ایران‌بوم

شنیدن روایت قاضی صاعد اندلسی( 420-462 ه.ق/ 1029 – 1070 م.) نویسنده " التعریف بطبقات الامم" از مرزهای ایران هر چند که برای بسیاری از ما تکرار و بدیهی باشد، اما شاید برای برخی از نحله‌ها و فرقه‌های قوم گرا در اطراف و اکناف، که در صدد جعل و قلب تاریخند، زیاد خوشایند به نظر نرسد. اما واقعیت این است که جهان تاریخ و به طور کلی جهان علم، جهان ادعاها و فرضیه هایی است که باید از سوی مدعی به اثبات برسند.

قاضی صاعد اندلسی در این کتاب اولین ملت متمدن جهان را ایرانیان می داند و حدود سرزمین و زبان آنها را تشریح می کند. این بخش سندی گویا است بر این که "فارس" در متون تاریخی ملل دیگر معادل ایران به کار می رفته و هرگز به معنای ولایت فارس به معنای بخشی از ایران نبوده است. در همین نوشته می بینیم که او آگاهانه فارس به معنای ولایت فارس را جداگانه جزو یکی از ولایات ایران(فارس) آورده است. تفصیل این سخن را به استناد منایع متنوع یونانی و رومی می توان در کتاب ایران نامک نوشته زنده یاد امان الله قریشی جست.

کتاب قاضی صاعد به تصحیح دکتر جمشید غلامرضا نژاد و به همت موسسه " میراث مکتوب" منتشر شده است.

قاضی صاعد در متن بالا ( صفحه 142 چاپ میراث مکتوب) ایران را با عنوان " فارس" معرفی می کند آن را مرکز جهان آباد و متمدن آن روزگار می داند. وی یک سوی مرز های ایران را جبل ( شهرهای میان آذربایجان و عراق عرب و خوزستان و فارس و بلاد دیلم) ، حلوان ( شهری در محدوده بغداد) و ماهان (شهرهای تابع بصره وکوفه یعنی: کرخ، دینور( نزدیک کرمانشاه) همدان، قم، کاشان، و... در سوی دیگر ارمنستان و شهرهای چسبیده به منطقه خزر تا آذربایجان و طبرستان و مغان (نزدیک اردبیل) و بیلقان ( شهری درجمهوری آذربایجان) و اران (نام قدیم جمهوری آذربایجان) و شابران (ولایت شروان و در بند در جمهوری آذربایجان) و ری و طالقان و گرگان و تا خراسان نیشابور و مرو وسرخس و هرات و خوارزم و بلخ و بخارا و سمرقندو فرغانه و شاش (تاشکند) و سیستان و کرمان وفارس و اهواز و اصفهان و و سایر نواحی متصل به این سرزمین ها.

او وجود تفاوت لهجه و زبان را در ایران تایید می کند اما می گوید زبان آنها یگانه یعنی فارسی است. البته او دو لهجه فارسی را پهلوی و دری می داند. این همان چیزی است که ما امروزه به آن می توانیم بگوییم فارسی شرقی و فارسی غربی. یعنی دولهجه شرق وغرب ایران تاریخی. البته او سایر زبان های رایج در ایران را هم فارسی و در شمار خانواده زبان فارسی می شمارد .

گفتنی است که قاضی صاعد 42 سال زیست و از اندلس (جنوب اسپانیای امروز) نیز خارج نشد. او فیلسوف، مورّخ و پایه گذار مکتب ویژه در تاریخ نگارى اسلامى، اخترشناس و مؤسس رصدخانه طُلیطُله (تولدو) است. وى داراى آثار فراوانى بوده که متأسفانه هیچ یک از آنها جز همین کتاب التعریف بطبقات الامم به دست نیامده است. این کتاب با روشی نوین در رده‌بندی علوم در زمینة تاریخ جهانى علوم و دانشمندان ملل جهان کم نظیر است.