ایران‌بوم

سیاست هر دو دولت آمریکا و انگلیس بر این اصل استوار است که بر کنار نکردن دکتر مصدق با شکست اقتصادی آنها در ایران و پیرو آن، واگذاری منطقه به اردوگاه شوروی برابر خواهد بود و تنها از راه یک جانشین پیش بینی شده و زیر کنترل، می توان یکپارچگی و استقلال کشور را تضمین کرد.

در زمان حاضر ژنرال زاهدی تنها کسی است که می تواند سرپرستی دولت جدید را در ایران عهده دار شود و می توان برای جلوگیری از نفوذ کمونیست های شوروی و اجرای اصلاحات اساسی به وی اعتماد کرد.
طرحی که در ادامه خواهد آمد، دربرگیرنده ی سه مرحله ی متوالی است که دو مرحله ی آن به عنوان مقدمات و قبل از اجرای عملیات نظامی انجام خواهند شد. این دو مرحله شامل اعطای کمک های مقدماتی و مبارزه ی تبلیغاتی است.
این دو مرحله حتی اگر عملیات نظامی نهایی نیز صورت نگیرد، برای حفظ منافع مشترک آمریکا و انگلیس از اهمیتی ویژه برخوردارند، زیرا به این وسیله می توان موقعیت مصدق را به طور فزاینده ای آسیب پذیر و متزلزل ساخت.
برآورد کل هزینه ی مورد نیاز برای تحقق این طرح، معادل دویست و پنجاه و هشت هزار دلار است که یکسد و چهل و هفت هزار و پانسد دلار آن را آمریکا و یکسد و سی و هفت هزار و پانسد دلار آن را انگلیس تامین خواهد کرد.

طرح عملیاتی
1. پشتیبانی مقدماتی از جناح مخالف دولت مصدق
در یک دوره ی چند ماهه، پایگاه آمریکا و عمّال بریتانیا در ایران (برادران رشیدی) با زاهدی ارتباط نزدیکی خواهند داشت.
گروه بریتانیایی مبلغ پنجاه هزار دلار (چهار تا پنج میلیون ریال) برای پشتیبانی تهیه می کند.
در مرحله ی مقدماتی که از اول ژوئن 1953 میلادی (1332 خورشیدی) آغاز خواهد شد و حداکثر تا دو ماه ادامه خواهد یافت، آمریکا سی و پنج هزار دلار و انگلیس معادل بیست و پنج هزار دلار برای اجرای این مرحله هزینه خواهند کرد. بر اساس این تقسیم بندی، پرداخت های مقدماتی مربوط به آمریکا را قبلا پایگاه این کشور تایید کرده است.
سهم بریتانیا از طریق کانال های موجود به افرادی که انگلیس یا پایگاه آمریکا (از طریق انگلیس) تعیین کرده اند، پرداخت خواهد شد.
وجوه آمریکا باید به طور مستقیم از طریق ارتباطات پایگاه آمریکا به منظور گسترش و تقویت ارتباطات سیاسی و نظامی زاهدی مورد استفاده قرار گیرد. از همان ابتدای دوره، زاهدی از حمایت دو جانبه ی آمریکا و انگلیس و هدف مشترک آنها که حمایت های مادی بیشتری نیز به دنبال خواهد داشت، کاملا آگاهی خواهد یافت.
در این دوره کسانی که با زاهدی ارتباط دارند چنین تصور خواهند کرد که شاه با اعطای کمک های مالی از زاهدی حمایت می کند.
هماهنگی فعالیت های پایگاه های انگلیس و آمریکا در اجرای طرح، از طریق ارتباط مستقیم بین افراد پایگاه آمریکا و پایگاه انگلیس صورت خواهد گرفت. پایگاه سیا در ایران به نیابت از بریتانیا به عنوان کانالی مطمئن دستورها را انتقال می دهد.
برای کسب اطمینان از مطابقت کامل سیاست آشکار آمریکا با هدف این طرح اقدامات مناسبی باید به عمل آید.

2. نقش شاه به عنوان مرکز ثقل مخالفان
این طرح مبتنی بر این فرض است که این شاه همکاری خواهد کرد. چنین همکاری امید توفیق کودتای نظامی را افزایش خواهد داد. به هر صورت این طرح به گونه ای پیش بینی شده که شاه را خواه ناخواه درگیر خواهد کرد.
شاه برای ایفای نقش خود به آمادگی ویژه ای نیاز دارد. طبیعی است انسانی که از هر سو با تردید و ترس احاطه شده، برای آنکه بتواند وظیفه ی خود را به انجام رساند باید تشویق شود. نقش او می باید واجد کمترین فعالیت و در کوتاه ترین زمان ممکن باشد.
ما برای شاهدخت اشرف، خواهر دوقلوی قدرتمند و مکار شاه، به عنوان فردی که می تواند شاه را برای ایفای نقش خود تشویق کند، اهمیت ویژه ای قایل هستیم. ما مطمئن هستیم که اشرف برای برکنار کردن مصدق مشتاقانه همکاری خواهد کرد. بنابراین باید با اشرف در مکان فعلی او ارتباط برقرار کرد و او را از جریان کار مطلع کرده و سپس وی را به ایران فرستاد؛ اما ارتباط ها باید بین اشرف و پایگاه آمریکا در منطقه صورت پذیرد.
نقش شاه باید در سه مرحله اجرا شود. اشرف وی را در اجرای هر مرحله به طور کامل آماده خواهد ساخت.

اولین گام، متقاعد ساختن شاه به این موضوع است که آمریکا و انگلیس هدفی مشترک در ایران دارند. هم زمان باید ترس شاه را از «دست مخفی انگلیس در ایران» بر طرف ساخت. در مرحله ی دوم باید آنچه را که آینده به ارمغان خواهد آورد برای وی توضیح داد. مرحله ی سوم گرفتن تضمین خاصی از اوست. این مراحل به طور مشروح در زیر توضیح داده شده اند :

مرحله ی نخست : بنا به سفارش شاهدخت اشرف، سرپرست گروه انگلیسی با شاه ملاقات کرده و به وی اطمینان خواهد داد که آمریکا و انگلیس موضع مشترکی در قبال ایران دارند و هر دو حداکثر حمایت خود را از شاه در مخالفت با مصدق به عمل خواهند آورد.
همچنین سرپرست گروه انگلیسی به شاه خواهد گفت که خود در مقامی است که می تواند حمایت انگلیس را از شاه ثابت کند و این اختیار را دارد که به نمایندگی از دولت انگلیس صحبت نماید. برای اثبات این امر می تواند به شاه اطمینان دهد که از میان متن های پیشنهادی هر کدام را که انتخاب کند، از برنامه ی فارسی رادیو بی. بی. سی. پخش خواهد شد.

مرحله ی دوم : با اطلاع قبلی شاه - که اشرف وی را آگاه خواهد کرد - ژنرال شوارتسکف (سرپرست سابق هیئت نظامی آمریکا در ژاندارمری ایران) به عنوان نماینده ی ویژه ی آمریکا معرفی خواهد شد. این نماینده به علت توفیق در ادای وظایف خود در ایران در سال ها قبل، کاملا مورد شناخت و تحسین شاه بوده است.
مطالبی که وی به شاه خواهد گفت شامل دو بخش می شود.

در بخش اول این نکات را مطرح خواهد کرد :

الف) از نظر هر دو دولت در زمان حاضر نفت در درجه ی دوم اهمیت قرار دارد؛ زیرا مسئله ی اصلی، تصمیم هر دو دولت برای حفظ استقلال ایران است. هر دو دولت در زمان حاضر مصمم اند که به ایران کمک کنند تا خود را از سقوط در دامان شوروی حفظ کند. اگر مصدق بر سر قدرت باقی بماند ورشکستگی اقتصادی قطعی است و از آنجا که مصدق اجازه ی نفوذ گسترده به کمونیسم می دهد، ورشکستگی اقتصادی در نهایت موجب گرایش کشور به سمت کمونیسم خواهد شد.

ب) هر دو دولت [ آمریکا و انگلیس ] معتقدند که ادامه ی حیات خاندان پهلوی بهترین عامل برای حفظ تمامیت ارضی ایران خواهد بود.

پ) تا زمانی که مصدق در رأس قدرت است، ایران هیچ گونه کمک تازه ای از آمریکا دریافت نخواهد کرد و حتی کمک فعلی نیز احتمالا قطع خواهد شد.

ت) مصدق باید بر کنار شود.

ث) جانشین وی [ مصدق ] از سوی همان نیرویی که او را بر سر قدرت خواهد آورد مورد حمایت قوی دو دولت قرار خواهد گرفت.

ج) راه حل قابل قبولی برای مسئله ی نفت پیشنهاد خواهد شد، اما هیچ شتاب یا محدودیتی به ایران تحمیل نخواهد شد.

در بخش دوم شوراتسکف نکات ذیل را اضافه خواهد کرد :

الف) شاه در زمان حاضر به عنوان مرکز ثقل تمام نیروهای مخالف مصدق به شمار می رود و این وضع در آینده نیز مطمئنا به همین صورت باقی خواهد ماند.

ب) اگر شاه با مخالفان همراهی نکند، مسئول سقوط کشور و از میان رفتن استقلال آن خواهد بود.

پ) اگر شاه همراهی نکند دوران سلطنت او به سرعت به پایان خواهد رسید. بر خلاف تصور غلط شاه، آمریکا و انگلیس تاکنون از او حمایت کرده و خواهند کرد. اما اگر شاه همکاری نکند این حمایت ادامه نخواهد یافت. نماینده ی ویژه ی آمریکا عواقب این مسئله را برای او توضیح خواهد داد.

ت) شاه گفته است که زاهدی را به عنوان جانشین مصدق می پذیرد. به علاوه شاه درخواست کرده مبالغی که به عنوان کمک از سوی دولت های آمریکا و انگلیس به زاهدی پرداخت خواهد شد به نام وی باشد.

ث) دولت های آمریکا و انگلیس کاملا توافق کرده اند که زاهدی تنها کاندیدای کارآمد رژیم است. زاهدی هم آماده است تا در آینده ی نزدیک قدرت را به دست گیرد. آمریکا و انگلیس هرگونه کمک لازم را به این امر ضروری اختصاص خواهند داد. شاه کاملا از برنامه های زاهدی مطلع خواهد شد در حالی که اقدامات وی محدود خواهد بود. در کوتاه ترین فاصله ی زمانی ممکن پس از ملاقات نماینده ی آمریکا با شاه، سرپرست گروه انگلیسی برای تاکید بیشتر بر مطالب بالا با شاه ملاقاتی مشابه خواهد داشت.

مرحله ی سوم : مسوولیت این مرحله به طور کامل بر عهده ی شاهدخت اشرف خواهد بود. بلافاصله پس از ملاقات های مزبور و در حالی که شاه همچنان تحت تاثیر ملاقات کنندگان است، شاهدخت اشرف سه سند را به امضای شاه خواهد رساند. اولین سند تاریخ دارد و دو سند دیگر بدون تاریخ خواهند بود. این اسناد عبارتند از :

الف) نامه ای سرگشاده خطاب به کلیه ی افسران وفادار که آنان را به همکاری با حامل نامه در اجرای کارهایی که وی برای احیای موقعیت ارتش و احترام آنان و نشان دادن وفاداری ایشان به شاه و کشور لازم می داند، فرا می خواند.

ب) فرمان سلطنتی درباره ی انتصاب زاهدی به سمت رییس ستاد.

پ) فرمان سلطنتی دیگری که از تمام رده های ارتش می خواهد تا به رییس ستادی که شاه منصوب کرده است وفادار باشند و دستورهای وی را اجرا کنند.
این اسناد همزمان از قصر خارج می شوند؛ نخستین سند تحویل زاهدی می شود و دو سند دیگر برای مواقع نیاز در پایگاه آمریکا نگهداری خواهند شد. در پی اقداماتی که برای تنظیم این نامه ها صورت می پذیرد، محتمل است که شاه برای مدتی دچار نوعی احساس شادی شود، اما دیر یا زود او به فکر فرو خواهد رفت و دچار تردید خواهد شد. در این زمان باید از پایتخت خارج شود و به سفر برود. این سفر ترجیحا باید یک سفر زیارتی به مشهد باشد. تا زمانی که زاهدی کنترل اوضاع را در دست می گیرد شاه آنجا خواهد ماند و سپس برای اعلام موافقت رسمی با نخست وزیر جدید به تهران باز خواهد گشت.

3. توافقات صورت گرفته با زاهدی
ارتباط مداوم افراد آمریکایی و انگلیسی با زاهدی و نمایندگان وی، کمک می کند تا تصویر شفافی از برنامه ی آزمایشی وی - و کسانی که او از آنها انتظار کمک دارد - به دست آید. این اطلاعات و گزارش ها که مربوط به اینتلیجنس سرویس است، برای تدارک بخش های بعدی که تحت عنوان فرعی «سازماندهی برای اجرای کودتا» آمده اند، مورد استفاده قرار خواهند گرفت.

در پی ارتباطات زمان بندی شده ی مزبور با شاه، آمریکا و انگلیس دو موضوع را به زاهدی اطلاع خواهند داد؛ یکی اینکه برای وی از شاه قول همکاری قطعی خواهند گرفت و دیگر آنکه زمان آن رسیده است که برای اجرای جزییات طرح وارد عمل شوند. در این زمان نامه ی امضا شده ی شاه که از کلیه ی افسران وفادار خواسته است با حامل نامه همکاری کنند، به زاهدی ارایه شده و به وی گفته خواهد شد که با این نامه از میان نظامیان نیرو جذب کند. همچنین طرح پیشنهادی آمریکا و انگلیس با عنوان «سازماندهی براندازی مصدق» به زاهدی تسلیم و توضیح داده خواهد شد که می تواند بر اساس خواسته ها و امکاناتش این پیشنهاد را تعدیل و یا اصلاح نماید.

یادآوری خواهد شد که این طرح مبتنی بر حمایت مخفیانه و هماهنگ شده ی آمریکا و انگلیس در زمان قبل از کودتا است. کلیه ی عوامل مخالف مصدق باید به کار گرفته شوند تا در روز کودتا حتی الامکان مصدق از طریق قانونی برکنار شود. باید به زاهدی گفته شود که برای حفظ اعتبار دولت جانشین بهتر است که در صورت موفقیت آمیز بودن اقدامات قانونی، عملیات نظامی تا حد ممکن فقط محدود به کنترل شهر شود.

در نهایت زاهدی باید مطلع شود که اگر شاه با نماینده ی آمریکا همکاری نکند یا اسناد لازم را برای استفاده ی ژنرال زاهدی فراهم نسازد، آمریکا و انگلیس آمادگی دارند با موافقت وی و بدون همکاری موثر شاه به عملیات خویش ادامه دهند.
البته ما از هیچ تلاشی برای جلب همکاری غیر ارادی شاه فروگذار نمی کنیم و امیدواریم به همان نتیجه ای برسیم که در صورت همکاری فعالانه ی شاه به آن دست خواهیم یافت.

بن نوشت :
این مجموعه نوشتارها که برگرفته ای است از نسخه ی ترجمه ی «Clandestine Service History Overthrow of Premier Mossadeq of Iran» نوشته ی دکتر «ویلبر دونالد نیوتن» به بررسی اسناد محرمانه و غیرمحرمانه مربوط به کودتای 28 مرداد می‌پردازند.