ایران‌بوم

همه ما هرودوت را به نیکی یا بدی، کم و بیش می شناسیم، چرا که سال‌هاست تاریخ‌نگاران ایرانی به پیروی از تاریخ‌نگاران غربی ناگزیر گشته‌اند از «تواریخ» وی بهره گیرند و حتی این پیروی تا آنجا پیش رفته که برخی لقب «پدر تاریخ» که سیسرون به هرودوت هدیه کرده بود را در حق وی پذیرفته و با غربی‌ها هم صدا شوند که نوشته‌های هرودوت نخستین تاریخ نوشته شده دربارۀ ایران کهن، به ویژه ایران روزگار هخامنشی است. در حالیکه کمی اندیشه در درونمایۀ سنگ نوشتۀ بیستون پژوهشگر را وا می‌دارد که داریوش یکم را به عنوان نخستین تاریخ‌نگار بپذیرد.

فرشید ابراهیمی پژوهشگر جوانی است که با بهره‌گیری از منابع دست اول و قابل تکیۀ فارسی و لاتین در اندیشۀ بازنمایاندن چهرة راستین هرودوت است. وی در پیشگفتار کتابش مینویسد: «این جستار نیز فراخوانی است بر ویرایش و بازنگری تاریخ هخامشیان از آلایش‌های یکسونگرانه و پیرایش آن از بغض و کینه‌ها.

یادآوری بایستگی ویرایش تاریخی که پس از سده‌ها، این بار به دست وارثانش انجام می‌گیرد.» (ص16)

گرچه این بازنگری را پیش از ابراهیمی، استاد ذبیح بهروز و استاد امیر مهدی بدیع آغاز کرده بودند، ولی پژوهشی که وی انجام داده نخستین نقد مستقلی است که در ایران بر تواریخ هرودوت نوشته شده است و حتی می‌توان آنرا با نقدی که «اسپنسر دی اسکالا» پژوهشگر آمریکایی بر این کار نوشته مقایسه کرد.

شجاعت و جسارت ابراهیمی در این نقد جای ستایش دارد ولی در پیشگفتار گاه می‌بینیم که وی بی پرواتر از یک نقاد منصف، دست به قلم می‌برد و برخی پژوهشگران را که شاید ناآگاهانه دیدی نسبتا مثبت به هرودوت دارند،به سختی محاکمه میکند! حال آنکه اثر هرودوت از دیدگاه مردم نگاری و انسان شناسی خالی از سود نمی تواند باشد و حتی ارزش ادبی نوشته های وی را نمی توان نادیده گرفت، چرا که شخصیت ادبی او پرورده سنت شفاهی آتن است که سخنوران و داستان پردازانی را تربیت کرده است.بر این بنیاد حتی اگر نوشته های وی را داستان بدانیم وی نویسنده ای خلاق است.

ابراهیمی ابتدا تاریخ نویسی و تاریخ نویسان یونان باستان را برای آشنایی بیشتر خواننده با فضای فکری روزگار هرودوت مورد بررسی قرار داده، سپس به کیستی وی می پردازد و دیدگاه نویسندگان یونانی را نسبت به هرودوت و نوشته هایش بیان می کند.

در بخش چهارم این کتاب با "شگفتی ها و ویژگی های تاریخ هرودوت" روبه رو می شویم که به راستی نوشتار جالبی است.نویسنده سپس به بیان " نگاه هرودوت به ایرانیان " می پردازد و به خوبی از پس نقد این دیدگاه های ناآگاهانه و گاه مغرضانه ء هرودوت بر می‌آید.

بخش ششم به بازنمایی یک دروغ تاریخی می پردازد و با توجه به شواهد باستان شناسی و اکتشافات جدید ماجرای کشته شدن گاو آپیس به دست کمبوجیه را روشن می سازد.این بخش در واقع پاسخ این پرسش است که چگونه ممکن است یکی از شاهان هخامنشی که به تسامح در امور مذهبی شهره بوده اند دست به چنین کاری بزند و چنین بی احترامی و اهانتی را نسبت به مردمی که تابع حکومت وی کشته اند روا بدارد؟!

شاید مهمترین بخش این کتاب «افسانۀ جنگ‌های مادی در تاریخنگاری غربی» باشد که بیشترین حجم این کتاب را به خود اختصاص داده ،همانگونه که داستان های جنگ های مادی در نوشته های هرودوت بسیار مفصل بیان شده و به اعتقاد برخی هدف اصلی «تواریخ»، همانا ثبت داستان این نبردهاست. البته شاید هدف اصلی ابراهیمی نیز روشن کردن حقیقت این داستان‌های افسانه گونه باشد.

نویسنده در پایان از نسخه پردازی بیزانسی ها می نویسد ، وی معتقد است آنچه که امروزه به عنوان "تواریخ هرودوت" می‌شناسیم، یادگار بیزانسی ها در دورهء رنسانس است. " با این نگاه برآنیم تا در پی شناخت این نگرش بکوشیم که نسخه های تواریخ و روند نسخه پردازی های نگارش های گوناگون آن از سده های دور تا به امروز به وسیله ء دانشمندان یونانی- غربی، همگام با دیدگاه پان هلنی و ستایشگرانه و یکسونگرانه انجام شده که تهی از راست پنداری تاریخی می باشد و این انگیزه ای نمایان از برنامه‌ریزی آرمان‌های پیروزی تاریخی تمدن غرب است بر شرقیان که برابر با گفتار هرودوت نماد بربریت، درنده خویی، نادانی و خودکامگی بودند." (ص133)

به هر روی این کتاب پژوهشی نو و تامل برانگیزاست که شاید باخواندن آن فرزندان ایران در نوشتن تاریخ کهن این سرزمین محتاط تر از پیش دست به دامان بیگانگان شوند! ودر شناختن و شناساندن تاریخ و فرهنگ ایران زمین بیش از پیش به داشته‌های علمی ایران و ایرانی تکیه کنند.