ایران‌بوم

ما باید دستگاههای دولتی را در برابر نفود غیرمجاز، چه خواسته و یا ناخواسته، مجموعه نظامی- صنعتی حفظ کنیم. رییس جمهور [پرزیدنت] دوایت آیزنهاور ١٧ ژانویه ١٩۶١

The political Economy of U.S. Miltarism
Ismael Hossein-Zadeh
Palgrave MacMillan
304 pages; hard cover $75, soft cover $24.95

اقتصاد سیاسی نظامی‌گری آمریکا
اسماعیل حسین زاده
٣٠۴ صفحه، جلد زرکوب ٧۵ دلار، جلد شومیز ٢۴ دلا ر و ٩۵ سنت

پس از انقلاب اسلامی در ایران، این کشور پیوسته در معرض توجه رسانه های خبری جهان بوده است، و نه تنها حکومت ایران، بلکه فرهنگ، سنت‌ها، و عادات ایرانی‌ها نیز زیر ذره بین آنها قرار گرفته است. این توجه و خبرسازی رسانه‌های غربی پس از حمله نیروهای آمریکائی_انگلیسی به عراق افزون تر شده است و در نظر آنها ایران به عنوان یکی از اعضاء محور شرارت جای اتحاد جماهیر شوروی را به عنوان بزرگترین دشمن غرب گرفته است. ایران اکنون همانند یک پدیده قابل بررسی مانند یک جانور عجیب، یک بیماری خطرناک، یک بلای آسمانی، یک هیولای وحشتناک و یک موجود ناشناخته در رسانه های غربی تصویر می‌شود و بنابراین بیشتر از هر زمانی مورد مطالعه، تحقیق، و بررسی قرار می‌گیرد. به این ترتیب است که بودجه‌های زیادی در مراکز فرهنگی، دانشگاهی، پژوهشی، و اطلاعاتی غرب برای شناخت و سرکوب این موجود مزاحم هزینه می‌شود. اگر تا پیش از فروپاشی کمونیسم متخصصین مربوط به شوروی بسیار خواهان داشتند و مورد توجه بودند، اکنون جای آنها را متخصصین مربوط به اسلام و ایران گرفته‌اند. اکنون ایران و آمریکا همانند داوود و جالوت و یا دو قطب متضاد برای نبرد در برابر همدیگر صف بندی کرده اند و تعیین این که کدام یک داوود و کدام یک جالوت است بیشتر به دیدگاه سیاسی افراد بستگی دارد تا واقعیت موجود.
در سده های گذشته کتابهای فراوانی در زمینه فرهنگ و مردم ایران در غرب منتشر شده است. اما روند این انتشار در سالهای اخیر شتاب بیشتری گرفته است و مقالات و کتابهای زیادی در مورد تاریخ، فرهنگ، اقتصاد، سیاست، و مسایل اجتماعی مربوط به ایران نوشته شده است. اکنون رمان، داستان، کارتون و فیلم هم به آن افزوده شده است. بسیاری از مولفین و تهیه کنندگان این فرآورده های فرهنگی ایرانیان هستند که پس از چند دهه زندگی در غرب و کار در مراکز پژوهشی، دانشگاهی و اطلاعاتی غرب محصولات فرهنگی خود را به زبان این کشورها تهیه می‌کنند. بسیاری از این فرآورده های فرهنگی ضد حکومت ایران و تعدادی نیز ضد فرهنگ و مردم ایران است. این تولیدکنندگان فرهنگی در تبلیغ کالاهای خود در رسانه‌های خبری عظیم و پرقدرت اروپائی و آمریکائی در رقابت با یکدیگر از هم پیشی می‌گیرند.

تا پیش از انقلاب اسلامی کسی که پس از سالها تحقیق در مورد ایران چیزی می‌نوشت، هرچه قدر هم اثر او برجسته و ارزشمند بود، معمولا توجه جهانی را بر نمی‌انگیخت و به جز عده‌ای همکار دانشگاهی کسی از آن آگاهی نمی‌یافت. اما اکنون کسی که تازه مدرک دانشگاهی اش را گرفته است با نوشتن یک رساله به یک زبان غربی و چاپ آن ناگهان به عنوان «کارشناس»، «متخصص»، و «پژوهشگر» در تمام شبکه‌های خبری غرب مطرح می‌شود و از مزایای مادی و معنوی این «اثر علمی» و شهرت حاصل از آن بهره می‌برد.
با این مقدمه حال میخواهم بگویم هستند کسانی از ایرانیان که به مطالعه قطب دیگر این تضاد، یعنی غرب، و به ویژه آمریکا می‌پردازند. این چنین کسان شهرت و محبوبیت گروه اول را به دست نمی‌آورند. دلیل آن این است که خود غربیان و آمریکائیان کتابهای زیادی در این مورد نوشته‌اند، که حتی آنها هم آن چنان مورد توجه رسانه‌های غربی واقع نشده‌اند. رسانه‌های خبری غرب تا چه اندازه به نوام چومسکی متفکر چپ (دیسیدنت) آمریکائی و مولف بیش از صدها کتاب و مقاله پرداخته‌اند و در مورد کتابهایش تبلیغات به راه انداخته‌اند؟ دیگر این که این نوع پژوهشهای دانشگاهی برای پیشرفت در سیستم و رسیدن به مقامهای بالاتر آن چنان مناسب نیست. بنابراین کار این گونه محققان چیزی فراتر از کسب شهرت و پیش بردن حرفه است. پژوهش یک ایرانی که با دید ایرانی به آمریکا می‌نگرد برای یک ایرانی خواندنی تر است تا پژوهش یک آمریکائی در این زمینه.
دکتر اسماعیل حسین زاده استاد اقتصاد دانشگاه دریک (Drake) در ایالت آیوا در این بازاری که پر از خواستار کار تحقیقاتی در مورد اسلام و ایران است به پژوهش عالمانه ای در مورد اقتصاد شرکت های تولید اسلحه در آمریکا دست زده است. او در این کتاب زمینه‌های تاریخی، اقتصادی، و سیاسی نظامی‌گری آمریکا را بررسی می‌کند. مقدمه کتاب خلاصه‌ای است در مورد این که موضوع اصلی این کتاب چه چیزهائی هست و چه چیزهائی نیست. در حالی که بیشتر پژوهشگران علل افزایش نظامی‌گری آمریکا را شرکت های عظیم نفتی، ایدئولوژی نو محافظه کاران، لابی صیهونیستی، و یا جهان بینی پرزیدنت بوش می‌پندارند، دکترحسین زاده جنبه مهم دیگر آن یعنی اقتصاد سیاسی مجموعه نظامی - صنعتی را بررسی می‌کند. علاوه بر بررسی سودجوئی صاحبان صنایع نظامی به عنون انگیزه اصلی نظامی‌گری آمریکا، نویسنده به عوامل دیگری چون نفت، ژئوپولیتیک، امپریالیسم، تروریسم، بنیادگرائی مذهبی، جنگ عراق، مبارزه اسرائیلی‌ها با فلسطینی ها نیز می‌پردازد. وی نشان می‌دهد که مجموعه نظامی - صنعتی آمریکا ٨۵٠٠٠ شرکت خصوصی و ٣۵٠ دانشگاه و موسسه پژوهشی را شامل می‌شود که برای پنتاگون تحقیق می‌کنند. حاصل کار این مجموعه که بالاترین بودجه فدرال را در برمی‌گیرد داروی بهتر یا غذای ارزانتر نیست، بلکه کشتن سریعتر و موثرتر است.
این مجموعه که پس از جنگ دوم جهانی پیوسته، هم از نظر کمیت و هم از نظر کیفیت، گسترش یافته است دیگر مانند قبل وسیله و ابزاری برای اقتدار نظامی، سیاسی، و اقتصادی نیست، بلکه در مجموع خود به هدف و غایت تبدیل شده است. به این ترتیب است که این مجموعه نظامی-سیاسی به یک فضای جنگی و نظامیگری نیاز دارد تا بتواند سهم بیشتری را از بودجه عمومی دریافت دارد. صاحبان صنایع نظامی از طریق رسانه‌های خویش یک حالت ترس و تهدید دایم نسبت به امنیت ملی آمریکا را نمایش می‌دهند تا بتوانند به راحتی جنگ و نظامی‌گری را ادامه داده و سودهای کلان خود را توجیه نمایند. در هرجای جهان حادثه کوچکی رخ می‌دهد که مطابق منافع این مجموعه نیست آن را به عنوان تهدیدی برای امنیت آمریکا محسوب می‌کنند. کتاب بسیار مستند است و دکتر حسین زاده نقش مجموعه نظامی - صنعتی را در تعیین سیاست خارجی آمریکا و تنظیم اولویت‌های داخلی به خوبی نشان می‌دهد.

پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به نظر می‌رسید که رقابت تسلیحاتی غرب و شرق به پایان رسیده و مخارج هنگفت هزینه های سنگین نظامی دیگر متوقف می‌شود. اما چنین نشد و پیمان اتلانتیک شمالی (ناتو) بیشتر گسترش یافت و کشورهای درون پیمان ورشو را هم در برگرفت. در آن زمان مبارزه با «کمونیسم» معنی وسیعی داشت که نه تنها مبارزه با اتحاد جماهیر شوروی را شامل می‌شد، بلکه عناصر ملی مانند عبدالناصر، دکتر محمد مصدق، لومومبا و بسیاری دیگر را نیز در برمی‌گرفت. اما اکنون مبارزه با کمونیسم به مبارزه با «تروریسم» تبدیل شده است و باز هم عناصر ملی قابل تحمل نیستند، و متاسفانه معنی «تروریسم» را همچنان مانند قبل همین سیستم تعریف می‌کند. به این ترتیب حتی جنبش‌های دموکراتیک و ملی اگر در جهت سیاسی این مجموعه حرکت نکند بر چسب «تروریسم» را به خود می‌گیرند.

پایان جنگ جهانی دوم پایان جنگهای غربیان با خود و درون خود بود و از آن پس غربیان جنگ‌های خود را به خارج از مرزهای خود و درون کشورهای دیگر برده‌اند. محصولات مجموعه نظامی - صنعتی به کشورهای دوست «فروخته شده» و در کشورهای جهان سوم «به کار برده شده» است. به ویژه در کشورهائی که با داشتن منابع طبیعی قدرت پرداخت هزینه‌های سنگین آن را دارند. محصولات عمده این مجوعه‌های صنعتی که توپ و تانک و هواپیما است باید همانند هر کالای صنعتی دیگر «مصرف» شود تا «تولید» ادامه یابد. و بدینسان است که جنگهای موضعی پیوسته در گوشه و کنار جهان روشن می‌شود. و به این ترتیب در تاریخ بشریت برای اولین بار یک امپراطوری به وجود آمده است که «منطق معکوس» آن این نیست که به علت جنگ باید به تولید اسلحه بپردازیم، بلکه این است که برای سودآوری بیشتر یک مجموعه نظامی - صنعتی باید یک حالت جنگی همیشه وجود داشته باشد.

مولف نشان میدهد که تا پیش از جنگ جهانی دوم آمریکا یک حالت ضد نظامی داشته است و پس از هر جنگ، تعداد نظامیان به تعداد پیش از آن جنگ کاهش می‌یافته است. در حالی که اکنون ۵/١ میلیون نظامی در ۶٠٠٠ پایگاه داخلی، بیش از ٧٠٠ پایگاه خارجی در ١٣٠ کشور جهان به گسترش نفوذ فرهنگی، اقتصادی، و سیاسی آمریکا یاری می‌رسانند. دکتر حسین زاده با آوردن هشدار رییس جمهور [پرزیدنت] آیزنهاور در فصل اول کتاب مبنی بر این که مجموعه نظامی - صنعتی نباید سبب شود تا پنتاگون به جای «منافع ملی»، و «نیازهای امنیتی» آمریکا منافع «یک عده اسلحه ساز» را رعایت کند می‌گوید این هشدار که در حدود نیم قرن پیش از این داده شده است بیش از پیش امروزه مصداق دارد تا زمانی که گفته شده است.

در فصلی از کتاب دکتر حسین زاده نشان می‌دهد که چه گونه نظریه «برخورد تمدن‌ها»ی ساموئل هانتینگتون به کار این مجموعه آمده و متاسفانه جمیع کشورهای اسلامی همانند عناصر ضد تمدن تصویر می‌شوند که باید دموکراسی را به ضرب سلاحهای تولیدیشان در میانشان ترویج کرد. در فصلهای دیگر کتاب او به سازمانهای سیاسی که با این مجموعه نظامی همکاری دارند، نقش نظریه «برخورد تمدنها»، در شکل گیری این مجموعه، دلایل حمله به عراق، نقش کمپانیهای نفتی، لابی صیهونیستی و کمیته امور اجتماعی آمریکائی _ اسرائیلی و حمایت شدید آنها از ایجاد اسرائیلی که مرزهای آن از نیل تا فرات میرسد، و اشتراک و تضاد منافع آنها می‌پردازد.

روی هم رفته کتاب ارزشمندی است و جا دارد تا خوانندگان فارسی زبان هم از آن بهره ببرند.