زیست بوم

از «کهور آمریکایی» تا «آزولای فیلیپین» - گیاهانی که خوره جان محیط زیست ایران شدند

وارد کردن گیاهان زینت به کشور در چندسال اخیر دو معضل مهم را برای محیط زیست به همراه داشته است. معضلاتی که مسئولان کشور هنوز از حل کردنش وامانده اند.

مجله مهر- عطیه همتی: زیباسازی محیط زیست همواره یکی از دغدغه های مسئولان زیباسازی بوده است. حتی برخی از افراد سعی دارند محیط اطراف و یا باغ و باغچه خود را با گیاهان تزیینی طراوت تازه ای ببخشند. اما ناسازگاری برخی گیاهان وارداتی با محیط زیست محل مورد نظر و یا همراه داشتن آفات جدید با خودشان همواره یکی از دردسرهای جدید و عذاب آور مسئولان محیط  زیست بوده است و این گیاهان وارداتی را تبدیل به گیاهان مهاجم با زاد و ولد های عجیب و غریب می کند. گیاه مهاجم به این معناست که چون یک گیاه وارداتی در محیط جدید دیگر دشمنان محیطی سابق خود را ندارد که جلوی تکثیر بی رویه اش را بگیرند و یا محیط جدید به حضور این گیاه عادت ندارد که بتواند با آن مقابله کند؛ این گیاه با سرعت رشد می کند و زیستگاه راه به هم می ریزد و موجب از بین رفتن گونه های بومی می شود. اما تاکنون چه مهمانان ناخوانده ای نظم محیط زیستمان را به هم زدند؟

درخت توت برگ پهن

مهمان ناخوانده تهرانی ها حالا دو سال است که بلای جان شهروندان پایتخت شده است تا هنگام پیاده روی در کنارخیابان علاوه بر تحمل گرمای شدید تابستان این عروس سفید یا به اصطلاح عسلک های مزاحم را نیز تحمل کنند. کارشناسان محیط زیست سال گذشته علت ورود این موجودات ذره بینی را خرید یک گیاه تزیینی از سوی شهرداری و استفاده از آن در فضای سبز شهر می دانند که باعث پخش شدن آن در پایتخت شده است. تعداد این مگس ها به قدری در پایتخت زیاد شد که مسئولان محیط زیستی اعلام کردند که سمپاشی در این هجم می تواند سلامت شهروندان را به خطر بیندازد. همچنین اعلام شد در صورت استفاده بی رویه از آفت کش ها ممکن است آنها در مقابل این مواد مقاوم تر شوند. به هرحال تاکنون مسئولان محیط زیست پایتخت فقط توانستند در حد برچسب زدن به دور درختان برای جذب این مگس ها اقدام کنند. حالا باید دید این عروس های بدقدم بهار و تابستان ۹۵ هم دوباره سروکله شان پیدا می شود. به گفته دکتر آخانی کارشناس محیط زیست وارد کردن درخت توت های برگ پهن به کشور و کاشت آن در پایتخت، باعث شده که محیط مناسبی برای زندگی این سفید بالک ها به وجود بیاید.

سنبل آبی

این گیاه که بومی آمریکای جنوبی و منطقه آمازون است، چندوقتی است که بعد از گیاه « آزولا» به جان رودخانه ها و تالاب های شمال کشور افتاده است. سازگاری عجیب این گیاه با محیط اطراف و رشد بی رویه اش در هر حوضچه آبی تهدید جدیدی برای مردم این مناطق است. چرا که این رشد سریع و استفاده زیاد از اکسیژن باعث کم شدن سطح آب و از بین رفتن گونه های جانوری شده است. به گفته کارشناسان محیط زیست این گیاه فلزات سنگین مانند جیوه و سرب را که از طریق فاضلاب ها وارد محیط می شود را به خود جذب کرده و می تواند برای انسان سرطان زا باشد. همچنین به دلیل ترشح سم توکسین نیز خطر دیگری را برای جانوران محیط خود به همراه دارد تا به راحتی گونه های بومی ازبین برود. در حال حاضر مردم این مناطق سعی کرده اند که  این گیاه مزاحم را جمع آوری کنند. اما این نگرانی وجود دارد که در صورت رسیدن این گیاه به تالاب انزلی صدمات جبران ناپذیری به زیست بوم این منطقه وارد شود.

آزولا

آزولا نوعی سرخس با برگ های کوچک به رنگ سبز است. این گیاه با رشد سریع خود به سرعت سطح آبها را می پوشاند و مانع رسیدن اکسیژن و نورخورشید به داخل آب می شود. همچنین با مصرف اکسیژن و تغذیه مواد آب زیست بوم جانوران منطقه را ضعیف تر می کند تا ماهی ها و جانوران آبی و گیاهان بومی به مرور نابود شوند. آزولا که حدود ۲۰ سال است وارد کشور شده است تاکنون صدمات زیادی را به مناطق شمال کشور زده است. زیستگاه اصلی این گیاه در کشور فلیپین است.

کهور آمریکایی

شمال کشور تنها قربانی گیاهان وارداتی نیست. اهالی جنوب نیز حالا چندسالی است با «کهور آمریکایی» دست و پنجه نرم می کنند. گیاهی که به گفته کارشناسان محیط زیست در حال حاضر صفت «بدترین درخت هرز» کشور را به خود اختصاص داده است. این گونه همیشه سبز و خرم اجازه سبز شدن به گونه های بومی را نمی دهد و تمام منابع محیط اطرافش را مال خود می کند. از آنجایی که دام ها هیچ علاقه ای به خوردن این گیاه ندارند، روز به روز به رشد آن افزوده می شود. به گفته کارشناسان بذر این گیاه تا ۴۰ سال در خاک سالم می ماند و حتی بعد از حوادثی مانند آتش سوزی نیز مجدد خودش را احیا می کند. این گیاه می تواند یک تنه  یک زمین کشاورزی را بی استفاده کند. گفته می شود ورود علت ۴۵درصد آلرژی بیماران در امارات متحده عربی این گیاه مزاحم است که از قاره آمریکا وارد شده است.

سسویوم

دیگر مهاجم جدید و تازه وارد کشور که دوباره از قاره آمریکا به کشور وارد شده «سسویوم» است. این گیاه زینتی برگهای گوشتی و گلهای زیبایی دارد که بیشتر برای تزیین پارک ها و فضاهای سبز به کار می رود. اما راهش را کج کرده است و پایش به طبیعت نیز باز شده است. به گفته دکتر آخانی مدرس دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران، در کشور امارات این گیاه پایش به جنگل های حرا باز شده است و اگر در کشور ما این موضوع درست مدیریت نشود به سرنوشت آزولا دچار خواهد شد و دیگر نمی توان جلوی آن را گرفت. سسویوم در حال حاضر در جزیره کیش بیشتر از دیگر مناطق وجود دارد.

با یک کارشناس محیط زیست در این باره حرف زدیم تا در این باره به ما توضیحات بیشتری بدهد:

هیچ متولی برای این کار وجود ندارد

دکتر حسین آخانی گیاه‌شناس و استاد دانشکده زیست شناسی دانشگاه تهران توضیحات جالبی درباره این مهمانان ناخوانده به کشور دارد « گیاهان مهاجم یک پدیده کاملا شناخته شده در دنیاست. گیاهان مهاجم یک پدیده کاملا شناخته شده در دنیا است. از زمانی که امکانات سفر بین کشورها و قاره ها فراهم شد، خیلی ها اقدام به انتقال گیاه از جایی به جای دیگر کردند که یک امر کاملا خطرناک است و این کار می تواند خسارت های زیادی را به کشور دریافت کننده وارد کند. که حل آن بعد از پیشگیری هزینه بسیار زیادی دارد. به طور مثال دولت آمریکا سالانه ۴۰ میلیارد دلار برای جبران این موضوع هزینه می کند.»

در استرالیا کتانی هم نمی توانید بی اجازه ببرید

به گفته دکترآخانی در بسیاری از کشورها قوانین سفت و سختی برای ورود جانوران و گیاهان با منشاء خارجی وجود دارد و اگر کسی این کار را انجام دهد با جریمه های سنگینی روبرو خواهد شد « طبق کنوانسیون تنوع زیستی و مقرراتی که برخی کشورها دارند، ورود گیاه و یا جانور با منشاء خارجی را اکیدا ممنوع کردند. در کشوری مانند استرالیا شما حتی کتانی هم نمی توانی در سفرها با خود ببرید. چون ممکن است کتانی شما بذر گیاهی همراه داشته باشد که برای آن کشور ضرر داشته باشد. در حال حاضر دنیا این موضوع را می داند و با آن مبارزه می کند. اما در کشورما سازمان های مسئول اصلا شناختی به این مسئله ندارند. سازمانهای حفاظت از محیط زیست و وزرات کشاورزی موظفند جلوی ورود این گونه های خطرناک را بگیرند. و اگر اتفاقی می افتد حتما باید تمهیدات لازم برای خسارت داشتن و یا نداشتن گیاه اندیشیده شود.»

باید مقررات جدید وضع شود

دکتر آخانی معتقد است نفوذ گیاهان و جانوران موذی از سوی کشورهای مختلف به اندازه مسائل فرهنگی جدی گرفته شود و باید قانونی در این خصوص وضع شود « باید مقرراتی وجود داشته باشد که کسانی که این کار را انجام می دهند مجرم شناخته شوند تا جلوی این کارها گرفته شود. مثلا ما هفت گونه سالیکورنیای بومی داریم و من نمی دانم چرا از آمریکا می خواهند سالیکورنیا وارد کنند. چون امکان دارد این گیاه مهاجم شود و سالیکورنیای بومی ما را از بین ببرد. مسئولان علاوه بر مبارزه با نفوذ فرهنگی باید مواظب نفوذ این گیاهان نیز باشند وگرنه باعث فرسایش ژنتیکی کشور ما می شود. مثلا گیاه «گز» در کشورما مفید است اما همین گیاه وقتی به آمریکا رفته مهاجم شده و گونه های بومی آنجا را از بین برده است. مسئله فقط از بین رفتن گیاه بومی نیست. با از بین رفتن هر گیاه بومی  خیلی از گیاهان و حشرات مفید وابسته به آن نیز از بین می روند که بسیار خطرناک است.»

• < قبلی
• بعدی >