ایران‌بوم

4. سازماندهی عملیات براندازی
این طرحی است که از طرف پایگاه آمریکا برای بحث و بررسی و تعدیل به زاهدی ارایه می شود.
در این طرح وظایف نیروهای بالفعل یا بالقوه معین شده است. این طرح، نیروهای طرفدار مصدق را نیز در نظر می گیرد.

الف. سازماندهی اجرای کودتا
ستاد نظامی : این ستاد شامل شماری از افسران عالی رتبه و شایسته است و فرماندهی آن بر عهده ی فردی است که زاهدی انتخاب می کند و مورد حمایت آمریکا و انگلیس می باشد. این ستاد با پایگاه آمریکا که طرح مقدماتی تهیه شده توسط آمریکا و انگلیس برای تامین امنیت تهران را در اختیارش قرار می دهد ارتباط خواهد داشت. ستاد برای اجرای وظایف محول شده ی به هفتاد و پنج هزار دلار نیاز دارد.

بخش سوم
طرح اجرایی عملیات تی. پی. آژاکس
4. سازماندهی عملیات براندازی
این طرحی است که از طرف پایگاه آمریکا برای بحث و بررسی و تعدیل به زاهدی ارایه می شود.
در این طرح وظایف نیروهای بالفعل یا بالقوه معین شده است. این طرح، نیروهای طرفدار مصدق را نیز در نظر می گیرد.

الف. سازماندهی اجرای کودتا
ستاد نظامی : این ستاد شامل شماری از افسران عالی رتبه و شایسته است و فرماندهی آن بر عهده ی فردی است که زاهدی انتخاب می کند و مورد حمایت آمریکا و انگلیس می باشد. این ستاد با پایگاه آمریکا که طرح مقدماتی تهیه شده توسط آمریکا و انگلیس برای تامین امنیت تهران را در اختیارش قرار می دهد ارتباط خواهد داشت. ستاد برای اجرای وظایف محول شده ی به هفتاد و پنج هزار دلار نیاز دارد.

وظایف ستاد : ضروری ترین وظیفه ی این ستاد انتخاب افسران کلیدی در تهران است که برای اجرای عملیات بر ضد دولت مصدق بتوان به همکاری آنها اطمینان داشت. به علل امنیتی این افسران در کوتاه ترین فاصله ی زمانی ممکن تا اجرای عملیات از وظایف خود مطلع خواهند شد.
ستاد مذکور طرح آمریکا و انگلیس را با توجه ویژه به اقداماتی که در روز کودتا باید اجرا شوند با دقت بررسی خواهد کرد. برخی از این اقدامات عبارت خواهند بود از :
تصرف ستاد ارتش، ایستگاه رادیویی ارتش، رادیو تهران، خانه ی مصدق و یارانش، مراکز پلیس و ژاندارمری، دفاتر پست و تلگراف، مرکز تلفن، مجلس و چاپخانه های آن، بانک ملی و چاپخانه ی آن، دستگیری افراد اصلی دولت مصدق و نیز افسران ارتش که با مصدق همکاری می کنند.
همچنین باید به اقداماتی که برضد حزب توده انجام می گیرد توجه ویژه داشت. زاهدی باید منتظر واکنش شدیدی از سوی حزب توده بوده و آمادگی کامل برخورد شدیدتر با آن را داشته باشد. تا زمانی که دولت مصدق برکنار نشده امکان خنثی سازی عملیات حزب وجود نخواهد داشت. به هر صورت یک فرصت چند ساعته پس از تغییر دولت پیش خواهد آمد تا حزب توده و هوادارانش به خیابان ها بریزند. همزمان با کودتا باید حداقل یکسد تن از رهبران احزاب، گروه ها و روزنامه نگاران دستگیر شوند. اسامی آنها در یک فهرست تقریبا هشتاد نفری که اخیرا انگلیس تهیه کرده مشخص شده و تعدادی دیگر نیز از سوی پایگاه آمریکا و شخص زاهدی مشخص خواهند شد. کنترل خیابان های تهران، از تجمع افراد حزب توده یا دیگر طبقات جلوگیری می کند. اطلاعیه های زیادی که به کمیته ی مرکزی حزب منتسب خواهند شد برای گمراه ساختن اعضای حزب توده و جلوگیری از تجمع موثر آنان، در شهر توزیع می شوند. آمریکا می تواند قبل از اجرای عملیات، محموله های گاز اشک آور و مرکب محو ناشدنی و دیگر اقلامی که برای کنترل و مهار جمعیت لازم است، با هواپیما به ایران بفرستد. هواپیماهای نیروی هوایی ایران نیز اعلامیه های هشدارآمیز از آسمان فرو خواهند ریخت که در آنها از مردم خواسته می شود به خیابان ها نروند وگرنه با آنها برخورد خواهد شد.

اقدامات روز کودتا :
این اقدامات اصولا خطوط مشابهی را دنبال می کنند. با این وصف ممکن است متناسب با سه موقعیت A و B و C متفاوت انجام شوند. این موقعیت ها عبارتند از :
موقعیت A : به اوج رسیدن مخالفت مذهبی گسترده با دولت مصدق که بلافاصله با یک اقدام نظامی ادامه خواهد یافت.
موقعیت B : شاه با فشار مصدق مجبور به ترک کشور می شود. این اقدام مصدق به دنبال افزایش قدرت مخالفینی است که آشکارا از سوی شاه هدایت می شوند و یا به علت افزایش قدرت مخالفینی است که شاه به صورت غیر ارادی و نمادین رهبری آنان را بر عهده دارد.
موقعیت C : مصدق مبادرت به استعفا می کند. چنین اقدامی نتیجه ی واقع بینی وی نسبت به افزایش قدرت مخالفان است و زمانی انجام می پذیرد که درخواست نمایشی وی برای کمک از جانب شاه با شکست مواجه می شود. به دنبال شکست در جلب حمایت شاه، مصدق احتمالا از مردم می خواهد که به خیابان ها بریزند.

اقداماتی که متناسب با موقعیت A صورت می گیرند به قرار زیرند :

در اوج موقعیت A زاهدی با انجام عملیات محدود نظامی برضد ستاد فرماندهی، به عنوان رییس ستاد مشترک قدرت را در دست خواهد گرفت. در این زمان او معاون خود را معرفی کرده و در همین زمان مصدق و دیگران نیز دستگیر خواهند شد. مجلس تشکیل جلسه داده و مخالفان برضد مصدق رای خواهند داد و سپس از زاهدی حمایت خواهند کرد. به هر حال، با حکم سلطنتی یا بدون آن، مبنی بر معرفی زاهدی به عنوان نخست وزیر، او دولت را در اختیار خواهد گرفت و سایر اقدامات لازم را به انجام خواهد رساند. زمانی که او کنترل اوضاع را به طور کامل در دست بگیرد، برای کسب رای تشریفاتی از مجلس با مشکلی مواجه نخواهد شد. تنها در این زمان است که شاه به تهران باز خواهد گشت.

اقداماتی که در صورت بروز موقعیت های B و C صورت خواهند گرفت؛ تنها تغییر لازم در این طرح تغییر زمان بندی روز کودتا به روز بحران اصلی و اجرای کامل عملیات نظامی کودتا در یک زمان خواهد بود :

ب. سازماندهی ابراز نارضایتی عمومی برضد مصدق قبل از کودتا
برنامه ی کلی : هدف از این برنامه ایجاد یک بدگمانی و ترس فزاینده و گسترده نسبت به مصدق و دولت وی خواهد بود. ضمنا مبلغ یکسد و پنجاه هزار دلار برای این برنامه هزینه خواهد شد. این برنامه ی عملیاتی زمان بندی شده و مراحل زیر برای آن پیش بینی می شود :

مرحله ی نخست : این مرحله همان مرحله ی حمایت اولیه ی آمریکا و انگلیس از زاهدی برای جلب دوستان بیشتر و تاثیرگذاری بر افراد کلیدی خواهد بود.
مرحله ی دوم : این مرحله شامل مبارزه ی تبلیغاتی گسترده برضد مصدق و دولت او خواهد بود. البته هدف اصلی، شخص مصدق است. این مرحله تنها یک یا دو هفته قبل از مرحله ی نهایی موقعیت A صورت خواهد گرفت تا مصدق زمان زیادی برای واکنش در برابر آن نداشته باشد و در نتیجه تاثیر آن به علت طولانی شدن زایل نشود.
مرحله ی سوم : این مرحله در واقع همان موقعیت A خواهد بود.

وظایف عوامل ویژه
مطبوعات و تبلیغات
در دوره ی حمایت اولیه، گروه انگلیسی برای تبلیغ خط ضد مصدقی، استفاده از روزنامه های محلی و کوچک را ادامه خواهد داد. در ستاد فرماندهی سیا و پایگاه آمریکا، ماموران مطالبی را به صورت مقاله، رساله یا جزوه تهیه کرده و به فارسی برمی گردانند که برخی از آنها در حمایت از شاه و برخی بر ضد مصدق خواهند بود. مطالبی که برای بدنام کردن مصدق تهیه می شوند، حاوی مضامین زیر می باشند :

مصدق از حزب توده و اتحاد جماهیر شوروی حمایت می کند. (این ادعا باید با مدارک جعلی تقویت شود.)

مصدق دشمن اسلام است زیرا وابسته به حزب توده است و اهداف توده ای ها را تامین می کند.

مصدق تعمدا روحیه ی اخلاقی ارتش و توان فرماندهی آن را تضعیف می سازد.

مصدق از طریق برداشتن کنترل ارتش از مناطق قبیله نشین، آگاهانه موجب ترویج افکار جدایی خواهی در این مناطق می شود. از دیگر اهداف برداشتن کنترل ارتش، تسهیل غلبه ی شوروی بر استان های شمالی کشور است.

مصدق آگاهانه کشور را به سوی ورشکستگی اقتصادی هدایت می کند.

قدرت سبب انحراف مصدق شده است تا جایی که اثری از شخصیت مطلوب سال های نخستین در وی باقی نمانده و در زمان حاضر صفات یک دیکتاتور را دارد.

در ادامه ی شایعات ذکر شده، باید به طور مستمر در اذهان عمومی این نکته مطرح شود که مصدق به صورت ناآگاهانه قربانی جاه طلبی های شخصی مشاوران بی وجدان خود شده است.

ضروری است که زاهدی سریعا یک نفر را به سمت مدیر مطبوعات و تبلیغات که احتمالا معاون نخست وزیر نیز خواهد بود، برگزیند. پایگاه آمریکا اسامی افراد مورد نظر زاهدی را که باید مورد تایید آمریکا و انگلیس نیز باشند، از وی خواهد گرفت. یک یا دو هفته قبل از زمان در نظرگرفته شده برای موقعیت A، تبلیغات متمرکز نیز آغاز خواهد شد. تعیین جزییات مربوط به چگونگی اجرای این مبارزه ی تبلیغاتی وظیفه ی اصلی پایگاه آمریکا است. بلافاصله پس از تغییر دولت، مدیر مطبوعات و تبلیغات زاهدی باید آماده ی اجرای اقدامات زیر باشد :

حداکثر بهره را از رادیو تهران ببرد.

برنامه ی دولت جدید را از رادیو تهران یا به وسیله ی پوستر و ویژه نامه های خبری و غیره منتشر کند. برنامه های رادیویی باید ساده تهیه شوند و شامل نکاتی درباره ی وعده ی کاهش سریع هزینه های زندگی، افزایش حقوق کارمندان دولت و نظامیان و مواردی از این قبیل باشند.

اعلامیه های آمریکا و انگلیس را که از پیش تهیه شده اند، به طور گسترده منتشر سازد.

خبرنگاران خارجی را توجیه نماید.

مجلس
اگر در روز کودتا مجلس جلسه داشت، باید سعی شود تا تغییر دولت جنبه ی رسمی پیدا کند و در صورتی که آن روز مجلس جلسه ی رسمی نداشت یکی از نمایندگان مخالف مصدق باید درخواست تشکیل جلسه بنماید. برای آماده ساختن زمینه ی تغییر دولت، باید با عده ای از نمایندگان ارتباط برقرار شده و تطمیع شوند. درباره ی اینکه این کار را گروه انگلیسی انجام دهد یا زاهدی هنوز تصمیمی گرفته نشده است. البته با توجه به اینکه زاهدی از حمایت متحصنین در مجلس برخوردار است، لذا موقعیت مناسبی برای اجرای این کار دارد. پس از تهیه ی فهرست نمایندگان و برآورد مقدار پول مورد نیاز برای تطمیع آنان، اقدامات مالی با صلاحدید هر دو طرف انجام خواهد شد. پایگاه آمریکا نیز عوامل و رابط هایی را برای پشتیبانی عملیات استخدام خواهد کرد. همانگونه که در موقعیت A ذکر شد، هدف از این عملیات به دست آوردن رای اکثریت در مجلس بر ضد مصدق است. پیش بینی می شود که حداقل سی نماینده آمادگی دارند تا در صورتی که بدانند از شانس بیشتری برای کسب اکثریت برخوردار خواهند بود، برضد مصدق رای بدهند. این نکته را باید در نظر گرفت که طبیعتا همه ی نمایندگان مجلس در یک جلسه حضور نخواهند داشت. به هر حال ضروری است برای اطمینان از اینکه در زمان رای گیری بر ضد مصدق در مجلس، حد نصاب لازم به دست خواهد آمد، تلاش شود. برای کسب حد نصاب لازم باید دو سوم نمایندگان حاضر در تهران پیش از رای گیری در صحن مجلس حضور داشته باشند. بنابر این باید برای تطمیع عده ی بیشتری از نمایندگان تلاش شود تا نه فقط به وظیفه ی حساس رای دادن بر ضد مصدق عمل کنند، بلکه با حضورشان در صحن مجلس رسیدن به حد نصاب لازم را نیز تضمین نمایند.

سازمان های سیاسی به غیر از حزب توده
احزاب و گروه های سیاسی مخالف مصدق در این مبارزه وظیفه ی کوچکی برعهده خواهند داشت. احزابی چون زحمتکشان، سومکا و گروه های پان ایرانیست تنها می توانند یک سلسله اجتماعات خیابانی محدود و بی نتیجه را تدارک ببینند. با وجود این، حزب زحمتکشان تا اندازه ای نقش مهمی در رواج شایعات مورد نظر ایفا خواهد کرد.
زمانی که این احزاب اجتماعات خیابانی بی نتیجه را ترتیب می دهند، گروه انگلیسی می تواند حدود سه هزار عضو فعال را برای شرکت در موقعیت A بسیج نماید.

رهبران مذهبی
ما معتقدیم که تقریبا همه ی رهبران مذهبی مهم و انبوه طرفدارانشان کاملا مخالف مصدق هستند. طرفداران زاهدی نیز فراوان هستند. این رهبران وابستگی ها و عقاید گوناگونی دارند. رهبران غیر سیاسی همچون ...، ...، ... و ... و گروه تروریستی او ... تبلیغات گسترده ای برضد مصدق به عمل خواهند آورد. قبل از کودتا نیز رهبران مذهبی و طرفدارانشان اقدامات زیر را انجام خواهند داد :

اعلام نارضایتی از مصدق

اعلام حمایت آشکار از سلطنت و حمایت اخلاقی از شاه از طریق ارتباط با وی در حرم مقدس

در صورت لزوم، تظاهرات ضد مصدقی مذهبیون در سطح گسترده در نقاط گوناگون تهران

تهدید گروه تروریست مبنی بر اعلام آمادگی برای اقدام مستقیم بر ضد نمایندگان طرفدار مصدق، اعضای دولت و حامیان وی

اطمینان از مشارکت کامل خود و پیروانشان در موقعیت A

پس از تغییر دولت، اطمینان دادن به مردم از طریق رادیو تهران و مساجد مبنی بر اینکه دولت جدید به اصول مذهبی پای بند است

تجار بازار
این افراد شامل عده ی نسبتا محدودی از تجار سرشناس قدیمی با وجهه ی نیمه مذهبی و قدرت نفوذ فراوان بر اقشار پایین تر بازار می شوند. ارتباط با این تجار توسط گروه انگلیسی و نیز پایگاه انگلیس انجام خواهد گرفت. این تجار جزو مخالفان مصدق هستند زیرا دولت به سبب ایجاد رکود اقتصادی و قطع واردات و سخت گیری درباره ی اخذ مالیات ها و کمبود پول به آنان زیان وارد کرده است.
از این تجار برای اقدامات زیر بهره گرفته خواهد شد :

رواج شایعات ضد دولتی در بازار

به راه انداختن اعتراضات محدود در جنوب تهران بر ضد سیاست های اقتصادی دولت مصدق که به دنبال آن بخشی از بازار تعطیل خواهد شد

چنان که در بالا اشاره شد اقدام نظامی می تواند نتیجه ی موقعیت های A یا B یا C باشد. به هر حال، اقدامات پیش از کودتا به منظور ایجاد موقعیت A به شرح زیر است :

در روز موعود، حملاتی برضد رهبران مذهبی مورد احترام مردم در تهران انجام خواهد گرفت

در این زمان، سایر رهبران مذهبی اعلام خواهند کرد که این حملات را مصدق در واکنش به اعتراضات رهبران مذهبی سراسر کشور به دولت وی انجام داده است

همزمان عده ای از رهبران اصلی مذهبی در محوطه ی مجلس تحصن خواهند کرد

در همان حال، رهبران مذهبی مطالبی شدیداللحن درباره ی افکار و رفتار ضد مذهبی مصدق بین طرفداران خود بیان می کنند

هم زمان، رهبران مذهبی از طرفداران خود می خواهند که در مساجد، دفاتر پست و تلگراف، بانک ها و دیگر نقاط سراسر تهران تحصن کنند. گروه انگلیسی و پایگاه آمریکا به تظاهرکنندگان کمک خواهند کرد تا تحصن گسترده تر شود و همزمان تجار نیز اقدام به تعطیلی بازار می کنند. این تحصن جمعی به منظور مختل ساختن زندگی و فعالیت عادی در شهر و برای نشان دادن گستردگی مخالفت عمومی با دولت طرح ریزی شده است. در واقع شکل ایرانی مقاومت منفی خواهد بود و بنا به عرف معمول ارتش و پلیس قادر به انجام اقدامی در برابر مردم متحصن نخواهد بود

در چنین وضع غیرطبیعی و خصمانه ای که رو به شدت خواهد رفت، زاهدی با سمت رییس ستاد، قدرت را در دست خواهد گرفت و در قالب بخش اصلی مرحله ی نظامی کودتا دستگیری افراد را آغاز خواهد کرد

پس از اقدام زاهدی، مجلس به منظور رسمی کردن تغییر دولت و تکمیل کودتا تشکیل جلسه خواهد داد

برآورد میزان احتمال موفقیت عملیات
مطالب پیش گفته طرحی غربی را نشان می دهند که برای اجرا به دست شرقی ها تدوین شده است. هرچند این طرح به دست افرادی طراحی شده که اطلاعاتی وسیع از این کشور و مردم آن دارند و تلاش کرده اند تا تمام جزییات را از دید ایرانیان بررسی کنند، اما با اذعان به ناتوانی ایرانیان برای طراحی و اجرای آن به شیوه ی منطقی، نمی توان انتظار داشت که چنین طرحی همانند عملیات غربی، در محیط محلی دوباره بررسی و سپس اجرا شود.

با وجود این ما احساس می کنیم که طرح به اندازه ی کافی گسترده و جامع است تا اگر سد در سد نیز اجرا نشود از احتمال موفقیت چشمگیری برخوردار باشد.
امنیت، نقطه ی ضعفی جدی و ذاتی در شخصیت ایرانیان است. ما باید به این حقیقت توجه داشته باشیم که نقض امنیت ممکن است مصدق را وادار به اقدامات سرکوبگرانه نماید.
در سال های اخیر چنین عملیات برنامه ریزی شده ای در ایران سابقه نداشته است. کودتای رضا شاه از ماهیت کاملا متفاوتی برخوردار بود. کودتاهایی که اخیرا در دیگر کشورهای خاور نزدیک به وقوع پیوستند آسان تر بودند؛ زیرا با مشکلی نظیر وجود مخالفان کمونیست یا مانعی هم چون حمایت عمومی گسترده از رییس دولت مواجه نبودند.

پیش از برآورد میزان احتمال توفیق طرح، توجه به نکات زیر در ارتباط با مفهوم کلی کودتا ضروری است.

شکست کودتا نتایج زیر را به دنبال خواهد داشت :
1. ایجاد دشمنی شدید نسبت به آمریکا که دولت نیز به آن دامن خواهد زد و احتمالا اخراج آمریکایی ها از ایران را در پی خواهد داشت.
2. تنها ضرری که متوجه انگلیس خواهد شد از بین رفتن امکاناتی است که برای سرنگونی مصدق تدارک دیده است.
3. ممکن است کودتا اجرا شود و به شکست بینجامد، اما آمریکا از ایران اخراج نشود و مصدق هم پس از آن سقوط کند. اما در این اوضاع آمریکا و انگلیس در موقعیتی نخواهند بود که از اوضاع بهره ای ببرند، زیرا امکانات انگلیس و مطمئنا دارایی های آمریکا با شکست کودتا از بین می روند.
4. اگر کودتا اجرا نشود، آمریکا باید انتظار اخراج از ایران را داشته باشد، زیرا ورشکستگی اقتصادی حتمی دولت مصدق احتمالا با اغتشاشات داخلی همراه خواهد بود و به دنبال آن با هدایت اتحاد جماهیر شوروی حزب توده بر کشور تسلط خواهد یافت.
5. اگر طرح کودتا در این زمان رد شود باید طرح دیگری برای اجرا در زمان ورشکستگی اقتصادی و بروز اغتشاشات داخلی تهیه شود. طراحان این نقشه بر این باورند که در صورت حمایت از شاه و قبول اصول کلی طرح از سوی زاهدی و نیز قبول اصلاحات وی از سوی ما و احساس اطمینان از این که وی بر طبق زمان بندی تعیین شده عمل خواهد کرد، طرح کودتا موفقیت آمیز خواهد بود.

--------------------------------------------------------------------------------

بن نوشت :
این مجموعه نوشتارها که برگرفته ای است از نسخه ی ترجمه ی «Clandestine Service History Overthrow of Premier Mossadeq of Iran» نوشته ی دکتر «ویلبر دونالد نیوتن» به بررسی اسناد محرمانه و غیرمحرمانه مربوط به کودتای 28 مرداد می پردازند.