گرفت- ارتفاعی که اکنون پس از پنجاه و چندسال غفلت مسئولان، جهالت مردم و توحش قاچاقچیان اشیاء عتیقه در شرف برابری با سطح زمین قرار دارد و در سمت غربی به چاله‌ای با کاربری دفن زباله تبدیل شده است.
 
در بیان وندالیسم دولتی بد نیست اشاره کنیم که هم اکنون وزارت نیرو روی بخشهایی از محوطه باستانی قره تپه دیوار کشیده و زمینهای مجهول المالکیت را به تصاحب خود درآورده است. البته مشخص نیست که شکافتن زمین برای احداث دیوار چه خساراتی را به محوطه وارد آورده و اشیاء احتمالی بیرون آمده الان کجا هستند.

 ظاهرا مسئولان تغییر کرده‌اند و دیگر کسی چیزی در این باره نمی‌داند. به این ترتیب تکلیف بخش داخل دیوار روشن است و می‌ماند بخش بیرون از دیوارهای وزارت نیرو که آن هم بر اثر فعالیتهای کشاورزی، حفاریهای هموطنان جویای گنج و از همه مهمتر به دنبال احداث خط لوله گاز ری- تبریز به زودی برای همیشه نابود خواهد شد.
 
آنگونه که اهالی منطقه اظهار می‌کنند، در جریان عملیات اخیر گازکشی، گورهای متعددی زیر و رو شده و آثار فراوانی به غارت رفته‌اند. بقایای محوطه هم در حال حاضر مکانی مشمئز کننده برای دفن زباله‌های کثیف و معدوم کردن سگهای ولگرد توسط مسئولان محیط زیست شهریار است.

• < قبلی
• بعدی >