تاریخ تجزیه
بحرین - عبدالله مرادعلی بیگی
- تاريخ تجزيه
- نمایش از یکشنبه, 27 تیر 1389 11:56
- بازدید: 6415
برگرفته از فر ایران
سرزمین بحرین تاریخی، از دو بخش کرانهای و جزیره‌ای تشکیل می‌شده است.
1ـ بحرین کرانهای که بخش اصلی و پهناورتر سرزمین بحرین باستانی و تاریخی را تشکیل می‌دهد، سرزمینی است که سرتاسر سواحل غربی خلیج‌فارس را در برمی‌گیرد و از خلیج کاظمیه در جنوب بصره تا محل تلاقی شبه جزیره قطر به جزیره العرب امتداد می‌یابد. به عبارت دیگر، سرزمین بحرین کرانهای (ساحلی) از شمال به بصره و از جنوب به ربع‌الخالی و از مغرب به بیابان‌های یمامه و از مشرق به آب‌های کرانه‌ی غربی خلیج‌فارس محدود می‌شود.1
بحرین کرانهای (ساحلی) را در عصر هخامنشیان به نام معروف‌ترین بندر آن « گرا» می‌خواندند و شاید هم پیش از آن، ایرانیان عیلامی (انشانی)، همین نام را با اندک تفاوت در ریخت و تلفظ کلمه، برای آن به کار می‌بردند. از عصر شاهنشاهی اشکانی، به تدریج نام « گرا» ی این سرزمین به « هگر» تبدیل شد و به دوران شاهنشاهی ساسانی، نام هگر هم‌چنان معرف بحرین کرانهای بود.
در آغاز شاهنشاهی ساسانی، بندر معروف « پنیات اردشیر» (بنیاد اردشیر ـ بتن اردشیر)، در بحرین کرانهای، روبروی مجمع‌الجزایر بحرین ساخته شد. عرب‌ها، هگر را « هجر» و پنیات اردشیر را « خط» می‌خواندند.
برپایه‌ی روایات موجود مربوط به زمان دعوت پیامبر اسلام (ص) معلوم می‌شود که اطلاق نام بحرین براین سرزمین از پیش از اسلام مرسوم بوده است. 2
شادروان، استاد علامه محمد محیط طباطبایی در بحث مربوط به وجه تسمیه بحرین می‌گوید که « بحران» اصل بحرین مثنای بحر، به معنی دریا نیست، بلکه صفت منسوب به بحر است و « ان» پسوند بحر، همان « ان» نسبت فارسی است. وی معتقد است که لفظ بحران به معنای بحری یا دریایی است. 3
2ـ بخش جزیره‌ای بحرین، متشکل از مجمع‌الجزایری است که در دهانه‌ی خلیج « سیلوا» و در فاصله‌ی بیست مایلی شرق بحرین کرانهای و هیجده مایلی ساحل غربی شبه جزیره قطر قرار گرفته است. 4
این مجمع‌الجزایر در عصر ساسانی به نام جزیره‌ی اصلی و بزرگتر این مجموعه « مشماهیگ» خوانده می‌شد. عرب این نام را معرب ساخته « مسماهیج» می‌گفت و « سماهیج» مخفف آن است. 5 این نام در عصر اسلامی به « اوال» تغییر یافت و تا قرن نهم هجری در منابع اسلامی، از جزیره اصلی و به تبع آن، از این مجمع‌الجزایر، بیشتر با همین نام یاد شده است. 6
استاد محیط طباطبایی، « اوال» را مشتق از دو ریشه‌ی پارسی « آو» یا آب و « ال» نسبت می‌داند، مانند « آن» در آبان که معنای « آبی» را افاده می‌کند. هم‌چنین ایشان در تشریح معنای لفظ « منامه»، آن را مشتق از منابه و مینابه و میانابه می‌داند. 7 وجود چشمه‌های فراوان آب شیرین در مجمع الجزایر بحرین و نیز در بحرین کرانهای (منطقه الحسا و قطیف)، که حتی از درون آب شور دریا، در نزدیک سواحل کم‌عمق مجمع‌الجزایر بحرین، این چشمه‌های آب شیرین به بیرون فوران می‌کنند، این معنا را تایید می‌کند. 8
سرزمین بحرین در تقسیمات جغرافیای سیاسی و تشکیلات اداری ایران، از عصر شاهنشاهی هخامنشی تا اوایل دوره صفوی (اواسط سلطنت شاه طهماسب اول) شامل هر دو بخش بحرین کرانهای (ساحلی) و مجمع الجزایر بحرین می‌شد و این دو بخش در مجموع یک واحد سیاسی واداری را تشکیل می‌داد و مانند تمامی سواحل جنوبی و جزایر خلیج‌فارس تابع ایالت فارس بود. اما از سال 1551 میلادی (930 خورشیدی یا 958 هجری قمری) که نیروهای امپراتوری عثمانی بحرین کرانهای را به تصرف درآوردند، بخش ساحلی آن از بخش جزیره‌ای جدا گردید. از همین زمان هم آن چه که به نام بحرین در تاریخ ایران از آن یاد می‌شود، تنها شامل بخش جزیره‌ای بحرین تاریخی، یعنی مجمع الجزایر بحرین می‌باشد.
با ظهور اسلام، سرزمین بحرین (کرانهای و جزیره‌ای) از همان آغاز غصب خلافت از سوی نخبگان عرب (اموی و عباسی)، از مراکز اصلی مخالفت و خیزش ایرانیان شعوبی بر ضد حکومت‌های دمشق و بغداد بود. در این میان قرمطیان، از سرسخت‌ترین مبارزان ضد خلافت غاصب در بحرین شمرده می‌شدند. از دوران حکومت « ابوسعید بهرام گناوه‌ای» پیشوای دولت ایرانی قرمطی در بحرین، نام بندرهای هجر و خط به ترتیب به « احسا» و « قطیف» تغییر یافت و تاکنون هم بحرین کرانهای با همین نام قرمطی خود، یعنی « احسا» (الاحسا@ ـ الاحسا@ ) خوانده می‌شود.
از سال 1913 میلادی (1292 خورشیدی) و هابیون آل سعود بر بخش اعظم سرزمین بحرین کرانهای (منطقه الحسا@) چنگ انداخته و آن را به زیر سلطه‌ی خود گرفته‌اند. عرب‌های مهاجر آل صباح هم در بخش شمالی سرزمین بحرین کرانهای، شیخ‌نشین کویت را تاسیس کرده‌اند.
در سال 1783 میلادی (1162 خورشیدی) که ایران گرفتار کشمکش‌های خونین بر سر جانشینی کریم‌خان زند بود، عرب‌های آل عتوب که پیش از آن از نجد به بحرین کرانهای ( الحسا@) کوچیده بودند، از فرصت سود جستند و بر مجمع الجزایر بحرین یورش بردند و بر آن تسلط یافتند. اگر چه ظهور آقامحمدخان بر این هرج و مرج پایان داد و از سوی دولت مرکزی شیخ نصرخان به حکومت بحرین منصوب شد، ولی با قتل آقامحمدخان و سپس درگیر شدن ایران در جنگ با روسیه، فرصت مناسبی را به دست انگلستان داد تا در چارچوب سیاست شوم تضعیف و تجزیه ایران، به گسترش نفوذ استعماری خود در خلیج‌فارس بپردازد. سرانجام دولت انگلیس در 31 ماه مه 1861 میلادی (دهم خرداد سال 1240 خورشیدی) طی قراردادی با حکومت آل‌خلیفه، بحرین را تحت الحمایه بریتانیا اعلام کرد. 9
با این همه، تا آغاز سال 1349 خورشیدی که محمدرضا پهلوی، خاینانه، در جهت تامین منافع آینده‌ی سیاست‌های استعماری در خلیج‌فارس و با اقدام برضد تمامیت ارضی کشور، در پی رسمیت دادن برجدایی بحرین از پیکره‌ی ایرانزمین برآمد، دولت‌های ایران، همواره به طور رسمی و از طرق مختلف، پی‌گیر اعاده‌ی حاکمیت ایران بر مجمع الجزایر بحرین بوده‌اند.
عرب‌های مهاجر مهاجم به بحرین (کرانهای و جزیره‌ای)، مردم بومی و ایرانی الاصل این سرزمین را که اکثریت جمعیت در هر دو بخش بحرین را تشکیل می‌دهند و غالبا هم شیعه مذهب هستند « بحرانی» و در حالت جمع
« بحارنه» یعنی منسوب به بحرین می‌نامند. 10
زبان اکثریت بزرگی از مردم در بخش جزیره‌ای بحرین (مجمع‌الجزایر بحرین) فارسی است. با این حال، از سوی حکومت نژادگرای حاکم بر مجمع الجزایر بحرین، زبان عربی که زبان خاندان حکومتگر آل خلیفه و زبان اقلیت عرب مهاجر است، به عنوان زبان رسمی شناخته می‌شود و به شدت و با همه‌ی توان از ترویج آن حمایت می‌گردد. حکومت بحرین هم‌چنین با رایزنی و همراهی ماموران انگلیسی، از سال‌ها پیش تاکنون، برای محدود کردن زبان فارسی و تغییر ساختار جمعیت بومی ایرانی الاصل این مجمع‌الجزایر، تلاش‌های گسترده و برنامه‌ریزی شده‌ای را در تشویق ورود مهاجران و کارگران از کشورهای عربی به بحرین به مورد اجرا گذاشته است. نتیجه‌ی این تلاش‌ها، مهاجرت هزاران تن فلسطینی و دیگر عرب‌ها از کشورهای دور و نزدیک به این سرزمین بوده است. 11
پی‌نوشت:
1ـ سرزمین بحرین ـ روان‌شاد استاد علامه محمد محیط طباطبایی ـ مجموعه مقالات خلیج‌فارس ـ ص 265 ـ چاپ اول ـ 1369 ـ دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت امور خارجه.
2ـ همان ـ ص 267
3ـ همان ـ ص 267
4ـ خلیج فارس، آشنایی با امارات آن ـ دکتر محمدعلی جناب ـ ص 71 ـ شماره ثبت کتابخانه ملی 18/1/1349 ـ 43. چاپ شریعت و شرق
5ـ سرزمین بحرین ـ ص 268
6ـ همان ـ ص 267
7ـ همان ـ ص 268
8ـ خلیج‌فارس ـ دکتر محمدعلی جناب ـ ص 73
9ـ چکیده تاریخ تجزیه ایران ـ دکتر هوشنگ طالع ـ ص 115 به بعد ـ انتشارات سمرقند ـ چاپ اول ـ لنگرود 1380.
10ـ سرزمین بحرین ـ ص 266
11ـ کشورها و مرزها در منطقه ژئوپلیتیک خلیج فارس ـ نوشته: پیروز مجتهد زاده ـ ترجمه و تنظیم: حمیدرضا ملک محمدی نوری ـ ص 194 ـ 195 . دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی تهران 1373.
