زیست بوم
محیط زیست؛ مشکلی که هنوز حل نشده است
- زيست بوم
- نمایش از شنبه, 20 آبان 1391 07:15
- بازدید: 4704
برگرفته از روزنامه اطلاعات
آلودگی هوا در شهرهای بزرگ از جمله معضلات مهمی به شمار می رود که امروزه تمامی افکار دانشمندان دوستار زمین را برای رفع این مشکل به خود مشغول ساخته است. اما آیا فقط با گفتن و تأکیدهای پی در پی مبنی بر این که ما باید زمین را از آلودگی هایی چون آلودگی هوا پاک نگه داریم یا با سر دادن شعارهای گوناگون می‌توان مشکل به این بزرگی را حل کرد. عده زیادی از افراد ساکن شهرهای بزرگ و آلوده در سراسر دنیا ، با مرگ دست و پنجه نرم می کنند و تعداد بی شماری نیز مغلوب این دیو پلیدی می شوند و هنوز که هنوز است همه برای برطرف کردن این معضل در حال گمانه زنی هستند. گاهی اوقات گام برداشتن به سوی پیشرفت و ایجاد تکنولوژی های مدرن برای موجودات زنده گران تمام می شود و این بشر به ظاهر متمدن باید تاوان سختی را بابت سربلندی و فخر خود بپردازد. آلودگی هوای شهرهای به ظاهر پیشرفته و در حال پیشرفت، پدیده ای است محصول بشر امروز که خواسته و ناخواسته گریبان خود آنها را گرفته و خلاصی از آن در گرو خلاصی از چنگال غول تکنولوژی است و این امکان پذیر نخواهد بود.هنگامی که هوا رو به سردی می رود زمزمه های زیادی برای پیدا کردن راه حل های مناسب یه منظور رفع آلودگی هوا شروع می شود ، اما بدون هیچ ثمری به فصل های بعد کشیده می شود و این روند سال ها است ادامه دارد.
گازوئیل، بنزین، سرب، آزبست، گازهای خروجی از اگزوز، بخارهای دفع شده از منبع سوخت و کاربوراتور، ذرات حاصل از سایش قطعات متحرک موتور، گرد و غبار حاصل از سایش لاستیک ،لنت ترمز و صفحه کلاچ از آلاینده های مهم در آلودگی هوا به شمار می روند. وسایل نقلیه از مهم ترین عوامل تولید این گازهای سمی هستند که تعداد آنها کم هم نیست.
گازهایی که از اگزوز وسایل نقلیه خارج می شوند معمولاً شامل ترکیباتی چون دی اکسید کربن، بخار آب، بنزین یا گازوئیل نسوخته، ترکیبات آلی حاصل از بنزین، مونوکسید کربن، اکسیدهای ازت، ترکیبات سرب و ذرات جامد کربن (دوده) هستند که تمامی این مواد برای محیط اطراف بسیار مضرند و اثرات غیر قابل جبرانی را از خود برجای می گذارند.
مونوکسید کربن (CO)از خطرناک ترین گازهای خروجی اگزوز به شمار می رود. تأثیر این گاز بر هموگلوبین خون است و میزان این تأثیر زیان بار بستگی به مقدار مونوکسید کربن هوا، مدت استنشاق آن و نوع فعالیت اشخاص دارد. استنشاق طولانی و تدریجی مونوکسیدکربن در سلامتی کسانی که در مسیرهای شلوغ و پر رفت و آمد شهرها زندگی می کنند اثر نامطلوبی می گذارد. با این حال ثابت شده است که تنفس مقدار کمی از این گاز در مدتی طولانی بر عملکرد سیستم فیزیکی و عصبی بدن اثر ناخوشایندی دارد. دیگر گازهای سمی نیز همانند منواکسید کربن اثرات زیان آورتری به دنبال دارند که شاید بارها و بارها در مقالات مختلف به آنها اشاره شده است. اگر نخواهیم به تک تک شهرهای آلوده دنیا اشاره کنیم و مشکلات آنها را نام ببریم، از تهران، معروف ترین کلان شهر آلوده دنیا که در کشور خودمان است می توانیم یاد کنیم. در این شهر بزرگ که چند سالی است تک سرنشینی خودرو مد روز شده و به قول معروف از جمله وسایل فخرفروشی اکثر خانواده ها است و همین امر از جمله اسفبارترین عوامل به وجود آورنده آلودگی این شهر محسوب می شود. استفاده بی رویه از این وسیله تا جایی است که گاهی بیشتر افراد برای خروج یک دقیقه ای از خانه نیز سوار خودرو می شوند و در این میان خسارات جبران ناپذیری را علاوه بر محیط اطراف به خود و اطرافیان نیز وارد می آورند. پرسشی که وجود دارد این است آیا وسایل نقلیه به اندازه کافی در سطح شهرهای بزرگ وجود ندارد تا افراد این همه از وسایل نقلیه شخصی استفاده نکنند؟ خیر، همه به این قضیه واقف هستند که بیشترین وسایل نقلیه عمومی در کلان شهرها وجود دارد و این استفاده درست از وسایل نقلیه شخصی از فقر فرهنگی برخی از خانواده ها است که هیچ آگاهی از مسایل روز دور و برشان ندارند. اگر همین افراد به قول خودشان باکلاس فقط چند دقیقه وقت بگذارند و مطالعاتی در رابطه با آلودگی هوا بخوانند، از فردای همان روز دیگر خودرو خود را در پارکینگ خانه حبس و فقط در مواقع لزوم از آن استفاده می کنند.
مطالعات نشان می دهد که میزان سرب در هوای شهرها تقریباً 2 تا 4 میلی گرم بر متر مکعب است. این مقدار در مقایسه با میزان حداکثری که برای استنشاق سرب به مدت سه ساعت در روز در نظر گرفته شده یعنی 3200 mg/m مقدار ناچیزی است. ولی با توجه به این که این مقدار حدود 20 برابر سرب موجود در هوای سالم تر خارج از شهر است می توان تا حدودی به اهمیت تأثیر نامطلوب آن پی برد. استنشاق بیش از یک میلی گرم سرب در روز به تدریح سبب افزایش خطرناک میزان سرب در خون، استخوان ها و بدن می شود. کودکان بیشتر در معرض مسمومیت بر اثر استنشاق هوای آلوده به مواد سربی هستند. سلامت بیشتر افراد به ویژه کودکانی که در شهرهای پر ترافیکی همچون تهران زندگی می کنند، چه بسا بر اثر استنشاق هوای آلوده به مواد سربی به مخاطره بیفتند.
علاوه بر آلاینده های وسایل نقلیه، گازهای سمی حاصل از سوخت ناقص کارخانه ها همانند دی اکسید کربن و منواکسید کربن که بیشتر از سوخت های فسیلی هستند یکی دیگر از عوامل آلوده کننده هوا به شمار می رود. رها شدن این گازهای سمی علاوه بر تضعیف سیستم تنفسی انسان ها، بر زندگی موجودات زنده دیگر از جمله گیاهان و حیوانات نیز عامل تهدید کننده به حساب می آید. سالانه شمار زیادی از مردم دنیا بر اثر همین آلودگی های موجود در هوا جان خود را از دست می دهند و بسیاری نیز به امراض پوستی، آسم و آلرژی و در مواردی به سرطان مبتلا می شوند. بیشترین پیامد استفاده از سوخت های فسیلی تمرکز دی اکسید کربن در جو است، نخستین راه کار جهت جایگزینی منابع انرژی، استفاده از سوخت های فسیلی با کربن کم به جای سوخت های با کربن بالا است. به طور مثال استفاده از گاز طبیعی به جای زغال سنگ، بنزین و نفت، انتشار دی اکسیدکربن و دی اکسد گوگرد را که از مهمترین عوامل آلودی هوا هستند، کاهش می دهد. اما در عین حال ممکن است بر اثر توسعه کاربرد آن - ضمن کاهش قابل ملاحظه دی اکسیدکربن- انتشار متان افزایش پیدا کند. امروزه در برخی از کشورهای جهان، به ویژه کشورهایی که از سوخت های سنگواره ای استفاده نمی کنند، از انرژی هسته ای بهره می گیرند. امروزه انرژی هسته‌ای 17 درصد نیروی برق جهان را فراهم می کند. اگر چه انرژی هسته ای مزایایی دارد، اما استفاده از آن مخاطراتی را نیز همراه دارد. همچنین در بسیاری از کشورهای جهان برای کاهش میزان هوا آلودگی ناشی از وسایل نقلیه مقرراتی وضع شده است که کنترل وسایل نقلیه از نظر میزان تولید گازهای سمی و آلوده سازی محیط زیست از آن جمله است. به علاوه کاهش میزان آلودگی وسایل نقلیه از طریق بازدید و تعمیر منظم و کنترل شده، تغییر سیستم سوخت وسایل نقلیه مانند بنزینی به گازی، استفاده از وسایل نقلیه با موتورهای کم حجم و استفاده از وسایل نقلیه کوچک تر در مناطق پر رفت و آمد و محدودیت استفاده از وسایل نقلیه شخصی تا حد امکان یا استفاده از وسایل نقلیه برقی برای کاهش میزان آلودگی هوا و محیط زیست استفاده کرد.
با یک مدیریت درست ما نیز می توانیم از هوای پاک لذت ببریم و در فکر آخر هفته ها و سفر به یک مکان خوش آب و هوا نباشیم. دست یافتن به هوایی پاک آرزویی دست نیافتنی نیست. بگذاریم کمی ما تکنولوژی را به خدمت بگیریم نه این که تکنولوژی ما را مدیریت کند به گونه ای که زندگی کردن یا مردن نیز در دستان او باشد. اگر به همین صورت پیش برویم در آینده ای نه چندان دور ما مغلوب دیو تکنولوژی خواهیم شد و آن روز دیگر کار از کار گذشته است و فقط جای تأسف باقی خواهد ماند و بس.
*زهرا بویری
