مختصری از وضعیت اسناد و نسخ خطی اردکان
- ميراث معنوي
- نمایش از سه شنبه, 19 ارديبهشت 1391 09:57
- بازدید: 3819
رضا ملاحسینی اردکانی
چند سالی است که 19 اردیبهشت ماه را همزمان با بزرگداشت شیخ کلینی، روز «اسناد ملی و میراث مکتوب» نامگذاری نموده‌اند. بی تردید اسناد و نسخ خطی برجای مانده از گذشته‌هاست که سبب آشنایی و اطلاع ما از گذشته و تاریخ‌مان شده و اگر نبود همت و اراده والای محققان و اندیشمندانی که به معرفی و تصحیح و مرمت این اسناد بپردازند، هرگز برای آیندگانمان حرفی برای گفتن نداشتیم. این روز بهانه‌ای است برای یادآوری ارزش مهم و غیرقابل انکار اسناد و نسخ خطی و همچنین تاکید بر اهمیت حفظ و نگهداری برگ برگ آنها که متاسفانه مرور زمان و بی مهری زمانه بسیاری از آنان را از بین برده است. شاید گزافه نباشد که بگوییم از بین بردن عمدی و یا سهوی یک یا چند نسخه خطی و یا حتی چند برگ از اسناد تاریخی در این زمانه، چیزی کمتر از جنایت مهاجمان به ایران از اسکندر و همراهانش تا مغول در به آتش کشیدن کتابخانه‌ها و از بین بردن تاریخ نوشته‌های ایرانی نباشد. امروز همچنین فرصتی است تا خدا قوتی جانانه گفته شود به آنانکه عمر و وقت و همت خود را وقف شناسایی و معرفی و بازخوانی و تصحیح این متون کرده‌اند و بی‌توجه به گوشه و کنایه آنانکه از این حیات بخشی مجدد چیزی نمی‌دانند، همچنان عزم شناساندن گذشته پر افتخار سرزمینشان دارند.
چه نیکوست که در این روز یاد کنیم از استاد همه آنان که در این وادی قدم می‌زنند، یعنی مرحوم استاد ایرج افشار که تاریخ و فرهنگ ایران مدیون او و همت و اراده او در شناسایی و معرفی و بازخوانی و انتشار نسخ خطی است. و همچنین قدردانی کنیم از زحمات و تلاش های خالصانه دو تن از فرهیختگان اردکانی که سهم عمده‌ای در حفظ و نگهداری و احیاء اسناد اردکان داشته‌اند. حاج علی سپهری و نادر پیری عزیز که هرچند از گوشه کنایه‌های جاهلانی که ارزش کارشان را نمی‌دانند، دلخورند اما چون می دانند که به قول شاعر: قدر گل بلبل بداند قدر گوهر گوهری! همچنان در راهی که در پیش گرفته‌اند مصمم و بااراده‌اند.
در اردکان ما اسناد و نسخ خطی زیادی وجود دارد که برخی از آنها توسط علاقه‌مندان این حوزه گردآوری شده و بسیاری نیز از بین رفته است. در این میان چند جلدی از فهرست نسخ خطی اردکان نیز به چاپ رسیده است. از جمله:
- فهرست قرآنهاى خطى مسجد جامع و مسجد زیرده اردکان
- اسناد حوزه علمیه امام صادق علیه السلام اردکان
- فهرست نسخه‌هاى خطى و اسناد موزه مردم شناسى اردکان
- مجموعه اسناد علی سپهری اردکانی (2جلد)
- گنجینهٔ مهرها و اسناد برگرفته از اسناد حسین کاکایی
- به زلالی چشمه، مجموعه اسناد نادر پیری اردکانی
- اسناد قنوات اردکان، به کوشش نادر پیری اردکانی
برای آشنایی بهتر با وضعیت امروز اسناد خطی در اردکان با محققان و پژوهشگران این عرصه تماس گرفتم و جویای احوالشان شدم. از حاج علی سپهری آغاز کردم. سپهری از گردآوری نزدیک به 5هزار سند و نسخه خطی طی سالهای گذشته گفت و اینکه متاسفانه تعداد بسیار محدودی از آنها بازخوانی شده است. از مجموعه اسناد وی تاکنون دو مجلد به چاپ رسیده بود که به تازگی جلد سوم آن که مجموعه اسناد موزه مردمشناسی اردکان است نیز به چاپ رسیده است. سپهری همچنین از آماده بودن 300 سند از انقلاب اسلامی در اردکان برای چاپ خبر داد و اینکه سعی دارد تا تعداد بیشتری از این اسناد که شامل اسناد شرعی، وقفنامه ها، نامه ها و ... است را در صورت حمایت مسولین به چاپ برساند. حاج علی سپهری همچنین درباره شرایط نگهداری این تعداد سند نیز جوابی جز اینکه اسناد در محیط باز و کاملاً غیراستاندارد نگهداری می شوند نداشت.
نادر پیری نیز دیگر پژوهشگری است که وقت بسیاری را صرف گردآوری اسناد و بازخوانی و انتشار آنها نموده است. از پیری نیز تا کنون دو مجلد اسناد اردکان و اسناد قنوات اردکان به چاپ رسیده است. به گفته وی تا کنون موفق شده بیش از 5000 سند گردآوری نماید که هزار برگ از این اسناد نزد خود و 4000 برگ آن نیز در موزه فرهنگ اردکان نگهداری می شود. نادر پیری بیش از اینکه از عدم حمایت مسولین در این راه ناراضی باشد از اینکه هنوز اهمیت اسناد برای بسیاری از مسولین درک نشده نگران است و ناراحت. پیری همچنین گفت که در صورت حمایت از سوی مسولین، جلد دوم اسناد قنوات اردکان نیز آماده چاپ است. او همچنین از گردآوری اسناد حمام های اردکان در قالب یک مقاله علمی نیز خبر داد که بزودی در یکی از مجلات معتبر به چاپ خواهد رسید. نادر پیری موضوعات اسناد گردآوری شده اش را بسیار متنوع دانست و اعلام کرد که این اسناد در موضوعات اصلی و فرعی گوناگونی دسته بندی شده است. او همچنین از فرماندار اردکان به جهت اجازه دسترسی به اسناد این فرمانداری و تهیه رونوشتی از اسناد تشکر نمود. پیری در پاسخ به وضعیت موزه فرهنگ اردکان نیز خاطرنشان کرد که موزه چندان حال و روز خوبی ندارد و تداوم حیات آن بستگی به حمایت و پشتیبانی مسولان شهرستان و استان دارد. او هم در مورد نحوه و مکان نگهداری اسناد همان جواب سپهری را بازگو نمود.
از دیگر کسانی که بخشی از اسناد اردکان و یکی از شخصیت های تاثیر گذار معاصر آن یعنی مرحوم آیت الله خاتمی (ره) را گردآوری نموده، علیرضا تابش است. تابش که در قالب فعالیت‌های خانه فرهنگ خاتمی در جمع آوری آثار و اسناد مرحوم آیت الله خاتمی (ره) به گردآوری و بازخوانی و انتشار اسناد اهتمام نموده است از جمع آوری نزدیک به 3500 سند خبر داد. به گفته وی بخشی از این اسناد شامل اسناد شرعی مردم اردکان اعم از عقدنامه ها، وقفنامه ها، بیعنامه و ... است که از مرحوم آیت الله سیدمحمدرضا خاتمی که عالم دینی شهر بوده‌اند برجای مانده است. علاوه بر اینها تعداد زیادی نیز سند شامل: دست نوشته ها، نامه ها، پیامه و اطلاعیه ها، عکس ها و ... از آیت الله سید روح الله خاتمی (ره) نیز برجا مانده است که هم اکنون بخشی از این اسناد پس از گردآوری در مرحله سند خوانی و فهرست نویسی قرار دارند که در صورت تداوم کار تا چند ماه آینده نخستین جلد از این اسناد منتشر خواهد شد. تابش اضافه نمود که بخشی از این اسناد به واسطه اعلام فراخوانهای عمومی به دست آمده است.
اسماعیل ثقفی نیز از دیگر محققانی است که به گفته خودش مختصری بر روی اسناد اردکان کار کرده است. ثقفی کار بر روی اسناد را به واسطه تدوین شناختنامه اردکان می داند که طی آن بیش از دویست سند را گردآوری و بازخوانی نموده است. وی در پاسخ به سوالی وضعیت شناختنامه اردکان چنین گفت که در صورت حمایت مسولان این کار آماده چاپ است.
در گام آخر با آقای پایدار مسول کتابخانه های عمومی اردکان تماس گرفتم از وضعیت نسخه‌های خطی کتابخانه های اردکان سوال کردم. پایدار چنین پاسخ داد که در کتابخانه های اردکان نزدیک به 50عنوان نسخه خطی و 400 عنوان نسخه چاپ سنگی وجود دارد که چند سال قبل از حوزه علمیه اردکان به کتابخانه فاضل منتقل شده است. او معتقد است بسیاری از نسخه های خطی اردکان در حوزه علمیه اردکان در شرایط بسیار بدی نگهداری می شود که هر لحظه بیم از بین رفتن آنها می رود.
خلاصه اینکه در همین چند خط هم مشخص شد که چه تعداد بالایی از اسناد در شهرستان اردگان گردآوری شده که برای بازخوانی و انتشار چنین اسنادی هم نیاز به حمایت های مالی است و هم آموزش نیروی متخصص و علاقمند. به امید آنکه چنین چیزی محقق شود!
