زیست بوم
بلوط و پراکنش آن در ایران
- زيست بوم
- نمایش از یکشنبه, 02 شهریور 1393 20:25
- بازدید: 4490
بلوط درخت بومی مناطق معتدله است و در ایران در جنگلهای زاگرس میروید. ارتفاع این درخت در بعضی نواحی تا 50 متر و قطر تنه آن به 3 متر نیز میرسد.
shock drop air force 1 full uv reactive | adidas jeans trace royal red color code , MnjeShops , Tommy hilfiger iconic tommy backpack pvc
برگهای درخت بلوط پنجهای و مانند انگشتان دست است. میوه درخت بلوط که به نام بلوط معروف است مانند فندق بوده و در پیالهای جای میگیرد.
به گزارش خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، پوست و برگ درخت بلوط دارای تانن، قند، اسید گالیک، اسید مالیک، کوئرسین Quercine، موسیلاژ، پکتین، رزین و روغن است. بلوط از نظر طب قدیم ایران گرم و خشک است.
خواص میوه بلوط از قدیم الایام مورد مصرف بوده و از آن به عنوان غذا استفاده میکردهاند. حتی آنرا خشک و دم کرده و با گندم مخلوط و از آن نان تهیه میکردند. میتوان بلوط را بو داده و سپس آنرا دم کرده و از آن چای تهیه کرد.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی لرستان بیان کرد: بلوطها درختانی بزرگ یا درختچهای با برگهای خزان کننده تا همیشه سبز به صورت دندانه دار، لوبدار یا کامل هستند. گلهای نر در گرزنهای دو سویه به صورت منفرد تا سه تایی در گل آذین دم گربهای انبوه قرار دارند و دارای گلپوش 4- 8 پاره و پرچمها 4- 12 تایی با میلههای کوتاه هستند.
مجید توکلی اضافه کرد: گلهای ماده، منفرد تا چند تایی با محور گل آذین کوتاه بوده که از محور برگ فوقانی بیرون میزنند. تخمدان از نوع تحتانی و 3- 6 حجرهای و تخمکها در هر حجره به صورت دو تایی قرار میگیرند. سطح بیرونی پیاله پوشیده از فلسهای جدا، لولهای و در بخش فوقانی با شیار یا شکاف یک طرفه طولی است.
وی ادامه داد: میوه به صورت فندقه یک دانهای یک حجرهای با تخمک عقیم که در بخش بالایی یا پایینی قرار گرفته و درونبر آن بدون کرک یا کرکدار است.
دکتر توکلی یادآور شد: فائو (FAO) مساحت جنگلهای ایران را 12 میلیون هکتار رقم زده است که 55 درصد آن را گونههای مختلف بلوط تشکیل میدهد. جنگلهای ایران با 12.4 میلیون هکتار وسعت، 7.4 درصد از سطح کشور را اشغال کردهاند. لذا کشور ایران در مقایسه با سایر نقاط دنیا به لحاظ پوشش جنگلی کشوری فقیر محسوب میشود؛ ولی از نظر تنوع گونهای، گیاهی و ذخایر ژنتیکی در جهان کم نظیر است.
عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات منابع طبیعی استان با بیان اینکه بر اساس اقلیم حداقل چندین رویشگاه جنگلی در ایران دیده میشود، خاطرنشان کرد: نواحی رویشی خزری، ارسبارانی، زاگرس و ایران و تورانی، از رویشگاههای مهم ایران به شمار میروند.
توکلی اظهار کرد: تیره راش(Fagaceae) هشت جنس و بیش از هزار گونه دارد که جنس بلوط (Quercus) با بیش از 600 گونه بزرگترین جنس این تیره است؛ جنس بلوط دارای رویشگاه وسیعی در قاره اروپا (انگلستان، ایرلند، فرانسه، اسپانیا، آلمان، لهستان، رومانی و...) آسیا (ایران، ترکیه، قسمتی از افغانستان، پاکستان، هندوچین و...) و آمریکا (ایالات متحده، مکزیک، گواتمالاو...) است.
این پژوهشگر منابع طبیعی بیان کرد: بلوط دارای گونههای زیاد و متعددی است و در ایران نیز گونهها و زیرگونههایی از آن وجود دارد. هتروفیلی و اختلاف شکل برگ و میوه در گونههای مختلف و دورگهای احتمالی و عدم امکان جمعآوری نمونههای کامل از یک درخت، تشخیص و شناسایی گونههای آنرا مشکل ساخته است.
وی ادامه داد: از بین دانشمندانی که بلوطها را مورد مطالعه قرار دادهاند خانم Camus گیاهشناس فرانسوی در سالهای 38- 1936 به تهیه مونوگرافی گونهها و واریتههای بلوط جهان و از جمله ایران پرداخت. در سال 1967 جوانشیر در رساله خود گونههای بلوط موجود در ایران را مورد مطالعه قرارداد. Menitsky وBrowicz دو گیاهشناس شوروی آخرین مطالعات خود را در فلور ایرانیکا منتشر ساخته و تغییرات زیادی در گونههای قبلی دادهاند.
توکلی با بیان اینکه جنس بلوط در ایران دارای هشت گونه است که در جنگلهای شمال، غرب و شمال غرب ایران پراکندهاند، گفت: گونههای موجود در کشور و پراکنش جغرافیایی آن را میتوان به برودار یا بلوط ایرانی، بلند مازو، یوول یا بلوط لبنانی، اوری، سفید مازو، مازوج، دارمازو و بلوط حلبی تقسیم کرد.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان افزود: گونه بَرودار یا بلوط ایرانی(Quercus brantii ) در نواحی کردستان، کرمانشاه، ایلام، لرستان، خوزستان، چهارمحال و بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد، فارس، استان مرکزی و همدان دیده میشود.
وی با بیان اینکه بلند مازو ( Quercus castaneifoli ) در نواحی گرگان، مازندران، گیلان، اردبیل وجود دارد، اضافه کرد: پراکنش گونه یوول، ویول یا بلوط لبنانی( Quercus libani) فقط در نواحی آذربایجان غربی و کردستان است.
این پژوهشگر تصریح کرد: گونه اوری(Quercus macranthera) در نواحی گرگان، مازندران، گیلان، اردبیل، آذربایجان شرقی(ارسباران) و قزوین (امام زاده یحیی)، زنجان (طارم) وجود دارد.
توکلی بیان کرد: سفید مازو( Quercus petraea ) در نواحی گرگان، مازندران و گیلان و آذربایجان شرقی(ارسباران) دیده میشود.
وی افزود: مازوج، دارمازو یا بلوط حلبی( Quercus infectoria ) که پراکنش این گونه در نواحی آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و لرستان است.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات یادآور شد: گونه Quercus longipes طی چند سال اخیر معرفی شده و به صورت محدود در مسیر جاده بانه به مریوان بعد از گردنه قره دایان در حاشیه جاده دیده میشود.
توکلی خاطرنشان کرد: در لرستان دو گونه Q.infectoria و Q.branti را با زیر گونههای متعدد و یا هیبریدهای آنها میبینیم؛ فراوانی گونه Q.infectoria در استان نسبت به استانهای کرمانشاه، کردستان بسیار کمتر بوده و فقط محدود به دو منطقه زشت و قلائی، فیروزآباد و دیگری در یک محدوده بسیار کوچک منطقه کاکاشرف حومه جنوب شرقی خرمآباد است.
وی با بیان اینکه گونه غالب در لرستان Q.branti است، افزود: محققان گونه Q.infectoria, را گونههای رطوبتپسند میدانند و معتقدند اغلب در مناطق با اقلیم مدیترانهای مرطوب با حداقل 650- 550 میلیمتر بارندگی سالیانه واقع شدهاند. بلوط گونه Q.branti و سایر هیبریدهای آن که بیشترین جامعه درختی را در عرصههای جنگلی استان تشکیل میدهد، اغلب در مناطق مدیترانه نیمه خشک با نزولات جوی 550- 350 میلیمتر دیده میشوند.
این پژوهشگر اظهارکرد: در مجموع درختان بلوط به دو فرم دانهزاد و شاخهزاد دیده میشدند و تخریب این جنگلها و ایجاد فرم شاخهزاد درختان در اکثر مناطق یکی از ویژگیهای این جنگلها است. از نظر دامنه ارتفاعی، درختان بلوط با حداقل ارتفاع 650 متر بالاتر از سطح دریا و حداکثر 2150 متر بالاتر از سطح دریا مستقر هستند.
توکلی گفت: تنوع زیاد توپوگرافی، شرایط اکولوژیکی، اقلیمی و... منجر به تغییراتی در انبوهی درختان بلوط شده است. بلوط گونه Q.branti نسبت به شرایط سخت و نامساعد محیطی سازگار بوده، درختی نورپسند و به سایه متحمل است. این درخت از درختان کم نیاز و کم توقع به شمار میآید از این رو به صورت جوامع بلوط درختان غالب و چیره جنگلهای منطقه را تشکیل میدهد. متأسفانه طی چند دهه اخیر در منطقه حیات و تجدید حیات این درختان با مشکلات عدیدهای همراه شدهاند.
وی بیان کرد: جنگلهای بلوط ایران مخصوصاً در استانهای غربی و شمال غرب به صورت یک منبع غنی از نظر مجموعههای متنوع گیاهی و جانوری است و دارای جنبههای زیستمحیطی، اکولوژیکی، اقتصادی و اجتماعی براساس تولیدات مختلف از جمله چوب و محصولات فرعی متنوعی هستند.
عضو هیئت علمی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان گفت: نظر به اینکه جنگلهای بلوط سطح قابل توجهی از مساحت کل جنگلهای ایران را تشکیل میدهد لذا حفظ این درختان از گزند آفات و شناخت عوامل خسارتزای آنها از اهمیت ویژهای برخوردار است.
توکلی اضافه کرد: از جمله عوامل اصلی تخریب جنگلهای بلوط در ناحیه زاگرس میتوان به افزایش تعداد دام جنگل نشینان و چرای بیرویه دام، قطع درخت برای تأمین سوخت و زغال، شاخهزنی(گلازنی) درختان بلوط به منظور تهیه علوفه، استفاده سنتی از درختان بلوط جهت مصالح ساختمانی و ابزار کشاورزی، کشت زیر اشکوب درختان جنگلی و توسعه اراضی زراعی احداث جاده و راه خطوط انتقال برق، نفت و گاز، مخابرات و ...، توسعه شهرها معادن فعالیتهای صنعتی و...، آفات و بیماریها اشاره کرد.