زیست بوم

رابطه دوگانه زباله و محیط‌زیست

برگرفته از همشهری آنلاین

گیتی عابدی

در گذشته، ملخ مظهر آفت بود اما امروز انسان، آفت انسان شده است. برای تبدیل شدن به این صفت نامبارک راه‌های بسیاری وجود دارد که یکی از مسیر‌های آن از بغل گوشتان یعنی آشپزخانه شروع می‌شود. اینکه چقدر سطل آشغال خانه‌تان پر شده است، به‌میزان‌خوبی می‌تواند نشان دهد که تا چه اندازه برای خود و دیگران خطرناک هستید.

صحبت از زباله، جداسازی صحیح آن و بازیافت زباله برای مصارف دیگر، بسیار شده است اما در واقع، چنددرصد از جوامع شهری به آن کالایی که شب‌ها در سطل‌های آشغال شهرداری (البته در بهترین حالتش) رها می‌کنند اهمیت می‌دهند؟

چند درصد از مردم آلودگی ناشی از زباله را جزو آلودگی‌ها به‌حساب می‌آورند و در کل به اثرات مخرب آن روی محیط‌زیست باور دارند؟ وقتی صحبت از «مدیریت زباله» می‌شود آیا شهروندی خودش را قاطی این بازی می‌داند یا همه آن را از وظایف شهرداری می‌دانند؟ مدیریتی که از محل تولید زباله شروع و به ایستگاه‌های بازیافت یا محل امحای زباله ختم می‌شود.

باید پذیرفت که مدیریت زباله از محل تولید آن شروع می‌شود و متأسفانه هنوز شهرهایی وجود دارند که به این موضوع توجه نمی‌کنند و کاهش زباله در دستورکارشان قرار ندارد. در این میان، شهری مانند زوریخ از چند دهه پیش اقداماتی در زمینه مدیریت زباله انجام داده است. این شهر در اوایل سال1985میلادی تصمیم گرفت که هزینه ساماندهی زباله را برعهده مصرف‌کننده بگذارد.

اوایل دهه90میلادی شهروندان زوریخ مجبور بودند برای دورریختن زباله‌هایشان، کیسه‌های مخصوصی بخرند یا اینکه تن به جریمه‌ای قابل‌توجه بدهند. کیسه‌ها باتوجه به اندازه‌شان با قیمت‌های متفاوت به‌فروش ‌می‌رسیدند. این موضوع باعث شد شهروندان تا آنجا که می‌توانند کمترین زباله را دور بریزند و مواد قابل بازیافت‌شان را به یکی از ایستگاه‌های مربوط برسانند. طی سه سال، زباله تولیدشده در زوریخ 24درصد کاهش پیدا کرد و طی چند سال اخیر هم سرانه تولید زباله این شهر سوئیسی حدود 406کیلوگرم بوده است.

سیاست کاهش تولید زباله مدنظر شهرداری لندن هم بوده است و در برنامه جامع استراتژی مدیریت زباله شهری جایگاه دارد. لندنی‌ها سالانه حدود 20میلیون تن زباله تولید می‌کنند و آنها برای معکوس‌کردن این روند روی کاهش، بازیافت و بازاستفاده زباله‌های خانگی و تجاری متمرکز شده‌اند. هدف لندنی‌ها کاهش 10درصدی زباله خانگی تا سال 2020 و رساندن آن به 20درصد تا سال2031 است (نسبت به میزان زباله در سال‌های 2008-2009). درصورت تحقق این هدف، مقدار قابل‌توجهی در هزینه‌های شهری - که مربوط به ساماندهی و دفع زباله می‌شود- صرفه‌جویی خواهد شد. تخمین زده‌شده که حدود 580 میلیون پوند طی سال‌های‌2008 و2009برای مدیریت زباله شهری خرج شده است.

گفته می‌شود که به‌ازای هر درصدی که تولید زباله کم یا دوباره استفاده شود، لندن می‌تواند حدود پنج‌میلیون و 800هزار پوند را در جیب نگه دارد. به این منظور، لندن روی بالابردن آگاهی عمومی از هزینه‌های زیست‌محیطی و اقتصادی دفع زباله مواد‌غذایی و راهنمای عملی کاهش این نوع زباله‌ها تمرکز کرده است. در همین راستا شهرداری سایتی را با محورهای کاهش، بازاستفاده و بازیافت زباله راه‌اندازی کرده است. در این سایت، هم مطالب علمی، آماری و خبری دیده می‌شود و هم بخش‌های تفریحی مانند بازی و آزمونی برای سنجیدن میزان سواد بازیافتی شهروندان وجود دارد.

در بخش کاهش زباله، راهکارهایی مانند اینکه چگونه می‌توان هنگام خرید و حتی آشپزی زباله کمتری تولید کرد، به شهروندان پیشنهاد شده است. در سایت دیگری با نام «عاشق غذا، متنفر از زباله»- که زیرمجموعه این سایت اصلی است- به جزئیات در این مورد پرداخته شده است و سعی کرده‌اند که با ارائه آمارهایی با محوریت صرفه‌جویی در هزینه، خانواده‌ها را برای همیاری شهرداری ترغیب کنند.

از زباله تا انرژی

زباله علاوه بر داشتن قابلیت بازیافت و بازاستفاده در دورانی که دغدغه انرژی وجود دارد، می‌تواند یاری‌دهنده باشد. از طریق فرایندی می‌شود انرژی، به‌صورت الکتریسیته یا حرارتی، از زباله تولید کرد. از این تکنولوژی در شهرهای مختلف جهان استفاده می‌شود و معاون خدمات شهری شهرداری تهران هم از بهره‌برداری کارخانه تبدیل زباله به انرژی برق تا پایان سال جاری خبر داده است.

در آسیا، سئول جزو شهرهایی است که مقداری از انرژی گرمایشی خود را با سوزاندن زباله تأمین می‌کند. در پایتخت کره‌جنوبی زباله زیادی تولید می‌شود. در سال 2008میزان سرانه تولید زباله خانگی حدود 995کیلوگرم بوده است. در سال گذشته میلادی از 1/1میلیون تن زباله خانگی قابل اشتعال، 730هزار تن زباله به‌عنوان سوخت برای تولید انرژی استفاده شد. گفته می‌شود این میزان برابر با نیاز گرمایشی سالانه 190هزار خانوار در شهر بود.

کره‌جنوبی قصد دارد با تولید بیش از 10درصد از انرژی مورد نیازش توسط منابع تجدیدپذیر تا سال 2030 به یکی از پنج کشور برتر اقتصاد سبز دنیا تبدیل شود. این کشور در حال حاضر کمتر از 2/5درصد انرژی مورد نیاز خود را از این طریق تولید می‌کند.

در جای دیگری از آسیا، بعضی از شهرها تا یکی، دوسال پیش هنوز در مدیریت ابتدایی زباله مانده‌ بودند. در هانوی، پایتخت ویتنام، بیشتر زباله‌هایی که در مرکز شهر تولید می‌شد، بدون جداسازی به مرکز دفن زباله می‌رفت. در بعضی از مناطق شهر هم زباله‌ها به دریاچه ریخته می‌شد. البته هانوی با کمک شرکتی بین‌المللی مرکز 15هکتاری پردازش زباله به ارزش 31میلیون دلار آمریکا را که در روز گنجایش دو هزار تن زباله خشک را دارد، راه انداخته است. سرانه تولید زباله خانگی این شهر در سال2009، 282کیلوگرم گزارش شد.

در بانکوک هم علاوه بر دفع غیرقانونی زباله، شهرداری با مشکل ارائه آمار اشتباه از سوی مراکز صنعتی رو‌به‌رو بود و برای حل این مشکل، 151هزار دلار آمریکا هزینه شد تا با استفاده از سیستم جی‌پی‌اس کامیون‌های حامل زباله را ردیابی کنند که آیا زباله‌ها به روش درستی حمل و دور ریخته می‌شوند یا خیر؟

زباله‌های پیشرفته

در بین این همه موادی که همه شهرها به آن «زباله» می‌گویند، تعدادی مواد دوریختنی مضر برای طبیعت وجود دارد که بسیاری از شهرها شاید آن را چندان زباله به‌حساب نیاورند و جایی در مدیریت پسماندشان نداشته باشد. صحبت از زباله‌های الکترونیکی است که به‌نوعی در سبد بازیافت شهرهای توسعه‌یافته وجود دارد. به‌طور مثال استرالیایی‌ها سالانه بالغ بر 100هزار تن تلویزیون، کامپیوتر و تجهیزات آن را دور می‌ریزند؛ یعنی حدود پنج کیلوگرم برای هر فرد. خبر خوب برای اهالی سرزمین کانگوروها این است که 95درصد این لوازم- که مانند موبایل و سایر لوازم خانگی دارای فلزات با ارزشی چون طلا و پلاتین هستند- بازیافت می‌شود.

شهری مانند ملبورن هم باتوجه به اهمیت موضوع، راه‌های زیادی را پیش روی شهروندانش گذاشته تا این نوع زباله‌های خود را به‌جای دورریختن تحویل واحدهای مختلف برای بازیافت دهند. سیدنی هم چند روز مختلف را در سال2012 انتخاب و اطلاع‌رسانی کرده است تا شهروندان دورریختنی‌هایشان را به غرفه‌های بازیافت شهر تحویل دهند. در این بین، زباله‌های شهرهای توسعه‌یافته به کشورهایی مانند چین و هند سرازیر و اغلب هم به‌صورت غیرمناسب دفن می‌شوند. این موضوع سلامت عمومی و محیط‌زیست این کشورها را تهدید می‌کند. به نقل از یکی از سایت‌های خبری چین، مقصد نهایی 70درصد از زباله‌های الکترونیکی جهان این کشور است.

طبق گزارش برنامه محیط‌زیست سازمان ملل، چین علاوه بر میزبانی زباله‌های دیگر کشورها، در این زمینه تولیدکننده بزرگی هم هست به طوری که در سال2010، دو میلیون و 300هزار تن زباله تولید کرد و پیش‌بینی شده که میزان زباله الکترونیکی (کامپیوترهای قدیمی) این کشور در سال2020، 200تا 400درصد نسبت به سال2007 افزایش پیدا کند. تعداد زباله حاصل از تلفن همراه و تلویزیون طی این سال‌ها به‌ترتیب هفت و دو برابر خواهد شد.

• < قبلی
• بعدی >