سیوند
انسداد تاریخ و طبیعت
- سیوند
- نمایش از دوشنبه, 10 خرداد 1389 12:25
- بازدید: 4755
برگرفته از همشهری آنلاین
اسدالله افلاکی:
با آنکه سال‌هاست متخصصان و کارشناسان با برشمردن معایب سدها تاکید کرده‌اند
که عمر این نگرش در جهان به پایان رسیده و تاکنون در بسیاری از کشورها به‌ویژه کشورهای توسعه یافته، این سازه‌ها تخریب و جمع‌آوری شده است اما در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران هنوز باور بسیاری بر این است که سدسازی تنها گزینه مطلوب برای دستیابی به آب است. کارشناسان با تکیه بر مستندات فراوان گزینه‌هایی چون بهبود کارایی تامین و مصرف آب، بازچرخانی، بازیافت، کاربرد پساب و نیز احیای قنات‌ها و آب بندان‌ها را بسیارپایدارتر از سدها می‌دانند به‌ویژه آنکه سدها افزون بر هدررفت میلیاردها تومان سرمایه ملی، اغلب به سازه‌هایی ناکارآمد تبدیل می‌شوند، اما با وجود همه این هشدارها سدسازی در کشور همچنان ادامه دارد؛ برای نمونه، فاطمه ظفرنژاد، پژوهشگر و کارشناس ارشد کشاورزی و آب که سال‌هاست اثرات زیانبار سدسازی را در کشور گوشزد می‌کند در مقاله‌ای تحت عنوان «سدها جوابگو نیستند» که در اردیبهشت ماه سال‌جاری به چاپ رسید خاطر نشان می‌سازد: «مقایسه منابع تخصیص یافته به سدسازی، با ارزش افزوده آن برای جامعه حاکی از تخصیصی کاملا نامؤثر است.
نه تنها موازین هزینه مؤثر رعایت نمی‌شود که بر گزینش پرهزینه‌ترین گزینه پافشاری می‌شود. تا آنجا که قنات‌های فعال و مؤثر با هدر رفت بسیار کم آب و هزینه‌های نگهداری و بهره‌برداری کمتر از سدها، کور می‌شوند و به جای آن سدهای پرهزینه ساخته می‌شوند تا همان اراضی را آبیاری کنند که قنات‌ها می‌کردند (سدهای نهرین طبس، بارنیشابور و...). نمونه بارز دیگر در ندیدن هزینه مؤثر، ساخت سدهای برقابی است که هزینه آنها با نیروگاه‌های خورشیدی یا گازی قیاس ناپذیرند. بنابر یافته‌های سازمان ملل (ن.ک. به کتاب رودهای خاموش و سدها و توسعه) نیروگاه‌های خورشیدی یا گازی غیر از ارزانی، پیامدهای محیطی کمتری نیز دارند.
تبخیر سالانه مقدار زیادی آب از مخزن سدها (تبخیر سالانه بیش از 320 میلیون مترمکعب از سد کرخه که معادل حجم یک سد بزرگ است) و نیز مصرف نامناسب آب به سبب یارانه آن، مصادیق بارز هدر رفت منابع است. ساخت سدها مصرف‌کنندگان را به مصرف و هدررفت بیشتر آب کشانده است.»
اما این بلای خانمانسوز تنها دامنگیر کشور ما نیست بلکه تشکل‌ها و کارشناسان محیط‌زیست بسیاری از کشورها با این معضل دست به گریبانند. سد در دست ساخت« ایلی سو» در ترکیه نمونه‌ای از این سدهاست.
تلاش برای نجات یک منطقه باستانی
سد در حال ساخت ایلی سو در منطقه باستانی مس وپتامپ ترکیه، یکی از بحث برانگیزترین طرح‌های عمرانی است که اخیرا واکنش طرفداران محیط‌زیست این کشور را برانگیخته است. عملیات اجرایی این سد به تازگی شروع شده است.
طرفداران محیط‌زیست می‌گویند دولت آنکارا بی‌آنکه مطالعات ارزیابی دقیق زیست‌محیطی مربوط به این سازه را انجام دهد عملیات ساخت سد را آغاز کرده است. این افراد براساس مستندات قابل ارائه، می‌گویند عملیات سدسازی زودتر از موعدی که پشتیبانان مالی سد یعنی کشورهای آلمان، اتریش و مجارستان تعیین کرده‌اند آغاز شده است. چرا که براساس توافق ترکیه با پشتیبانان مالی سد، ترکیه متعهد شده بود در زمان معینی مطالعات دقیق زیست‌محیطی مورد نظر پشتیبانان مالی را انجام دهد در غیراین صورت توافقنامه سه‌جانبه این کشورها برای ساخت سد منتفی خواهد شد.
این مطالب را هماهنگ‌کننده برنامه زیست‌محیطی «ساخت سد را متوقف کنید» در گفت‌وگو با رسانه‌های ترکیه بر زبان می‌آورد.
این اعتراضات سبب شده تا یک گروه تلویزیونی موسوم به «گروه شوی سه‌شنبه» با حضور در منطقه تصاویری از ده‌ها بلدوزر و ماشین آلات کوه کن را در تلویزیون به نمایش بگذارد که کار تخریب ده هزار متر مربع از منطقه باستانی برای ساختن سد ایلی سو را آغاز کرده‌اند؛ این ساخت وساز برخلاف شرایطی است که کشورهای آلمان، اتریش و سوئیس برای پشتیبانی مالی از طرح بر آن تاکید کرده بودند. با این حال دولت ترکیه بی‌توجه به هشدارهای دوستداران محیط‌زیست به این عملیات مخرب ادامه می‌دهد اما بیم آن دارد که این اعتراضات باعث شود پشتیبانان مالی سد را از دست بدهد.
طرفداران محیط‌زیست ترکیه مدت‌هاست با هشدار دادن نسبت به اثرات مخرب این سد بر منطقه باستانی اطراف آن، تاکید می‌کنند که این سدسازی در واقع نسخه‌ای مینیاتوری از سد در دست ساخت چینی به نام «سه گلوگاه» است.
بزرگترین و در عین حال مخرب‌ترین سازه آبی جهان
سد«سه گلوگاه» چین که از آن به‌عنوان بزرگترین طرح نیروگاهی جهان یاد می‌شود به اعتقاد کارشناسان محیط‌زیست مخرب‌ترین سازه آبی جهان است. شمار افرادی که به خاطر ساخت این سد کاشانه خود را از دست داده و ناگزیر به سکونت در محلی غیراز زادگاه خود هستند بیش از یک میلیون و دویست هزار نفراست. طول این سد عظیم بیش از 600 کیلومتر است و با آبگیری آن، 13 شهر، 140 شهرک و 1350 روستا برای همیشه محو و زیر آب مدفون خواهند شد.
نقض حقوق جوامع محلی، هزینه بالا و فناوری به کارگرفته ناپایدار تامین برق ( تامین برق از طریق آب به جای نیروگاه‌های خورشیدی و فتوولتاییک و...) از جمله نکاتی است که منتقدان بر آن انگشت می‌گذارند و همواره درباره پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی آن هشدار می‌دهند.
هشدار دوستداران محیط‌زیست و واکنش مقامات دولتی
زوزنامه «حریت»، ارگان دولت ترکیه، در گزارشی به نقل از مقامات سازمان آب این کشور اعلام کرد که دیواره بتنی کف رودخانه، پل موقتی است که برای سرعت بخشیدن به عملیات ساخت سد و برای عبور سریع‌تر ماشین آلات از یک سو به سوی دیگر سد اجرا شده تا از این طریق کارگاه‌های ساختمانی اطراف سد از جمله اقامتگاه‌های کارگران و جاده‌های دسترسی آن ساخته شود.این مقامات همچنین تاکید کرده‌اند این سازه‌ها پس از ساخت سد برچیده می‌شوند و محیط به شکل اول خود باز می‌گردد. با این حال در بخشی ازهمین گزارش، متخصصان مهندسی سدسازی بر خلاف مقامات سازمان آب، این سازه‌ها را دائمی و بخشی از طرح اصلی عنوان کرده‌اند.
سخنگوی بانک استرالیایی «استریخ کنترل بانک» که یکی از شرکای این طرح محسوب می‌شود نیز می‌گوید به مسئولان این بانک گفته شده که این ساخت وسازها موقتی است و در واقع پل موقتی است برای دسترسی آسان ساکنان محلی در منطقه. این در حالی است که «الریش آیشمن»، مدیر سازمان بین‌المللی ناظر بر آژانس‌های صدور سرمایه، با مسخره خواندن گفته سخنگوی استریخ کنترل بانک، می‌گوید: «هرچند ساختمان پل موقتی است اما این ساخت و ساز بدون هیچ تردیدی با ساخت طرح اصلی در ارتباط است.» دامنه این انتقادات روز به روز گسترده‌تر می‌شود به‌طوری که پس از اظهارات آیشمن، «کلودیا رت» یکی از مدیران حزب سبز آلمان و منتقد پیگیر طرح‌های سازه‌های بزرگ، نیز آغاز عملیات ساخت سد پیش از موعد مقرر و بدون انجام مطالعات لازم زیست‌محیطی را کاملا نادرست و مردود دانسته و از دولت متبوع خود خواسته است حمایت مالی خود را از این طرح بحث برانگیز 2/1 میلیارد یورویی قطع کند.
دولت آلمان درصدد است صدمیلیون یورو در قالب تضمینات مالی صادراتی خود در این طرح هزینه کند اما همواره ترکیه را به رعایت نکردن تعهدات زیست‌محیطی و درنتیجه لغو تعهدات مالی تهدید می‌کند. به‌نظر می‌رسد اگر آنکارا شرایط لازم را برای حفظ میراث فرهنگی و حفظ محیط‌زیست در اجرای این طرح فراهم نکند پشتیبانی مالی اتریش و سوئیس را هم که به‌مراتب رقم بیشتری را شامل می‌شود از دست بدهد. اما در حالی که این اظهارات ضد‌ونقیض بر نگرانی‌های دوستداران طبیعت ترکیه دامن می‌زند روزنامه اتریشی « دیلی پرس» اعلام کرده هیچ‌چیز در موقعیت و شرایط آلمان و اتریش و سوئیس در ارتباط با طرح سد تغییر نکرده است.
طرفداران محیط‌زیست می‌گویند اغلب مردمی که درپی ساخت این سد، ناگزیر به ترک خانه و کاشانه خود هستند از اقلیت کرد و شهروندانی هستند که دولت آنها را آزار و اذیت کرده است.
