ایران‌بوم

به دنبال عملیات غافلگیرکننده «والفجر 8 » و تصرف شهر استراتژیک فاو توسط رزمندگان و به هم خوردن توازن سیاسی – نظامی به نفع ایران، رژیم عراق شیوه‌ای جدید برگزید و درصدد فعال شدن در جبهه زمینی و موضع تهاجمی برآمد و این استراتژی را بعد از اشغال مهران، «استراتژی دفاع متحرک» نامگذاری کرد.

new nike football boots 2012 2017 - 002 - Nike Air Max 270 ESS Ανδρικά Παπούτσια Γκρι / Λευκό DM2462 | nike lunarglide 6 price range chart printable - New Balance 550 'UNC'/ 'Baby Blue' - BB550HL1 - LacollesurloupShops

به گزارش بخش «فرهنگ‌حماسه» ایسنا، عراق می‌کوشید با ادامه عملیات‌های خود، نقاط دیگری را تصرف کند. ادامه چنین وضعیتی می‌توانست عواقب وخیمی را هم از بُعد نظامی و هم از بُعد سیاسی برای ایران به دنبال داشته باشد. بر همین اساس، برای مقابله با حرکت جدید عراق، انجام عملیات برای آزادسازی شهر مهران و ارتفاعات آن مورد تاکید قرار گرفت.

استراتژی دفاع متحرک عراق بعد از بازپس گیری منطقه والفجر 9 (منطقه چوارتا) که از تاریخ 16 اسفندماه 1364 آغاز شد، در تاریخ 27 تیر ماه 1365، با آزادسازی مهران به اوج خود رسید و با ضربه سختی که دشمن در جریان این آزادسازی متحمل شد، پایان یافت.

از هنگام شروع تهاجم جدید ارتش عراق، وحدت و همدلی نیروهای رزمنده ایرانی به شکل زیبایی جلوه‌گر شد و برادران ارتشی، سپاهی و بسیج مردمی پا به پای هم در مقابل تهاجم دشمن به مقاومتی دلیرانه دست زدند.

حمله عراق به مهران

ارتش عراق، ساعت یک بامداد 27 اردیبهشت ماه 1365 در منطقه مهران دست به تهاجم زد و شهر و حومه آن و برخی از ارتفاعات منطقه را تصرف کرد. در این زمان واحدهای ارتشی،مرکب از 6 گردان پیاده و دو گردان زرهی، مسئولیت خطوط پدافندی را در این منطقه بر عهده داشت و نیروهای سپاه نیز پشتیبانی از این منطقه را به طور کامل بر عهده نگرفته بود.

اهداف عملیات

بازپس گیری شهر مهران و سلسله ارتفاعات قلاویزان و دستیابی به مرز و تأمین کل منطقه.

منطقه عملیات

این منطقه عملیاتی از جنوب به ارتفاعات قلاویزان، از شمال به ارتفاعات نمه کلان کوچک، از غرب به امتداد غربی ارتفاعات قلاویزان و پاسگاه مرزی بهران‌آباد و از شرق به جاده مهران – دهلران منتهی می‌شد.

پس از اشغال مهران، استحکامات و موانع متعددی توسط دشمن ایجاد شد. در محور شمالی (جاده ایلام – مهران و باغ کشاورزی) هفت ردیف مین همراه با کانال و بیش از پنج ردیف سیم خاردار رشته‌ای وجود داشت. در محور میانی (حد فاصل رودخانه گاوی و جاده دهلران – مهران) به لحاظ کوهستانی بودن منطقه، استحکامات نسبتاً ضعیف بود. در محور جنوبی (ارتفاعات قلاویزان) سنگرهای کمین و در بعضی شیارها، یک ردیف سیم خاردار و مین وجود داشت.

استعداد دشمن

منطقه مورد نظر برای عملیات، تحت مسئولیت «لشکر 17 » زرهی از سپاه دوم عراق بود. حفظ پدافندی این لشکر از رودخانه «کنجاپنجم» به سمت میان کوه امتداد می‌یافت. علاوه بر یگان‌های سازمانی این لشکر (تیپ‌های 70 زرهی، 59 زرهی و 705 پیاده) یگان‌های زیر نیز تحت امر آن بودند:

- تیپ‌های 433 ، 417 و 425 پیاده.

- تیپ 1 کماندویی و گردان کماندو لشکر 40 پیاده.

با شروع عملیات، یگان‌های زیر نیز وارد منطقه شدند:

- تیپ‌های 1 مکانیزه، 4 و 5 پیاده، 3 نیروی مخصوص، 2 و 10 زرهی از گارد ریاست جمهوری.

- تیپ‌های 71، 72 و 3 پیاده از لشکر 35 پیاده.

- تیپ‌های 501، 113، 95، 118 و 108 پیاده.

-تیپ 24 مکانیزه.

- تیپ‌های 2، 3 و 5 کماندو، گردان کماندویی لشکر 20 پیاده و گردان کماندویی لشکر 2 پیاده.

- تیپ 65 نیروی مخصوص.

- گردان‌های 763، 110، 15، 766، 217، 238، 53، 247 و 489 توپخانه.

قوای خودی

«قرارگاه نجف» هدایت نیروهای زیر را به عهده داشت:

- لشکر 27 محمد رسول الله (ص) با هفت گردان پیاده به علاوه گردان تانک.

- لشکر 17 علی ابن‌ابی طالب (ع) با سه گردان پیاده به علاوه یک گروهان تانک.

- لشکر 5 نصر با سه گردان پیاده.

- لشکر 25 کربلا با چهار گردان پیاده به علاوه یک گردان تانک.

- لشکر 10 سیدالشهدا (ع) با سه گردان پیاده.

- لشکر 41 ثارالله (ع) با چهار گردان پیاده به علاوه گردان تانک.

- تیپ مستقل 21 امام رضا (ع) با دو گردان پیاده.

- تیپ مستقل 15 امام حسن (ع) با پنج گردان پیاده.

- تیپ مستقل 662 بیت المقدس با دو گردان پیاده .

- گردان مستقل 38 زرهی ذوالفقار با یک گروهان تانک.

- 2 گردان توپخانه سپاه به علاوه چهار گردان توپخانه ارتش.

طرح عملیات

تلاش اصلی بر انجام عملیات از محور ارتفاعات قلاویزان و یال‌های آن تا رودخانه گاوی در نظر گرفته شد. بر همین اساس، عملیات در سه مرحله به ترتیب زیر طراحی شد:

مرحله اول: تامین ارتفاعات قلاویزان ایران تا روستای امام زاده سید حسن.

مرحله دوم: تامین ارتفاعات «جبل حمرین» تا «شیار مگ سوخته» و در امتداد آن، تامین روستاهای بهین، بهروزان و هرمزآباد.

مرحله سوم: تصرف خاکریز عملیات والفجر 3، روستای فرخ‌آباد تا زیر ارتفاعات 223 قلاویزان و در نتیجه مهران در این مرحله تامین شد.

شرح عملیات

مرحله اول عملیات در ساعت 22:30 روز 9 تیر ماه 1365با رمز یا «باابوالفضل العباس ادرکنی» آغاز شد و نیروهای خودی در اغلب محورها خطوط دشمن را شکسته و تا قبل از روشنایی صبح ضمن انهدام بیش از 10 گردان پیاده عراق، اهداف مرحله اول و قسمتی از مرحله دوم عملیات را به تصرف درآوردند.

ساعاتی بعد، دشمن با به کارگیری نیروهای احتیاط خود به محور امامزاده سید حسن پاتک کرد که با مقابله قوای خودی خنثی شد. سپس، یگان‌های خودی با مشاهده از هم گسیختگی نیروهای دشمن، عملیات را بدون وقفه ادامه دادند.

در شب دوم، تمامی یگان‌های عمل کننده ضمن پیشروی در باقی مانده محدوده مرحله دوم عملیات، تا قبل از روشنایی صبح، خط سراسری – از هرمزآباد تا شیار مگ سوخته – را کاملا تامین کرده و مقداری از محدوده مرحله سوم عملیات را نیز تامین کردند.

از آغاز روز دوم (11 تیر ماه 65) عملیات در تمامی محورها ادامه یافت و نیروهای رزمنده ضمن به اسارت درآوردن تعدادی از نیروهای دشمن، به باغ کشاورزی وارد شدند و سپس در حدود ساعت 12 این روز نیز شهر مهران آزاد شد.

ساعت شش صبح روز سوم، دو تیپ گارد ریاست جمهوری به ارتفاع 210 پاتک کرد و پس از یک درگیری سخت ارتفاع مذکور را تصرف کرد. به همین خاطر، نیروهای خودی مستقر در این منطقه حدود 200 متر عقب آمدند.

در ادامه عملیات، رزمندگان از محورهای «قلعه کهنه» و «فرخ‌آباد» به طرف تپه‌های «غلامی» و پاسگاه «دراجی» حرکت کرده و ضمن پاکسازی کامل منطقه، تعداد زیادی از نیروهای دشمن را به اسارت درآوردند.

در جریان مرحله چهارم عملیات که از ساعت 24 روز 12 تیرماه 1365 آغاز شد، با ورود قوای خودی به روستای فیروزآباد، دشمن عقب‌نشینی کرد. سپس خاکریزی از فیروزآباد تا یال‌های ارتفاعات قلاویزان ساخته شد. درگیری، همچنان در اطراف ارتفاعات 223 ادامه داشت و دشمن، فشاری قابل ملاحظه در نقاط مختلف وارد کرده، تنها ارتفاعات فوق را در تصرف خود نگه داشته بود. حدود «ساعت 7 صبح» روز چهارم (13 تیر ماه 65) پاتک شدید دشمن روی ارتفاعات قلعه آویزان – به منظور تصرف قله 200 – شروع شد؛ لیکن با مقاومت و حملات پی در پی قوای خودی، این پاتک شکست خورد.

در روز پنجم، ارتفاع 210 مجددا به تصرف نیروی خودی درآمد و در سحرگاه روز ششم نیز رزمندگان در مرحله پنجم عملیات با حمله به ارتفاع 223، ضمن تأمین اهداف تعیین شده، قرارگاه تاکتیکی لشکر 17 زرهی عراق را به تصرف درآوردند.

در تاریخ 18 تیر65، علاوه بر تصرف باقی مانده یال‌های غربی ارتفاع 223، قرارگاه تاکتیکی تیپ 24 مکانیزه عراق منهدم و فرمانده آن به همراه تعدادی دیگر اسیر شد.

ارزیابی عملیات کربلای 1

عملیات موفق کربلای یک، پایانی بر استراتژی دفاع متحرک عراق و نقطه شروع امیدوارکننده‌ای برای نیروهای خودی جهت انجام عملیات محدود ایذایی بود. منفعل کردن سیاست تهاجمی عراق، هدف عمده‌ای بود که نیروها به خوبی توانستند به آن دست یابند.

سرعت عمل، اعتقاد یگان‌ها، حفاظت عملیات، فریب دشمن، تناسب نیروها با طرح عملیات، انجام کارهای مهندسی لازم وغیره از جمله عوامل بارز و موثر در این عملیات بود.

نتایج عملیات

طی این عملیات، منطقه‌ای به وسعت 175 کیلومترمربع از خاک ایران و نیز عراق شامل شهر مهران و روستاهای اطراف آن، جاده دهلران – مهران – ایران ، ارتفاعات حساس و سرکوب قلاویزان و حمرین و نیز دو پاسگاه مرزی آزاد شد. همچنین عقبه‌های دشمن از جمله شهرهای بدره و زرباطیه در دید و تیررس قوای خودی قرار گرفت.

در این عملیات، 1210 نفر از نیروهای دشمن اسیر شدند.

*******************************************************************

«استراتژی دفاع متحرک» عراق و سال‌های پایانی جنگ

پس از نام‏گذاری سال 1365 به‌عنوان «سال سرنوشت»، عملیات «کربلای4» به ‌منزله یک نبرد تعیین‌کننده، در دستور کار فرماندهان سپاه قرار گرفت، اما از آنجا که در این عملیات نتیجه مطلوب حاصل نشد، پیامدهای ادامه این روند می‌توانست، دستاوردهای پیروزی‏‌های پیشین را در مخاطره قرار دهد.

به گزارش بخش «فرهنگ‌حماسه» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در بررسی تحولات سال‌های آخر جنگ نمی‌توان از «استراتژی دفاع متحرک» عراق چشم پوشی کرد، استراتژی نظامی‌ای که اثرات مهمی در شکل گیری شرایط آخر جنگ هشت ساله عراق علیه ایران داشت.

سال‏‌های 1364 و 1365 از مهم‌ترین مقاطع جنگ ایران و عراق به شمار می‌رود. به این معنی که پس از یک دوره ناکامی، طراحی و اجرای عملیات «والفجر8» در منطقه راهبردی فاو، موازنه جنگ را به نفع جمهوری اسلامی ایران تغییر داد. با این حال، فتح فاو باوجود همه ابعاد و جوانب آن نتوانست شرایط و خواسته‏‌های ایران جهت خاتمه جنگ را تأمین کند. در چنین شرایطی اجرای یک عملیات پیروزمندانه دیگر، امکان تحقق خواسته‏‌های ایران را فراهم می‌‏آورد. براین‌اساس و پس از نام‏گذاری سال 1365 به‌عنوان «سال سرنوشت»، عملیات «کربلای4» به ‌منزله یک نبرد تعیین‌کننده، در دستور کار فرماندهان سپاه قرار گرفت، اما از آنجا که در عملیات کربلای4 نتیجه مطلوب حاصل نشد، پیامدهای ادامه این روند می‌توانست، دستاوردهای پیروزی‏‌های پیشین را در مخاطره قرار دهد.

بعد از آخرین پیروزی بزرگ ایران یعنی فتح فاو (1364) ارتش عراق که کاملا در لاک دفاعی فرو رفته بود، سعی کرد تغییری در استراتژی خود انجام بدهد، فرماندهان عالی عراق تصمیم گرفتند که با ماندن در مواضع دفاعی و حفظ موقعیت با انجام عملیات‌هایی با شدت کم یا متوسط نیروی‌های ایرانی را به گونه‌ای درگیر کنند که ایران فرصت نکند برای انجام یک عملیات بزرگ دیگر در حد و اندازه والفجر 8 نیرو و امکانات جمع کند، به همین منظور از سوی دشمن طرح «استراتژی دفاع متحرک» برنامه‌ریزی شد. البته این استراتژی پس از سقوط دژ دفاعی بصره در جریان عملیات کربلای5 کنار گذاشته شد.

در فاصله سال‌های 64 تا 65 ارتش عراق با استفاده از استراتژی دفاع متحرک برای دست‌یابی به آنچه‌ که مورد نظرش بود، عملیات‌های زیر را انجام داد:

15 اسفند64: حمله به «چوارتا» و اشغال مناطقی که در جریان عملیات والفجر9 توسط نیروی خودی تصرف شده بود.
29 اسفند64: حمله به «پنجوین» و آزاد کردن قله‌های شیخ گزنشین، میشلان و شیخ لطیف.
15 فروردین65: تصرف ارتفاعات شاخ شمیران و شاخر سورمر در محور دربندی خان.
18فروردین65: تصرف تپه 175 شرهانی در محور پیچ انگیزه به شرهانی.
22 فروردین 65: تصرف بخشی از ارتفاعات سومار نظیر تپه اسماعیل خانی و پاسگاه دوله شریف در جبهه میانی.
4اردیبهشت65: تصرف 250 کیلومتر مربع در محور سیدکان شامل ارتفاعات سرسول؛ گرشولان و لولان.
6 اردیبهشت65: 200 متر پیشروی دشمن در مواضع خودی در جنوب جزیره مجنون توسط یک لشکر عراق . این عملیات 4 روز طول کشید.
10 اردیبشهت65: پیشروی در جبهه خودی در محور فکه- بجلیه به عمق هفت کیلومتر و عرض 20 کیلومتر. دشمن تحت فشار خودی مجبور به عقب‌نشینی شد.
19اردیبهشت65: حمله چند روزه برای فتح ارتفاعات حمرین بی نتیجه ماند اما حدود 35 کیلومتر مربع از اراضی منطقه توسط دشمن تصرف شد.
24 اردیبهشت65: تصرف ارتفاعات 2519 و 2435 در منطقه حاج عمران در طی یک جنگ 10 روزه توسط دشمن.

نهایتا در روز 26 اردیبهشت سال 65، ارتش عراق توانست بزرگترین موفقیت خود در استراتژی دفاع متحرک را بدست آورد و شهر مهران را به تصرف خود دربیاورد.

حرکت جدید دشمن که بعد از بازپس‌گیری منطقه چوارتا از روز 16 اسفند 1364 آغاز شد، تا روز 27 اردیبهشت 65 یعنی اشغال مهران به اوج رسید و با ضربه‌ی سختی که در جریان آزادسازی مهران و ارتفاعات استراتژیک آن منطقه متحمل شد، پایان یافت. در این تحرکات، دشمن افزون بر تعقیب هدف، به نتایج زیر نیز می‌اندیشید و آنها را در زمره‌ی اهداف خود قرار داده بود:

1-زمین‌گیر کردن توان تهاجمی یگان‌های خودی، به ویژه جلوگیری از سازمان‌دهی، تجمع و آمادگی نیروها برای انجام عملیات گسترده آینده و در نهایت، جلوگیری از ادامه‌ی جنگ.

2-به دست گرفتن ابتکار عمل در جنگ و تعیین نقطه و نوع نبرد.

3-کسب زمان برای بازسازی و بالابردن توان رزمی خود.

4-بهره‌برداری تبلیغاتی و برقراری و حفظ موازنه‌ی سیاسی در جنگ.

5-روحیه بخشیدن به ارتش شکست خورده و مردم عراق.

6-جلوگیری از مأیوس شدن دنیا از توانایی ارتش و رژیم بعث عراق.

7-تضعیف جبهه‌ی مهم فاو برای ضربه زدن به این خط در موقعیت مناسب.

8-تسلط بر سلسله از نقاطی مهم و ترمیم خطوط پدافندی و به دست آوردن موقعیت مناسب دید و تیر برای کاستن از اضطراب‌های خود و صرفه‌جویی در نیرو و امکانات.

9-گرفتن اسیر برای تبلیغات و همچنین، کسب اطلاعات در مورد خطوط پدافندی، عملیات محدود و گسترده.

اما پاسخ سپاه پاسداران یک سلسله عملیات محدود برای خروج نیروی خودی از انفعال بود. عملیات‌های کوچک در غرب و باز کردن جبهه کردستان پیامد استراتژی دفاع متحرک عراق برای ایران بود.

پاسخ ایران به استراتژی دفاع متحرک عراق بدین شرح بود:

عملیات «کربلای1»
عملیات «کربلای2»
عملیات کربلای3 (اشغال سکوی العمیه به مدت تقریبا یک روز و به آتش کشیدن سکوی البکر)
عملیات انصار (20 شهریور65)
عملیات فتح یک (کرکوک عراق 20مهر65)
عملیات فتح 2 (سد دوکان عراق 4آبان65)
عملیات فتح 3 (محور زاخو-دهوک عراق 29 آبان)
عملیات نصر (28 دی محور دهوک-دولان65)
عملیات فتح4 (دیانا عراق 22 بهمن65)

استراتژی دفاع متحرک عراق، با انتقال سریع 150 دستگاه تانک «تی 72» روسی که در زمان خود از مدرن‌ترین تانک‌ها بود و آر.پی.جی روی زره آن اثر نداشت مگر از فواصل خیلی نزدیک و اصابت به نقاط خاص شلیک شود. عراقی‌ها در کنار این 150 تانک، 150 دستگاه تریلی تانک بر هم قرار داده بودند و در هر نقطه‌ای که نیروهای ایرانی اقدام به «آفند» (حمله) می‌کردند بلافاصله تانک‌ها را سوار تریلی‌ها می‌کردند و به نقطه درگیری می‌رساندند، البته بخاطر وجود راه‌ها و اتوبان‌های متعدد در شرق عراق، این جابجایی بسیار سریع و موثر انجام می‌شد، در حالی که خطوط ارتباطی ایران در استان‌های غربی چنین ویژگی‌هایی نداشت.

ادامه استراتژی دفاع متحرک عملا به معنای تبدیل جنگ عراق علیه ایران به یک جنگ فرسایشی اما محدود بود، فرماندهان وقت سپاه، برای ناکامی ارتش عراق، تصمیم گرفتند به هرقیمت ممکن یک عملیات بزرگ آفندی در جبهه جنوب طراحی کنند که عملیات‌های کربلای 4 و کربلای 5 در دی ماه 1365 نتیجه این تلاش شد.

طی عملیات کربلای4 سپاه در حدود 200 گردان عملیاتی را وارد صحنه کرد و در حدود 400 گردان دیگر در حالت ذخیره داشت، اما در نهایت نتیجه دلخواه در عملیات کربلای4 به دلیل لو رفتن آن حاصل نشد ولی کمتر از 15 روز بعد عملیات کربلای 5 از محور شلمچه انجام شد که سبب غافلگیری عراق شد. در حقیقت انجام عملیات «کربلای1» موجب توقف و پایان اجرای استراتژی دفاع متحرک عراق شد.

عملیات کربلای5 نقطه عطف بزرگی در تاریخ جنگ تحمیلی محسوب می‌شد. بعد از عملیات کربلای 5 و غافلگیری عراق، صدام به فکر تجهیز و بازسازی کلان ماشین جنگی خود افتاد و در فاصله سال 66 تا 1367 ، ارتش عراق عملا بطور کامل و خطرناکی بازسازی شد.

از ابتدای سال 1367 (آخرین سال جنگ) عراق بار دیگر مانند سال نخست جنگ به استراتژی تهاجمی روی آورد، حمله مجدد به جاده استراتژیک اهواز-خرمشهر در سال 1367 و تکرار حوادث روزهای اول جنگ یکی از تلخ‌ترین روزها بود. در این سال بود که عراق مناطقی همچون فاو و شلمچه را اشغال کرد.