ایران‌بوم

از نظر همگان، پلنگ با انواعی از گربه سانان اشتباه گرفته می‌شود که عبارت هستند از ببر، جگوار و یوزپلنگ. ببر برخلاف پلنگ دارای نوارهای عرضی است. جگوار نیز فقط در آمریکای جنوبی زیست می‌کند و دارای خال‌های بزرگ مانند پلنگ است، با این تفاوت که درون خال‌های آن برخلاف پلنگ خالی نیست و خال‌های کوچک تری درون آن وجود دارد. ولی به علت شباهت ظاهری اسم یوزپلنگ‌ها و پلنگ‌ها بیشتر اوقات آنها با هم اشتباه گرفته می‌شوند. پلنگ‌ها بدنی عضلانی و قوی، خال‌های توخالی و شبیه گل و آرواره‌‌های پهن و قوی دارند؛ حال آن که یوزپلنگ‌ها بدنی کشیده، دست و پایی بلند و خال‌های تو پُر دارند. در ضمن بارزترین ویژگی یوزپلنگ‌‌ها وجود «خط اشک» در صورت آنها است.‏

‎ ‎

اکولوژی و رفتار

پلنگ‌ها جانورانی ساکت و بی سر و صدا هستند و مخفی‌کارانه زندگی می‌کنند. این جانور به طور شگفت‌انگیزی در مناطقی که بعید به نظر می‌رسد جانوری با چنین جثه‌ای بتواند مخفی شود، می‌تواند خود را به سادگی از نظرها پنهان کند. غذای این جانور می‌تواند هر چیزی از سوسک تا پستانداران باشد. در هر جایی می‌تواند پناه بگیرد، از بوته‌های پراکنده تا غارهای کوچک. در صحرای کالاهاری پلنگ‌ها در هر 10 روز فقط یک بار برای نوشیدن آب به آبشخورها می‌آیند. با این که به نظر نمی‌رسد برای زندگی در برف سازگار باشند، در چین و روسیه پلنگ در دمای پایین‌تر از صفر درجه به مدت طولانی دوام می‌آورد. دو عامل اصلی برای پلنگ‌ها در هر جایی می‌تواند محدودکننده باشد: الف) حضور رقبا و ب) حضور انسان. در بسیاری از مناطق، پلنگ‌ها با طعمه خواران بزرگ جثه دیگر همزیست هستند. در آفریقا شیر و کفتار خالدار و در آسیا، ببر و سگ وحشی. همه این جانوران قادر به کشتن پلنگ‌ها و تصاحب لاشه شکارشان هستند، بنابراین به منظور همزیستی با این جانوران، پلنگ‌ها به انواعی از گریزگاه نیاز دارند. به علاوه، تا زمانی که مورد آزار قرار نگیرند و امنیت داشته باشند در نزدیکی انسان‌ها می‌توانند زندگی کنند. در ایران نیز گرگ‌ها را باید رقیب طبیعی اصلی این جانور به شمار آورد، به طوری که دسته‌های گرگ در برخی مناطق مشاهده شده که به پلنگ‌ها حمله کرده و لاشه شکار آنها را ربوده‌اند.

بیشتر افراد بر این عقیده هستند که پلنگ‌ها اغلب شب زی هستند، البته این عقیده در برخی مناطق که پلنگ‌ها به شدت شکار شده یا از دست انسان به ستوه آمده‌اند، صدق می‌کند. گزارش شده که در مناطقی که ببر و شیر زندگی نمی‌کنند، پلنگ‌ها کمتر شب فعال و فعالیت بیشتری روی زمین دارند که مثال مشهود آن، کشور جزیره‌ای سری لانکا است که مشاهده پلنگ در روز کاملاً طبیعی است. در کالاهاری پلنگ‌ها در شب حرکت می‌کنند اما در خلال ساعات اولیه شب و دوباره قبل از طلوع آفتاب پی در پی استراحت می‌کنند. در مقابل پلنگ‌ها در بیابان‌های «جودین» در سرزمین‌های اشغالی به ندرت در شب شکار می‌کنند، به جز زمانی که به دنبال شکار تشی یا گربه در نزدیکی سکونتگاه‌های انسانی باشند. طعمه عمده پلنگ در این منطقه، «هایراکس» و کل و بز است که روزفعال هستند و به طور طبیعی باعث می‌شود پلنگ‌ها نیز روزفعال باشند. در جنوب کیپ آفریقا پلنگ‌ها بیشتر روزفعال هستند و اوج زمان حرکتی آنها در اواخر صبح و دوباره در اواخر بعد از ظهر یا اوایل عصر است. آنها از اواسط شب تا بعد از طلوع آفتاب به استراحت می‌پردازند. تجزیه و تحلیل سرگین پلنگ‌ها از چهار منطقه در کوه‌های کیپ نشان داده آنها به شدت از ‌هایراکس صخره‌ای که روز فعال است و در شب قابل دسترس نیستند، تغذیه کرده‌اند. سایر طعمه‌های موجود در این منطقه که بیشتر شامل آنتلوپ‌های کوچک جثه است، نیز روز فعال هستند.

نصب گردنبندهای رادیویی بر گردن یک پلنگ نر و ماده و پایش آن در پناهگاه «هوای خاخائنگ»‏‎ Huai Kha Khaeng ‎‏ در تایلند نشان داد که هر دو در طول شب و روز حرکت کرده و هر دو حدود 49 تا 67 درصد زمان شبانه روز را فعال بوده‌اند. الگوی مشابهی نیز در میان پلنگ‌های پارک ملی «کائنگ کراچان»‏‎ Kaeng Krachan ‎‏ تایلند مشاهده شد. این الگو و شدت فعالیت به طور چشمگیری با بیشتر مشاهدات صورت گرفته از پلنگ‌ها تفاوت داشت. اگر چه یک ماده پلنگ همراه توله‌هایش در پارک ملی «چیتاوان» در 75 درصد اوقات فعال بود. البته در پناهگاه «هوای خاخائنگ»‏‎ Huai Kha Khaeng ‎جمعیت ببر اندک و در پارک ملی «کائنگ کراچان»‏‎ Kaeng Krachan ‎اصلاً ببری وجود ندارد که شاید تفاوت الگوهای فعالیت را توضیح دهد. به علاوه، میزان فعالیت بالای این پلنگ‌ها ممکن است با میزان پایین جمعیت طعمه‌های بزرگ و متوسط جثه رابطه داشته باشد که پلنگ‌ها را ناگزیر از صرف زمان بیشتری برای یافتن غذا می‌کند.‏‎ ‎

‎ ‎پلنگ‌های قلمروطلب‎!‎

پلنگ‌‌ها جزء جانورانی هستند که از محدوده‌ای به نام قلمرو در برابر سایر همنوعان خود دفاع می‌کنند. اندازه قلمرو پلنگ‌ها در شرایط عادی بین 5 تا 50 کیلومتر مربع در نوسان است اما ممکن است از این مقدار هم فراتر رود. به طور کلی اندازه قلمروی پلنگ‌ها به عوامل مختلفی چون جنسیت، سن، غنی بودن محل زندگی از لحاظ طعمه و حضور یا حضور نداشتن شکارچیان بزرگ دیگر در آن بستگی دارد.

پلنگ نری در منطقه حفاظت شده بافق یزد، در طول 6 ماه در سال 1386، محدوده‌ای به وسعت 67 هزار هکتار را تحت پوشش خود قرار داد که این یافته به واسطه وجود یک گردنبند مجهز به‎ GPS ‎روی گردن آن به دست آمد.

در سال 1386 از پلنگ ماده‌ای نیز در بیشتر بخش‌های پارک ملی 6000 هکتاری «ساریگل» در نزدیکی شهرستان اسفراین که دوربین‌های تله‌ای در آن نصب شده بود، عکس گرفته شد. معمولاً قلمرو نرها بزرگ‌تر از ماده‌ها بود و قلمرو چند ماده را در برمی گیرد.

پلنگ‌‌ها به طور مداوم به مرزهای این قلمرو سرکشی می‌‌کنند و با نشانه‌‌های مختلف سرتاسر مرزهای قلمروشان را نشانه‌گذاری می‌کنند. این نشانه‌‌ها به دو گروه نشانه‌‌های بصری، نشانه‌‌های وابسته به بویایی و همچنین نشانه‌‌های صوتی تقسیم می‌‌شوند. نشانه‌‌های بصری شامل پشته کردن خاک، سرگین و همچنین در مناطق پردرخت و پنجه کشیدن روی درختان هستند. نشانه‌‌های وابسته به بویایی نیز شامل ادرار با حجم کم است که روی جای پنجه‌ کشی روی درخت و روی محل پشته کردن خاک یا روی قسمت‌های انتهایی گیاهان و بوته‌ها، اسپری می‌‌شود.

غرش کردن نیز نوع دیگری از نشانه‌‌های صوتی است که به سایر پلنگ‌ها هشدار می‌دهد: «از قلمرو من بیرون برو»، البته این اتفاق اگر در فصل جفت‌گیری رخ دهد برای دعوت از ماده‌ها نیز صورت می‌گیرد.

گاهی اوقات پلنگ‌ها برای تأکید بیشتر از تلفیق این نشانه‌‌ها استفاده می‌کنند. پلنگ‌‌ها به صورت مرتب حدود قلمروی خود را به طور همیشگی مشخص می‌کنند و مسیرهای استراتژیک را از لحاظ طعمه مورد بررسی قرار داده و به این شکل تمامی قلمرو را مورد بازدید قرار می‌‌دهند.

ادامه دارد...