* دریاچه درحال حاضر در چه وضعیتی قرار دارد؟

- نوسان تراز آب دریاچه تعیین دقیق سطح آن را مشکل می کند با وجود این، وسعت دریاچه بر اساس عکس‌ های ماهـواره ای که توسط ماهواره لندسـت در یک دوره 6 ساله (از١٩٧٢ تا ١٩٨٤ میلادی) گرفته شده است، سطح آب بین ٦٨٢٧ تا ٥٣١٠ کیلومتر مربع تخمین زده شده است. سطح تراز میانگین دریاچه در کتاب دریاها و دریاچه‌های ایران نوشته مهندس شهرابی، ١٢٧٨ متر تعیین شده و اندازه‌ گیریهایی که من در سال ١٣٨٠انجام دادم عدد ١٢٦٥ متر را برای سطح تراز دریاچه پیشنهاد می کند.

شواهد باستان ‌شناسی در بعضی شهرهای تاریخی (حسنلو، کردلو، گول‌تپه) نشان می ‌دهد که سطح آب از چهار هزار سال پیش تاکنون هیچگاه از ١٢٩٠ متر بالاتر نبوده است. تغییرات سطح تراز آب و به ‌دنبال آن تغییرات خط ساحلی دریاچه ارومیه در طی ٤٥ سال گذشته بر پایه عکس‌ های هوایی و تصاویر ماهواره‌ ای بازسازی شده که نتیجه آن را می توانید در شکل 2 مشاهده کنید.

شکل-٢: تغییرات خط ساحلی دریاچه ارومیه در نتیجه نوسان سطح تراز آب در ٤٥ سال گذشته که بر پایه عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره‌ای تهیه شده است

همانگونه که در شکل 2 دیده می شود تراز دریاچه از سال ١٣٦٩ (١٩٩٠میلادی) تاکنون دچار افت شدیدی شده است. پردازش داده‌ های ترازسنجی ماهواره‌ ای نیز نشان می دهد که از سال ١٣٧٤ تا ١٣٨٩ تراز دریاچه حدود ٩ متر، یعنی در حدود ارتفاع یک ساختمان سه طبقه افت داشته است که این افت را می توانید در شکل 3 مشاهده کنید.

شکل-٣: تغییرات سطح تراز آب دریاچه ارومیه بر پایه داده‌های ترازسنجی ماهواره‌ای. پردازشها بر مینای داده‌های تراز سنجی ماهواره‌های Topex/Poseidon،Jason-1 و OSTMهستند (منبع داده‌ها، وزارت کشاورزی ایالات متحده آمریکا)

* مهمترین دلایلی که سبب شد دریاچه ارومیه به این مرحله برسد چیست؟

- به ‌طور کلی میزان تغییرات سطح تراز هر دریاچه ‌ای پیرو میزان ورودی آب به داخل و خروجی آب از آن است که این امر توسط عوامل طبیعی و یا با دخالت انسان کنترل می ‌شود. دریاچه ارومیه نیز از این روند مستثنی نبوده و تغییرات سطح تراز آن پیرو ورودی آب از طریق رودخانه‌های دائمی و فصلی، بارش مستقیم و چشمه‌های آب زیرزمینی است. از آنجا که دریاچه ارومیه فاقد خروجی است و به دلیل شوری زیاد آب آن برای کشاورزی مناسب نیست تبخیر سطحی، موثرترین عامل خروج آب از دریاچه محسوب می‌شود.

* آیا این تغییرات در میزان ورودی و خروجی آب دریاچه تحت تأثیر عوامل طبیعی بوده و یا دخالتهای بشر موجب بروز این تغییرات شده است؟

- برای بررسی این مطلب در قدم اول بهتر است نگاهی داشته باشیم به تغییرات میزان بارندگی و نوسان درجه حرارت در منطقه. به همین منظور، داده‌ های اقلیمی ایستگاه سینوپتیک ارومیه مورد استفاده قرار گرفت (شکل-٤) و داده ‌های مربوط به تغییرات رطوبت و حداکثر درجه حرارت سالیانه در بازه زمانی ٥٥ ساله یعنی از سال ١٣٢٩ تا ١٣٨٤ (از ١٩٥٠ تا ٢٠٠٥ میلادی) پردازش شد. نمودار بالا در شکل 4 تغییرات حداکثر درجه حرارت سالیانه را در بازه زمانی ٥٥ ساله در منطقه نشان می‌ دهد و همانطور که مشاهده کنید حداکثر سالیانه درجه حرارت با شیبی ملایم یک روند کاهشی را به نمایش می گذارد.

از سویی دیگر تغییرات درجه حرارت به‌ صورت دوره ‌ای بوده و هر ٧ تا ١٠ سال شاهد یک دوره نوسانی هستیم. حداقل پنج دوره نوسان درجه حرارت را در این داده‌ ها مشاهده می ‌کنیم. با بررسی دوره‌ های نوسان درجه حرارت در دهه‌های ١٩٦٠، ١٩٧٠ و ١٩٨٠ میلادی و مقایسه آن با نوسان‌های تراز آب دریاچه (شکل-٢) می بینیم که تأثیر این تغییرات در حدی نبوده که توان تحمیل افت شدید تراز آب را داشته باشد.

شکل-٤: تغییرات ٥٥ ساله حداکثر درجه حرارت سالیانه و میانگین بارش سالیانه منطقه ارومیه بر پایه داده‌های اقلیمی ایستگاه سینوپتیک ارومیه.
نمودار پایین در شکل چهار تغییرات میانگین بارش را در بازه زمانی ٥٥ ساله در منطقه ارومیه نشان می دهد
و همانطور که دیده میشود میانگین بارش روندی کاهنده را به نمایش می‌گذارد

ادامه دارد... .

----------------------------------------------
گفتگو: هدی عربشاهی

نوشتن دیدگاه