ایران‌بوم

هر چند گفته می‌شود همدان، دستکندها و شهرهای زیرزمینی زیادی در دل خود پنهان دارد که هنوز امکان رو شدن آن‌ها فراهم نشده اما انتشار خبر کشفِ سومین دستکند در حریمِ «صالح‌آباد» و در شهر «بهار» و علاقه مردم منطقه برای آغاز هر چه زودتر کاوش در این بخش حرف دیگری از توجه مردم به محوطه‌های تاریخی را نشان می‌دهد، علاقه‌ای که حتی به نامی که قرار است برای آن مجموعه انتخاب شود هم رسیده است.

اما این بار آن علاقه ان قدر زیاد بوده که حالا بحث بر سر نام دستکند یا شهر زیرزمینی تازه کشف شده است، «شهر زیرزمینی صالح آباد» یا «شهر زیرزمینی بهار».

این منطقه به گفته‌ی مسئولان میراث‌فرهنگی در فاصله تقریبی ۲۵ کیلومتری غرب همدان و ابتدای مسیر جاده کرمانشاه و داخل اراضی روستای آبرومند بهار و در عرصه‌ی شهر صالح آباد همدان قرار دارد که با رو کردن تکه سفال‌های مربوط به دوره‌ی اسلامی و تاریخی، حدود پنج سال قبل برای نخستین بار خود را نشان داد.

با گذشت این مدت زمان، مردم صالح‌آباد با درخواست‌های مکرر از میراث‌فرهنگی و قبول هزینه‌ی کاوش، باستان‌شناسان را راهی این منطقه‌ی تاریخی کردند تا طلسم بررسی این محوطه‌ی تاریخی شکسته شود و با یک فصل کاوش و به دست امدن یافته‌های سفالی از محوطه، نخستین گمانه‌ها قدمت ان محوطه را به دوره‌ی ایلخانی یعنی حدود ۸۰۰ سال قبل رسانده‌اند.

در کنار همه‌ی قدم‌های خوبی که برای نجات این محوطه‌ی تاریخی تا کنون برداشته شده، حالا مردم روستای بهار به واسطه‌ی قرار گرفتن این شهرمجموعه‌ی دستکند در داخل زمین‌هایشان، روی نامِ آن حساسیت به خرج می‌دهند، از یک سو به این دلیل مردم روستای بهار درخواست نامگذاری این مجموعه به نام «بهار» را دارند و از سوی دیگر شورای شهر و شهرداری «صالح‌آباد» هزینه‌ی آغاز مرمت‌ها را در این مجموعه تقبل کرده‌اند.

حالا علی مالمیر - مدیر اداره کل میراث‌فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان - درگفت‌وگو با ایسنا درباره‌ی این اظهار نظر مردم توضیح می‌دهد: مردم روستای «آبرومند بهار» مطرح کرده بودند زمین برای روستای «بهار» است نه «صالح‌آباد»، ما نیز علاوه بر برگزاری جلسه با مردم صالح آباد، با شورا و دهیاری روستای آبرومند نیز جلسه‌ای برگزار کردیم و اعلام کردیم که در حال حاضر این نامگذاری و محدوده‌ی تاریخی آن اهمیتی ندارد. طبیعتاً هنوز پرونده در فهرست اثار ملی به ثبت نرسیده و در حال تهیه‌ی پرونده‌ی ثبتی دستکند هستیم، معمولاً نیز پرونده‌ی ثبتی به سابقه موضوع که آن محوطه کجا قرار دارد و در چه منطقه‌ای قابل استعلام است، توجه می‌کند.

او تاکید می‌کند: برای تهیه‌ی پرونده‌ی ثبتی براساس آن‌چه که در محدوده‌ی شهری قرار دارد و در محدوده‌ی جغرافیایی مشخص می‌شود، آن ذکر می‌شود از سوی دیگر نام محوطه براساس اسمی که در قدیم داشته و تاریخچه مکان نام‌گذاری می‌شود و قرار نیست به نام یکی از این محوطه‌ها باشد.

وی با اشاره به این‌که اگر قرار شد کاوش‌های فصل بعدی نیز انجام شوند، محوطه با نام ثبت شده‌اش نامگذاری می‌شود، ادامه می‌دهد: اگر احیاناً این مجموعه دستکندی قابل تأمل باشد که ظرفیت گردشگری برای سال‌های آینده داشته باشد، اینکه به چه اسمی باشد موضوع مهمی نیست.

همدان دستکندهای زیادی دارد که هنوز امکان بررسی آن‌ها فراهم نشده

مالمیر اما درباره‌ی نامگذاری این محوطه به «شهر زیرزمینی» یا «دستکند» توضیح می‌دهد: در حال حاضر برای این منطقه‌ی به دست آمده، نام «شهر زیرزمینی» استفاده نمی‌کنیم، آن یک «دستکند» است که از قبل نیز اخباری درباره‌ی آن داشتیم، همان‌طور که می‌دانیم در مناطق دیگر شهر نیز دستکندهای متعددی وجود دارد، مانند سامن که کار کاوش در آن انجام شده و در حال آماده شدن برای حضور گردشگران است.

او با بیان این‌که ممکن است این محوطه، یک دستکند محلِ سکونت موقتی در قالب یک شهر زیرزمینی بوده باشد یا الزاماً مکانی برای استفاده در زمان‌های بحرانی باشد، ادامه می‌دهد: احتمال دارد این مکان شهری نبوده که در آن سکونتی باشد، بنابراین دستکند فنی‌تر است، چون شهر زیرزمینی باید بنای شهریت داشته باشد.

وی با اشاره به شناسایی وجود دستکندهای متعدد در استان همدان، اظهار می‌کند: هنوز امکان این دستکندها را نداشته‌ایم، این دستکند از نظر جغرافیایی در اراضی روستای «آبروی بهار» قرار دارد اما شورای شهر و شهرداری صالح آباد با این دید که آن منطقه می‌تواند موقعیت خوبی برای حضور گردشگران در اینده‌ای نزدیک باشد و با توجه به این‌که در حریم این شهر قرار دارد، درخواست کاوش آن دستکند را داشتند.

مالمیر همچنین با اشاره به وجود اولویت‌های مهم‌تری در میراث‌فرهنگی استان همدان، برای تأمین اعتبار، ادامه می‌دهد: به دلیل نبود اعتبار شورای شهر و شهرداری صالح‌آباد پذیرفتند اعتبار این پروژه را به عهده بگیرند، ما نیز فصل نخست کاوش را انجام دادیم و تا کنون ۶ فضا از آن مجموعه به دست آمده است.

او اما به این نکته نیز اشاره می‌کند که هنوز برای اظهارنظر درباره‌ی وسعت و قدمت این فضا زود است، می‌افزاید: هر چند احتمال می‌رود این محوطه متعلق به دوره ایلخانی باشد، با این وجود کاربری‌ها و موارد دیگر آن مشخص نیست.

مدیر اداره کل میراث‌فرهنگی استان همدان اما درباره‌ی فراهم نشدن موقعیت برای بررسی این محوطه در طول سال‌های گذشته از زمان کشف آن، اظهار می‌کند: در طول این چند سال، هیچ مطالعه‌ای درباره‌ی آن نشده است چون طبیعتاً نخست باید کاوش انجام شود تا به نتیجه برسیم، صحبت‌های مطرح شده در باره‌ی قدمت احتمالی این محوطه، تا امروز نیز توسط یافته‌های به دست آمده از فصل نخست مطرح شده‌اند اما برای کاوش زیاد درست نیست که در حال حاضر حوزه‌ی کاوش را گسترش دهیم، چون از نظر حفاظتی بسیار پر هزینه است و نمی‌توانیم گمانه‌های متعددی را باز کنیم تا در نگهداری آن با مشکل رو به رو شویم.

بررسی زنجیره‌ای بناهای دوره ماد را برای ثبت جهانی در دستور کار داریم

مالمیر اما پرداختن به محوطه‌های تاریخی مانند «معبد لائودیسه» در نهاوند، مجموعه دستکندهای «ارزانفورد»، «سامن»، «آثار دوره ماد»، «نوشیجان» و «تپه حاجی خان» را از جمله اقداماتی دانست که در اولویت کاری هستند و باید کار در ان‌ها به نقطه‌ی مطلوبی برسد و پس از آن براساس شرایط اداره کل به دیگر دستکندها می‌پردازیم.

وی با بیان این‌که در حال حاضر علاقمند هستیم تا روی محور مادی کار کنیم، ادامه می‌دهد: زنجیره‌ای از بناها و معماری دوره ماد باید بررسی شوند تا به عنوان گزینه‌ی ثبت جهانی نیز بتوان روی ان‌ها مانور داد.

مالمیر تاکید می‌کند: به همین دلیل هنوز برنامه‌ای برای فصل بعدی کاوش در این محوطه نداریم و موضوع پرونده ثبتی آن نخست باید انجام شود.