زیست بوم
انرژی‌های تجدیدپذیر، جایگزینی مناسب برای انرژی‌های فسیلی - نیاز ناگزیر به انرژی‌های تجدیدپذیر
- زيست بوم
- نمایش از سه شنبه, 16 آبان 1391 10:09
- بازدید: 5126
برگرفته از روزنامه اطلاعات
انرژی تجدیدپذیر به انواعی از انرژی می‌گویند که برخلاف انرژی‌های تجدیدناپذیر، قابلیت بازگشت مجدد به طبیعت را دارند. در دهه‌های اخیر باتوجه به تحولات بنیادی که به ویژه طی دو دهه گذشته در بسیاری از کشورهای رو به توسعه و توسعه‌یافته به لحاظ صنعتی و اقتصادی به وقوع پیوسته است و با عنایت به چشم اندازپیش روی جهان از دیدگاه‌های اقتصادی، سیاسی، فنی و اجتماعی، یکی از مهمترین نیازهایی که ذهن تمامی مسئولان و کارشناسان را در کشورهای مختلف جهان به خود مشغول داشته است، تأمین انرژی طی سال‌های آتی، بهینه‌سازی مصرف انرژی و به‌کارگیری و استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به عنوان جایگزینی گریزناپذیربرای نفت است. این مسأله بخصوص با پیش‌بینی اتمام سوخت‌های فسیلی درآینده‌های نه چندان دور، اهمیتی دوچندان پیدا کرده است.
به طورکلی بحث پیرامون انرژی از جهات مختلفی قابل پیگیری است، اما می‌توان این دیدگاه‌های مختلف را به 5 گروه کلی تقسیم کرد که شامل دیدگاه‌های اقتصادی، محیطزیست، سیاستگذاری، فرهنگی و بهینه‌سازی است.
این تقسیم‌بندی به معنای تفکیک هریک از این حوزه‌ها از هم نیست و هریک از آنها در تعامل تنگاتنگ با یکدیگرند، چرا که به وضوح ارتباط میان این حوزه‌ها قابل مشاهده است. به عنوان مثال ارایه طرحی اقتصادی بدون در نظرگرفتن مسائل زیست محیطی قابل قبول نیست. همچنین اصلاح الگوهای مصرف در حوزه انرژی نیازمند برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی است که در سیاست‌های جاری دولت‌ها نمود می‌یابد. از میان انواع منابع تأمین انرژی، منابع فسیلی بیشترین سهم را درتأمین انرژی جهان به خود اختصاص داده است. اما این منابع از دو جهت دارای ضعف عمده‌ای هستند؛ ابتدا آنکه در آینده نه چندان دور به اتمام خواهند رسید و دیگر آنکه با توجه به آلایندگی این منابع، ادامه روند موجود، آینده زندگی درجهان را به مخاطره خواهد انداخت. از اینرو توجه به سایر منابع تأمین انرژی، امری غیرقابل انکاراست به طوری که انرژی‌های تجدیدپذیر و از جمله انرژی‌های خورشیدی و بادی در حدود 19 درصد از منابع تأمین انرژی در جهان را به خود اختصاص می‌دهند.
تحولات جهانی درزمینه توجه به حفظ محیط زیست و فناپذیربودن منابع فسیلی، گرایش به استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر را سرعت بخشیده است و روز به روز توجه بیشتری را به خود معطوف می‌کند. عواملی همچون کاهش طول عمر منابع انرژی فسیلی در کنار افزایش جمعیت و رشد اقتصادی، افزایش آلودگی هوا و محیط زیست لزوم استفاده از منابع انرژی‌های نو و تجدیدپذیر را باتوجه به توجیه اقتصادی آنها ضروری می‌سازد.
ایران یکی از کشورهایی است که بر روی کمربند انرژی زمین گرمایی واقع شده و دارای ظرفیت‌های بالایی از نظر انرژی زمین گرمایی است و با داشتن منابع بسیارغنی در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، مستعد به‌کارگیری بهینه این‌گونه انرژی‌ها است و از اینرو در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های انرژی کشور، بایستی جایگاه ویژه‌ای را به آن اختصاص داد.
انواع انرژی‌های تجدیدپذیر
مهندس مصطفی ربیعی، مدیر آگاه‌سازی و امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های نوایران در مصاحبه با گزارشگر روزنامه اطلاعات در ارتباط با انرژی‌های تجدیدپذیر و انواع آن می‌گوید: انرژی تجدیدپذیر اصطلاحاً به منابع تولید انرژی گفته می‌شود که فسیلی نیستند مانند باد، خورشید، زمین گرمایی، زیست توده یا همان پسماندهای شهری ـ روستایی و انرژی هسته‌ای. در حقیقت انرژی فسیلی در طول میلیون‌ها سال در زیرزمین ایجاد شده‌اند نظیر نفت، گاز، ذغال‌سنگ و مانند اینها که دوره بازگشت این منابع فسیلی به صدها میلیون سال برمی‌گردد و عملاً تجدیدناپذیرند.
وی درخصوص دلیل توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر اظهار می‌دارد: آمار نشان می‌دهد که مصرف انرژی در دنیا بسیار بالاست و این در حالی است که ذخائر انرژی‌های فسیلی بسیار کم است و تعداد معدودی از کشورها مثل ایران و کشورهای حوزه خلیج‌فارس به اضافه چند کشور در اروپا و آمریکا از این ذخایر برخوردارند. بنابراین دنیا باید بتواند به‌این نیاز انرژی و این تقاضا پاسخ بدهد. درنتیجه کشورها ناچار شدند که به دنبال منابع پایان‌ناپذیر باشند، ضمن اینکه استفاده از این منابع انرژی‌زا مشکل آلایندگی برای محیطزیست و اثرات گلخانه‌ای را که باعث بالا رفتن دمای کره زمین شده است، نیز نداشته باشد. اینها همگی دلایلی است که باعث شده است نگاه‌ها به سمت انرژی‌های نو جلب و حرکت به این سمت خیلی جدی پیگیری شود.
مدیر آگاه‌سازی و امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های نوایران همچنین می‌افزاید: به طورکلی بیشترین دلیل توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر، تبدیل این انرژی‌ها به انرژی الکتریکی است. ضمن اینکه در کنارآن مواردی مانند استفاده از گرمای خورشید هم برای مصارف خانگی مثل آبگرمکن‌های خورشیدی وجود دارد، ولی اصولاً از انرژی‌های تجدیدپذیر برای تولید الکتریسیته استفاده می‌شود.
انرژی‌های نو و رشد اقتصادی
مهندس ربیعی درخصوص اثرات استفاده ازانرژی‌های تجدیدپذیر بر رشد اقتصادی عنوان می‌کند: بحثی با عنوان پدافند غیرعامل وجود دارد که می‌توان آن را به رشد اقتصادی ربط داد.
هم اکنون کل منابع انرژی در کشورمان از ذخایر فسیلی تأمین می‌شود که بیشتر در منطقه خوزستان است و اگر اتفاقی بیافتد و به هر دلیلی ارتباط ما با این منطقه قطع شود، عملا به منبع اصلی انرژی دسترسی نخواهیم داشت و این در حالی است که تمامی نیروگاه‌های کشور در حال کاربا این سوخت‌های فسیلی هستند و بیش از 90 درصد آنها از این سوخت‌های فسیلی استفاده می‌کنند و اگر این ارتباط قطع شود، یکدفعه کل کشور در خاموشی فرو می‌رود و یا در زمستان کل کشور در سرما قرار خواهد گرفت و این بدان معناست که ما از نظر اقتصادی به این قضیه وابستگی پیدا کرده‌ایم و تمامی مواردی که به بحث اقتصادی مربوط می‌شود به نوعی تابعی از این قضیه هستند.
اما اگر منابع انرژیمان تجدیدپذیر باشد، می‌توانیم از انرژی باد، انرژی خورشید و سایر انرژی‌های تجدیدپذیر به میزان زیادی استفاده کنیم. چرا که کشور ما در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر از ظرفیت‌های بالایی برخورداراست. درعین حال انرژی‌های نو اشتغال‌زایی بالایی هم دارند و وقتی این نوع انرژی‌ها در کشور توسعه پیدا کند، به طور حتم بخشی از مسائل شغلی هم حل خواهد شد.
وی در ارتباط با میزان اعتبارات لازم جهت استفاده از این نوع انرژی‌ها می‌گوید: دلیل اصلی که انرژی‌های نو در کشور ما توسعه چندانی پیدا نکرده، سرمایه‌گذاری‌های اولیه است. این سرمایه‌گذاری‌ها برای انرژی‌های نو در دنیا یک عدد مشخصی دارد و در کشورما نیز به دلیل اینکه هنوز تکنولوژی آن بومی نشده است، با آن عدد جهانی محاسبه می‌شود.
اما باید به‌این مورد اشاره کرد که هم اکنون در کشور قوانین تشویقی وضع شده است تا بخش خصوصی هم وارد بازارشود و اگر طبق این قوانین تشویقی (ماده 62 آیین نامه معاملات کشور) بخش خصوصی نیروگاه تجدیدپذیر بسازد و برای شبکه سراسری برق تولید کند، سازمان انرژی‌های نو، برق آن را یارانه‌ای خریداری می‌کند. یعنی با اجرای این قانون یک نیروگاه که 70 ـ 80 میلیارد تومان هزینه آن است و 10 سال طول می‌کشد تا پول آن برگردد، این رقم ظرف 4ـ 5 سال برمی‌گردد که این عدد باصرفه‌ای برای بخش خصوصی خواهد بود.
تولید برق از زباله
مدیر آگاه‌سازی و امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های نوایران در رابطه با اینکه کدام کشورها بیشترین استفاده را ازانرژی‌های نو در دنیا دارند، بیان می‌کند: امروزه تقریباً تمامی کشورها به میزان قابل توجهی یعنی بالای 10 درصد از انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده می‌کنند واین انرژی‌ها شامل انواع آن می‌شود، ولی بیشترین استفاده از انرژی‌های بادی و زیست توده است. مثلاً شاید این سوال پیش بیاید که چین و هند با این جمعیت زیاد چگونه باید زباله‌هایشان را دفع کنند؟ در پاسخ باید گفت که این کشورها از حدود 50 ـ 60 سال پیش به این تکنولوژی رسیدند که از زباله‌ها می‌توانند گازی به نام «متان» شهری به دست بیاورند و اگر زباله‌ها را درست یعنی به صورت بی‌هوازی دفن کنند، فرآیند تخمیر اتفاق می‌افتد و گاز متان شهری از آنها متصاعد می‌شود و این گاز به داخل خانه‌هایشان می‌آید که هم روشنایی و هم گرما را تأمین می‌کند. یا برزیل نزدیک به بیش از30 درصد از برقش را از زباله‌هایش تأمین می‌کند. یا کشوری مثل آلمان واردات زباله دارد. حتی هم اکنون در آلمان مزارعی را کشت می‌کنند که گیاهانی در آنجا به دست می‌آید که خوراک انسانی و حتی حیوانی و دامی ندارد و اینها را تولید می‌کنند که فقط از آنها برق بگیرند.
اثرات زیست محیطی
مهندس ربیعی درخصوص علل گرایش کشورها به تولید و مصرف انرژی‌های تجدیدپذیر اظهار می‌دارد: رشد مصرف انرژی و محدودبودن منابع فسیلی، از جمله مواردی است که باعث شده است کشورها به انرژی‌های تجدیدپذیر روی بیاورند. هم‌اکنون بسیاری از کشورها در تدارک استفاده بیش از پیش از انرژی‌های تجدیدپذیر هستند، چرا که پیش‌بینی می‌کنند شاید برای همیشه نتوانند به نفت و گاز کشورهای صاحب این انرژی‌های فسیلی دسترسی داشته باشند و آنها را خریداری کنند و به این می‌اندیشند که تحت این شرایط نیروگاه‌هایشان تعطیل خواهند شد. اینها باعث می‌شود که این کشورها به دنبال جایگزینی باشند که این دردسرها را برایشان نداشته باشد. در عین حال هرسال هم رشد مصرف دارند و باید این خلاء را پرکنند و به راحتی هم منابع تجدیدپذیر مثل باد و خورشید در اختیار است و فقط باید هنر تبدیل آنها وجود داشته باشد.
وی همچنین در پاسخ به این سؤال که آیا مصرف این نوع انرژی‌ها اثرات بد زیست محیطی هم به دنبال خواهد داشت؟ عنوان می‌کند: تا به‌حال هیچ اثر بد زیست محیطی از انواع انرژی‌های تجدیدشونده دیده نشده است. انرژی‌های نو با این هدف به کار گرفته شد که از موهبت‌های طبیعی استفاده شود. ما انسانها هر آنچه را که در طبیعت وجود دارد به انرژی تبدیل می‌کنیم. مثلاً باد به وسیله یک توربین بادی تبدیل به برق می‌شود و اثر بدی بر روی محیط زیست ندارد اما ناگفته نماند که در کشورهای اروپایی به خیلی از مسایل اهمیت می‌دهند.
مثلاً می‌گویند پره توربین که می‌چرخد، نورخورشید را که از میان آن می‌گذرد می‌برد و این از لحاظ عصبی تأثیر دارد. درخصوص استفاده از انرژی خورشیدی هم به همین صورت است، یعنی یک صفحه رو به خورشید قرار می‌گیرد و نور خورشید را بدون هیچ صدا، آلودگی و یا اثرات بد زیست محیطی تبدیل به برق می‌کند.
ولی در بخش زمین گرمایی امکان دارد آبی که همراه بخار بیرون می‌آید و از لایه‌های مختلف زمین می‌گذرد و از3 هزار مترعبورمی کند و به سطح زمین می‌رسد، یکسری عناصر نامناسب درآن ترکیب شود که شاید مضر باشند. ولی این را هم برایش برنامه ریخته‌اند و آزمایشگاه‌های پیشرفته‌ای (حتی در ایران در مشکین‌شهر) برای آن تدارک دیده‌اند که هر لحظه آب را به صورت دوره‌ای، ساعت به ساعت روزی دو سه مرحله آنالیز می‌کنند و به محض اینکه ماده سمی یا مضر در آن ببینند، سریع آن آب به داخل زمین برگردانده می‌شود و بر روی سطح زمین جریان پیدا نمی‌کند.
ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور
مدیر آگاه‌سازی و امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های نوایران در رابطه با ظرفیت انرژی‌های نو در کشورمان می‌گوید: همانطور که ایران در زمینه نفت و گاز جزو کشورهای مطرح دنیاست، پتانسیلی که ما در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر داریم هم بسیار بالاست. یکی از کارهایی که در کشور انجام شد این بود که پروژه‌ای را به نام «اطلس باد» تعریف کردند. در حقیقت با استفاده از یک نرم افزار حرفه‌ای که خاص ظرفیت‌سنجی نیروگاه‌های بادی است، نقاطی را در سطح کشور تعریف کردند و در آن نقاط دکل‌های بادسنجی نصب شد و با استفاده از این دکل‌ها به مدت 2 سال تا 2 سال و نیم اطلاعات باد کشور به دست آمد تا مشخص شود وزش باد در چه وضعیتی قرار دارد و عددی را که کارشناسان به آن رسیدند، عدد قابل توجهی بود.
طبق محاسبات اولیه مشاهده شد که کشور ظرفیت نصب حدود 40 هزارمگاوات نیروگاه بادی را دارد و این بدان معناست که می‌توان تمامی نیروگاه‌ها را تعطیل و از باد استفاده کرد. در زمینه خورشید نیز کشور ما در کمربند تابشی خورشید قرار گرفته است. ما تقریباً بیش از300 روزآفتابی در کشورمان داریم. کشورهای اروپایی از جمله انگلستان که صاحب تکنولوژی هستند، شاید 100 روزآفتابی داشته باشند، اما تکنولوژی ساخت پنل‌های خورشیدی را دارند.
درحالی که ما تمام بیابان‌های‌مان، تمام خاک کشورمان و حتی شمال کشور که تابش کمی دارد، باز از ماکزیمم تابش کشورهای اروپایی بیشتر است. درخصوص ریزتوده‌ها هم که 90 درصد زباله‌های شهری‌مان قابل بازیافت است که متأسفانه همه این زباله‌ها دفن می‌شوند که این خود جای بحث دارد. چراکه هم گازهای آن باعث خسارات جدی می‌شود، هم آب‌های زیرزمینی را آلوده می‌کند و هم فضای زیادی را می‌گیرد. نتیجه اینکه اگر این پتانسیل انرژی‌های نو تبدیل به یک کار عملی شود، یعنی از حالت بالقوه به بالفعل تبدیل شود، نه تنها اثرات باارزشی برای کشور خواهد داشت، بلکه از خیلی معضلات هم راحت خواهیم شد.
وی در ارتباط با میزان استفاده از این نوع انرژی‌ها در کشور اظهار می‌دارد: البته استفاده از انرژی‌های نو چندان در کشور مطرح نیست. دو نیروگاه بزرگ بادی در کشور وجود دارد که یکی در منطقه «منجیل» قراردارد که ظرفیت آن حدود 70 مگاوات است و یکی هم در خراسان رضوی در منطقه «بینالود» واقع شده که ظرفیت آن تقریبا 30 مگاوات است. انرژی خورشیدی هم به دلیل اینکه قیمت تمام شده آن 3 تا 4 برابر انرژی بادی است به شکل محدودی از آن استفاده می‌شود. البته دو نیروگاه زیست توده هم در سطح کشور فعالند که یکی در مشهد و دیگری در شیراز قرار دارد و این نیروگاه‌ها از زباله‌ها برق تولید می‌کنند. بقیه انواع انرژی نو هم همه در مرحله تحقیقاتی قراردارند. اما هدف اصلی این است که بخش خصوصی وارد شود تا آنها در این زمینه نیز فعالیت داشته باشند.
ذخایر فسیلی ایران
مهندس ربیعی در خصوص میزان ذخایر فسیلی کشورمان می‌گوید: در این باره بحث‌های بسیاری شده است. بعضی از متخصصان معتقدند که ایران تا 50 سال دیگر ذخیره فسیلی دارد و برخی که زیاد خوشبین نیستند به 30 سال اعتقاد دارند، ولی بحث اصلی این است که بالاخره اینها محدود هستند و درشرایط کنونی و با توجه به رقابتی که در حوزه‌های مشترک با کشورهای جنوب خلیج‌فارس داریم، مشکلاتی وجود دارد چرا که شاید این کشورها سریع‌تر از کشور ما بتوانند این منابع را تخلیه کنند و کشور ما حتی زودتر به این بحران برسد.
مدیر آگاه‌سازی و امور بین‌الملل سازمان انرژی‌های نوایران همچنین در رابطه با میزان صحت گزارش شورای بین‌المللی تغییرات آب وهوایی درمورد جایگزینی انرژی‌های تجدیدپذیر به جای سایر انرژی‌ها تا سال 2050 میلادی عنوان می‌کند: سال‌ها پیش در «کیوتو» پروتکلی امضاء شد که به تازگی ایران هم آن را امضاء کرده است؛ که درآن بحث جلوگیری از انتشار آلاینده‌های جوی مطرح است که این خود قدم بزرگی درجهت استفاده از منابع انرژی‌زایی غیر ازمنابع فسیلی است. هم اکنون در بسیاری از کشورها سعی بر این است که به تدریج استفاده از انرژی‌های فسیلی را کنار بگذارند. اما در کشورهایی مثل ایران که ذخائر نفت دارند، زیاد به این مسأله توجه نمی‌شود، اگرچه هم اکنون در برنامه 5 ساله در نظر است که 3 درصد از برق کل کشور از انرژی‌های تجدیدپذیر تأمین شود، ولی در کل ایران در مقایسه با کشورهای پیشرفته هنوز چندان به مسأله استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر توجه نمی‌شود.
وی در ارتباط با نقش سازمان‌های مردم نهاد یا NGOها در میزان استفاده از این نوع انرژی‌ها بیان می‌کند: این سازمان‌ها بیشتر در جایگاه فرهنگ‌سازی و آموزشی هستند و خودشان نمی‌توانند وارد شوند. البته شاید در ایران به این صورت باشد و شاید در بسیاری از کشورها این سازمان‌ها نقش تعیین‌کننده داشته باشند، ولی به هرحال در ایران اینها بیشتر ساختارهای تبلیغاتی و آموزشی دارند و البته این ضعفی است که باید موردتوجه مسئولان ذی‌ربط قرار گیرد و در مورد آن، چاره‌اندیشی شود.
رؤیا پوریائی
