نام‌آوران ایرانی

عطار نیشابوری؛ بنیانگذار ادبیات نمادین در جهان

برگرفته از ایرنا

'عطار نیشابوری' را می توان شاعری پیشتاز در ادبیات عرفانی توصیف کرد؛ شاعری که عرفان معتدل، میل به شریعت و ساختار نمادین اشعار، شاخص ترین ویژگی های آثار این پدیده بلند آوازه زبان و ادب فارسی است. 

   
 
25 فروردین ماه روز بزرگداشت شیخ 'فرید الدین عطار نیشابوری' بهانه‌ای است برای پرداختن به زندگی و ویژگی های این شاعر بلند آوازه در حوزه ادب و عرفان؛ عطار شاعری است که اساتید ادب فارسی از وی به عنوان مرکز ثقل ادبیات عرفانی یاد می کنند.

عطار واسطه 'سنایی' و 'مولوی' است و می توان او را نقطه مرکزی ادبیات عرفانی دانست. عطار در همه دریافت های عرفانی خود به مبانی شریعت توجه داشت و دریافت های وی بر بنیان های دینی استوار بود؛ او در اشعارش از کتاب آسمانی بهره گرفت و به عرفان با تاویلی بازتر توجه کرد.

ادبیات عرفانی ایران در جهان با شاعرانی چون 'سنایی' آغاز شد، با 'عطار' هموار گشت و با 'مولانا' به اوج خود رسید؛ شاید اگر عطار نبود، امیدی به ظهور حافظ و مولوی نمی رفت؛ او منشا تغییر و تحول بود، بگونه ای که مولوی را پرورده عطار می دانند.

عطار در ادب عرفانی پیشتازتر از دیگر شاعران است. آنچه که عطار به عنوان میراث گرانقدر از خود برجای گذارده، آنقدر ارزشمند است که شاعران را تا کنون، از ادب آنسوی مرزها بی نیاز ساخته است.

مهمترین ویژگی عطار دنیا گریزی، پرهیز از تعصب و پرداختن به مباحث عرفانی بود.

خبرنگار فرهنگی ایرنا به مناسبت فرارسیدن روز بزرگداشت عطار نیشابوری گفت وگویی با یکی از اساتید ادب فارسی انجام شده که در ادامه ارائه می شود.

** عطار، طریقت و شریعت را در اشعار خود ترکیب کرد

استاد ادبیات دانشگاه شیراز با بیان آنکه شاعران زیادی در حوزه ادبیات مذهبی و عرفانی در طول تاریخ ورود کرده اند، افزود: برخلاف برخی شعرا که فاصله زیادی از شریعت گرفتند، عطار شخصیت منحصر بفردی است که توانست طریقت و شریعت را در سروده های خود با یکدیگر ترکیب کند.

'زرین تاج داوری' افزود: به لحاظ ساختار کلامی، عطار نخستین کسی است که در فضای نمادین شعر گفت و می توان وی را بنیانگذار ادبیات نمادین در جهان دانست؛ این نوع ادبیات در اروپا در قرن 19 و 20 شکل گرفت، در حالیکه 'منطق الطیر' این شاعر نامدار شاخص ترین اثر در ادبیات نمادین است که در قرن هفتم(13 میلادی) خلق شد.

این استاد دانشگاه شیراز با یادآوری آنکه عطار در خانواده ای مرفه و ثروتمند متولد شد، گفت: علیرغم این تمول، او هیچگاه مدح خلفا و حکمای زمانه خود را نگفت و تمایلی به دربار و سلاطین نداشت.

وی اضافه کرد: او طی دوران زندگی به دستگیری از خلق خدا توجه داشت و این ویژگی را می توان در 'مصیبت نامه' و 'اسرار نامه' به خوبی مشاهده کرد.

داوری با تاکید بر موقعیت اجتماعی و جایگاه عطار در میان مردم آن زمان گفت: او از جمله شاعرانی بود که با سلاطین دربار کاری نداشت و با عامه مردم ارتباط خوبی داشت.

به گفته این استاد زبان و ادبیات فارسی، برپایی برنامه های بزرگداشت بزرگان در یک روز شاید لازم باشد اما کیفیت و بررسی تاثیرگذاری آنان بسیار مهم است؛ امروز باید مراکزی چون استانداری ها، شهرداری ها و مدارس برنامه های خاصی برای چنین مناسبت هایی داشته باشند؛ نصب اشعاری از شاعران در شهر و در فضاهای عمومی و معرفی آنان، می تواند در شناساندن این فرهیختگان به جامعه بویژه نسل جوان نقش بسزایی داشته باشد.

وی بر اختصاص دادن دقایقی از روزهای مناسبتی به این افراد در مدارس اشاره کرد و گفت: می توان با معرفی و اشاره به آثار بزرگان تا حدی زیادی نسل جدید را با آنها مانوس کرد.

داوری با ابراز تاسف از گرایش برخی دانشجویان ادبیات فارسی به ادبیات عرفانی و فلسفی سایر کشورها، گفت: ادبیات عرفانی ایران پیشینه کهنی دارد در حالیکه ادبیات دیگر کشورها پوستی و قشری است.

وی با تاکید بر آنکه نیازمند فراهم ساختن فضای مناسب برای معرفی بهتر ادبیات عرفانی ایران با زبان امروزی هستیم، خاطر نشان کرد: خلاصه کردن آثار این اندیشمندان و بزرگان به زبان ساده و امروزی و نگارش آثار ارزشمند در این زمینه، می تواند گام مهمی در این راستا باشد.

داوری این مهم را وظیفه دست اندرکاران فرهنگی کشور و مراکز دانشگاهی و علمی دانست.

** زندگینامه عطار نیشابوری

'شیخ فریدالدین محمد عطار نیشابوری' از بزرگان مشایخ تصوف ایران در قرن ششم و اوایل قرن هفتم هجری است.

وی در سال 537 هجری در قریه 'کدکن' نیشابور دیده به جهان گشود و چون به شغل داروفروشی در آن دوران مشغول بود به او لقب 'عطار' دادند. او در دکان دارو فروشی به درمان بیماران می پرداخت و همواره در پی کسب علوم و درک صحبت مشایخ و بزرگان اهل تصوف از جمله شیخ نجم الدین کبری بود.

وی در دوران جوانی، به شیوه سالکان طریقت، سفری به‌ ماوراءالنهر، هند، عراق‌، شام‌ و مصر داشت و در این سفرها ملاقاتی با بزرگان ادب و دین داشت. وی در آن دوران به حج رفت و سپس‌ به‌ شهر خود نیشابور بازگشت‌ و در آنجا اقامت‌ گزید.

تخلص شعری وی 'عطار' بود اما گاه در اشعار وی با تخلص 'فرید' نیز برخورد می کنیم.

عطار در مسیر عرفان از مدارج و مراحل زیادی گذر کرد و در پایان سیر وسلوک هفت شهر عشق را طی کرد تا به مقام فنا رسید.

شیخ فرید الدین در این راه تا جایی پیش رفت که در زمره پیشوایان طریقت قرار گرفت و مقام وی به جایی رسید که مولانا جلال الدین محمد بلخی(مولوی) در وصف او گفت: 'هفت شهر عشق را عطار گشت ... ما هنوز اندر خم یک کوچه ایم'.

عطار در سال 627 هجری در فتنه مغولان در نیشابور به قتل رسید.

** آثار عطار نیشابوری

تالیفات و تصنیف های عطار در نظم و نثر، به تعداد سوره های قرآن است که معروفترین آن دیوان قصیده ها و غزل های اوست که شامل حدود 10 هزار بیت می شود.

'الهی نامه'، 'خسرو نامه'، 'پندار نامه'، 'اسرار نامه' و 'مصیبت نامه' از مثنوی های وی به شمار می رود که از این میان ''منطق الطیر' آوازه جهانی دارد.

این اثر با حدود هفت هزار بیت به مراتب سیر و سلوک و رسیدن به حق از زبان مرغان که در طلب سیمرغ حرکت می کنند اشاره دارد؛ در این اثر به هفت منزل عشق شامل 'طلب'، 'عشق'، 'معرفت'، 'استغنا'، 'توحید'، 'حیرت' و 'فقر و فنا' پرداخته شده است.

گفت ما را هفت وادی در ره است

چون گذشتی هفت وادی،درگه است

وا نیامد در جهان زین راه کس

نیست از فرسنگ آن آگاه کس

چون نیامد باز کس زین راه دور

چون دهندت آگهی ای ناصبور؟

چون شدند آن جایگه گم سر به سر

کی خبر بازت دهد ای بی خبر؟

هست وادی 'طلب' آغاز کار

وادی 'عشق 'است از آن پس، بی کنار

پس سیم وادی است آن 'معرفت'

پس چهارم وادی 'استغنا' صفت

هست پنجم وادی 'توحید' پاک

پس ششم وادی 'حیرت' صعبناک

هفتمین وادی 'فقر است و فنا'

بعد از این روی روش نبود تو را

در کشش افتی روش گم گرددت

گر بود یک قطره قلزم گرددت

از تالیف های مهم شیخ عطار به نثر فارسی نیز می توان به 'تذکره الاولیاء' اشاره کرد.

صحبت از شاعرانی از جمله عطار نیشابوری در یک گزارش و مقوله نمی تواند زوایای پنهان فکری و اخلاقی آنها را بیان و پیشینه فرهنگ و ادب کشور را برای جامعه بویژه نسل جوان بازگو کند.

اساتید زبان فارسی معتقدند پرداختن تخصصی به زندگی و آثار چنین بزرگانی و نیز برپایی برنامه های بزرگداشت، کارگاه های شناسایی و میزگردهای تخصصی در رسانه ها با حضور فرهیختگان می تواند گام های موثری در باب این آشنایی باشد.

برخی اساتید شعر فارسی معتقدند پیشینه شعر ایران زمین با وجود این ذخایر ارزشمند، ظرفیت و جای کار فراوان دارد، بگونه ای که می توان برای هر یک از این شعرا یک واحد درسی تخصصی دانشگاهی ایجاد کرد.

از: مریم زباندان

• < قبلی
• بعدی >