ایران‌بوم

سست نمودن پایه‌های زبان فارسی گناه است؛ و پاسداری از شیوۀ نگارش آن، باری است که بر دوش فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی گذاشته شده، و این نهاد باید با نوشتن آیین‌نامه‌های روشن، کاربرد بهینۀ فرهنگ نوشتاری زبان فارسی - یا همان خط فارسی*- را به دستگاه‌های دولتی گوشزد نماید. بر دستگاه‌های دولتی نیز بایسته است، تا نوشته‌ها و نامه‌نگاری‌های خود را بر پایۀ این آیین‌نامه استوار کنند.

پنج سال از زمانی که «استادان و هموندان هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه تهران»، بیانیۀ هشداردهنده‌ای را امضا کردند، می‌گذرد؛ که در آن جایگاه خط فارسی در فضای رایانه و ارتباطات سیار را نگران‌کننده دانسته و برین باور پافشاری کردند که کاربران فناوری‌های نوین، امروزه از سر ناچاری است که به الفبای انگلیسی روی آورده‌اند.

این بیانیه که به امضای گروهی از برجسته‌ترین استادان و هموندان هیات علمی گروه زبان و ادبیات فارسی دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، مانند دکتر محمدرضا شفیعی كدكنی، دکتر مظاهر مصفا، دکتر علی شیخ‌الاسلامی، دکتر اسماعیل حاكمی، دکتر جلیل تجلیل، دکتر مظفر بختیار، دکتر علی‌محمد حق‌شناس، دکتر خسرو فرشیدورد، دکتر برات زنجانی، دکتر سیدامیرمحمود انوار، دکتر عباس كی‌منش، دکتر محمدعلی آذرشب، دکتر محمود شكیب، دکتر علی‌محمد مؤذنی، دکتر منوچهر اكبری، دکتر شهرام آزادیان، دکتر احمد احمدی، دکتر اصغر باباسالار، دکتر محمد دهقانی، دکتر عبدالرضا سیف، دکتر محمود فضیلت، دکتر سیدمحمدمنصور طباطبایی، دکتر سیدمصطفی موسوی ‌راد، دکتر روح‌الله هادی و دکتر محمدرضا تركی رسید (چند تن از این گرامیان، هم‌اکنون در میان ما نیستند)، همزمان با پای فشردن بر جایگاه بلند خط فارسی، یادآور شده بود:
«خط فارسی یكی از پایه‌های وحدت و هویت ملی، و پلی است كه نسل‌های گذشته و امروز را به یكدیگر پیوند می‌دهد. در درازای تاریخ، دانشمندان و عارفان و شاعران ایرانی،‌ آثار ارجمند خویش را به كمك این خط به حافظه‌ی تاریخ سپرده‌اند و هزاران خوشنویس چیره‌دست، اوج زیبایی و هنر را در پیكره‌ی آن به یادگار نهاده‌اند. بی‌تردید هرگونه بی‌توجهی و بی‌مهری به خط فارسی و نیز هرگونه تندروی و کندروی دربارۀ آن، جفا به فرهنگ ایرانی است و می‌تواند که پیامدهای مخاطره‌آمیزی برای هویت ملی ما در پی داشته باشد. به همین روی است كه اصل پانزدهم قانون اساسی، بر پاسداشت خط فارسی به عنوان "خط رسمی و مشترك مردم ایران" تأكید ورزیده و كاربرد آن را در اسناد و مكاتبات رسمی ضروری دانسته است. استادان بزرگ ادب فارسی و بنیانگذاران گروه‌های زبان و ادب فارسی نیز همواره به خط شیوای فارسی عشق ورزیده‌اند و لزوم پاسداری از آن را یادآور شده‌اند.

بنا بر آنچه گذشت، حفظ جایگاه والای خط فارسی یكی از خویشکاری‌های بایستۀ اهل فرهنگ، به ویژه استادان و دانشجویان زبان و ادب فارسی است. در سال‌های اخیر، دگرگونی‌های گسترده و شتابان در گستره‌ی فناوری – به ویژه رایانه و ارتباطات سیار – کاری کرده كه اندیشمندان ما نتوانند در زمینه‌ی هماهنگی بخشیدن خط فارسی با فناوری‌های نوین، چنان كه باید و شاید، چاره‌اندیشی كنند؛ و همین دیرکرد، به نگرانی‌هایی در میان اصحاب فرهنگ و دوستداران خط فارسی دامن زده است. به نظر می‌رسد كه این نگرانی‌ها تا اندازۀ زیادی بجا، و شایستۀ بررسی و چاره‌اندیشی است.

نبود چاره‌اندیشی فراگیر در این زمینه، چنان کرده است كه بسیاری از كاربران رایانه و فناوری‌های نوین، با وجود عشق فراوان به خط و فرهنگ ملی، اما به الفبای انگلیسی روی بیاورند؛ و برای نمونه، هزاران تن از دارندگان تلفن همراه، ‌در هزاران هزار پیامکی كه روزانه برای هم می‌فرستند، از خط بیگانه استفاده كنند. بی‌گمان تداوم شرایط كنونی، نه درخور فرهنگ و ملت بزرگ ایران است و نه افتخاری برای مسؤولان محترم امور فنی و فرهنگی به شمار می‌آید.

ازین رو، از همه‌ی استادان و پژوهشگران زبان و ادب فارسی و فرهیختگان دلسوز كشور می‌خواهیم با همه‌ی توان خویش، در بهبود این رَویه بكوشند. بایسته است دست‌اندركاران محترم وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، این گرفتاری را جدی و اساسی بشمارند و شایسته است كه مسؤولان محترم فرهنگستان زبان فارسی و شورای محترم انقلاب فرهنگی و گرامیان در رسانه‌های گروهی و همه‌ی اهل فرهنگ، در این زمینه از هیچگونه كوششی فروگذار نفرمایند. همچنین در زمینه‌ی صیانت از اصل پانزدهم قانون اساسی که در آن به پاسداری از خط و زبان فارسی سفارش شده، وظایف و مسوولیت‌هایی متوجه مجلس محترم است كه نمایندگان گرامی، خود بدان آگاهند و نیازی به یاد‌آوری نیست. در پایان، دوام و بقای ملت ایران و فرهنگ و ادبیات این سرزمین را از خداوند بزرگ خواهانیم.»

به هر روی گمان می‌رود، بخشنامه‌های دولتی که تاکنون دربارۀ بایستگی کاربرد و بهینه‌نگاری خط فارسی نگاشته شده است، اندک بوده و باید که ماده‌های قانونیِ آن کاراتر شود. هم‌چنین می‌بایست ساده‌اندیشی در شیوۀ نگارش رسمی کشور و سست نمودن جایگاه خط فارسی، در قانون کشوری «گناه» شمرده شده و چنانچه دست‌اندرکاران نهادهای دولتی درین باره ساده‌انگاری پیشه کنند، مجازات شوند. هم‌چنین فرهنگستان زبان و ادب فارسی، که پایگاه علمی و دارای شایستگی در پاسداشت خط و زبان فارسی است، باید بیش از پیش به خویشکاری‌های خود درین باره آگاه باشد.

*امرداد شمارۀ 251 – رویه اندیشه (خط فارسی کنونی، همان خط دبیرۀ ایرانی - پیرآموز- است/ م. ایران مهر) و خط فارسی بازماندهٔ خطهای کهن ایران

منبع: گروه زبان و ادبیات فارسی- دانشگاه تهران