ایران‌بوم

نوش‌آباد در 7 کیلومتری کاشان است. آن‌چنان که نوشته‌اند گذر اکاسره (ساسانیان) به این منطقه باعث پدیدآمدنش شد. نوش آباد از انوشه به معنی بی‌زوال و جاویدان و بی‌مرگ می‌باشد. جایی که خوش و خرم است و روان جاویدی دارد. شهر زیرزمینی نوش‌آباد شاید جلوه‌ای از شکست‌ناپذیری آن بوده است! نوش‌آبادی‌هایِ باستان در مقابل حمله مهاجم به سرایی اندیشیدند که هم گسترده باشد و هم بتوان در آن دوام آورد. هم محکم و مقاوم باشد، هم بتوان در آن مقاومت کرد. هم پوشیده و مخفی باشد، هم بتوان دشمن را سرگردان و غافلگیرکرد. هم به آب دسترسی باشد هم هوایی برای تنفس. هم مایحتاج ضروری حفظ گردد، هم جان و زندگی.

نوش آباد

این دژ زیرزمینی که در زیر تمام شهر گسترده شده و به خاطر وسعت فراوانش به شهر زیرزمینی معروف شده است یک معماری دستکند می‌باشد که در سه اشکوب به وجود آورده اند.

طبقه‌ی اول کمابیش 4 متر اشکوب دوم، حدود 14 متر و طبقه سوم کمابیش 18 متر ژرفا دارند . این طبقات به وسیله کانال‌هایی به هم متصل است. زمین این منطقه در عین حال که در منطقه کویر قرار دارد، سخت است. سختی زمین، این فرضیه را تقویت می‌کند که وسایل حفاری نمی توانسته از کلنگ معمولی باشد. سختی زمین به حدی است که زلزله مهیب 200 سال پیش در این منطقه نتوانسته این فضاها را تخریب کند.

این ساختار دفاعی به گونه‌ای است که تسلط کافی را برای مقابله با مهاجم فراهم می‌کند. وقتی بیگانه به این شهر حمله می‌کرده، مردم در داخل این دژ بزرگ پناه می‌گرفتند. این فرض وجود دارد که مردان شبانه برای کارزار بیرون می‌آمدند و خاطرشان ازناحیه همسر و فرزندان مطمئن می‌بوده است.

مکان های ورود به داخل این مجموعه می‌توانسته درمنازل وباغ‌ها، پایاب کاریز‌ها، دژ‌ها و... باشد.راه‌هایی که پوشیده و مخفی بوده است و به آسانی در دید قرار نمی‌گرفته است. به ذهن بیگانه هم خطور نمی‌کرده که انتهای یک تنور که با هیزم و تابه پوشیده شده است،به ژرفای زمین راه دارد.

به طورکلی برای شهرزیرزمینی 4 نوع چاه یا نقب می توان بیان کرد: چاه های ورودی،چاه های خاک برداری، نقب‌های هوا و آب.

برخی از راه های ورودی در سطح زمین به طبقه سوم ختم می‌شود. اگر مهاجم این راه را پیدا می‌کرد و به آن وارد می‌شد، ناگزیر باید از پایین به بالاحرکت کند که در این صورت قدرت آفندی آنان به حداقل می‌رسیده است. زیرا سنگ‌های دفاعی درطبقه دوم درانتظارش بوده است. دربعضی دیگر از ورودی‌ها اگربیگانه قصد وارد شدن به اشکوب دوم را می‌داشت، کمین‌گاه‌های مربوطه می‌توانسته او را از پا درآورد. دخمه کنده شده در وسط برخی راهروها و بالای بعضی کانال‌ها تله‌ای است که به امر کمین ونگهبانی کمک می‌کرده است. برای معطل کردن دشمن وحتی ایجاد ترس و وحشت درمهاجم، چندین تله فیزیکی دیگرهم وجود دارد. تاریک نسبی فضا و نداشتن دید کافی، امکان سقوط غریبه‌ها را در گودال ها فراهم می‌کرده است. وجود راه‌های گریز و پیچ درپیچ و زاویه‌دار نیز، امکان سرگردانی و غافلگیری بیگانه را فراهم می‌آورده است.

نوش آباد

به جز سنگ‌هایی که برای دفع مهاجم وجود دارد، در دهانه برخی نقب‌ها تخته سنگی است که هنگام احساس خطر دریچه را مسدود می‌کرده است. این تخته سنگ که از جنس سختی می‌باشد، یک کاربری دیگر هم دارد. به لحاظ آن که یک گودی در وسط آن وجود دارد، می‌توانسته به عنوان سنگ آسیا مورد استفاده قرار گیرد. به طور کلی این سه گونه سنگ، دفاع و استتار و ماندگاری بیشتری را برای ساکنان دژ فراهم می‌کرده است.

هر فضا شامل چندین اتاق و راه رو وحتی سرویس بهداشتی است. هراتاق چندین نفر را می‌تواند درخود جای دهد. راهروها به شکل تو در تو و زاویه دار ساخته شده است.این ویژگی باعث عدم دید مستقیم می‌شده است.
دراتاق‌ها تاقچه‌ها دستکند است. فضاهایی نیز برای منبع روشنایی تعبیه گردیده است. یافته‌ها نشان می‌دهد که برای تأمین روشنایی از مشعل و چراغ پیه‌سوز استفاده می‌شده است. با آن که این فضاها تودرتو می‌باشد، ولی مشکل تنفسی احساس نمی‌شود و این یکی از شگفتی‌های داخل این مجموعه می باشد. هوای داخل از طریق نقب‌هایی که به سطح زمین مرتبط بوده، تأمین می‌شود. بعضی از ظرف‌های کشف شده، هم از داخل و هم از بیرون لعاب داده شده که آذوقه رابرای مدت طولانی‌تری نگهداری و محافظت می‌کرده است. آب مصرفی توسط راه‌های مخفی که به قنات متصل بوده، تأمین می‌شده است. درحافظه تاریخی برخی قدیمی‌های نوش آباد، شهر زیرزمینی تا دیوار بارویی شهر و قلعه‌های اطراف و حتی شهر تاریخی نیاسرکاشان راه دارد.
دیدار از شهر زیرزمینی بیننده را به این اندیشه وامی‌دارد که این حجم خاک برداری فراوان وآن همه گستردگی واین همه فوت وفن که در ساختارآن به کار رفته است، به چه علت بوده است؟

«سنت وَرنشینی یازندگی درزیرزمین درجای جای این سرزمین بوده است.درزمان آقامحمدخان قاجاردربخش هایی از پایتخت (تهران) پا بر جا بود.گوبینو نیز در کتاب سه سال در آسیا به ورنشینی در مناطق شمال عثمانی هم مرز ایران اشاره دارد. امروزه در مناطق شمالی کانادا مراکز خرید در زیر زمین قرار دارد و مردم در فصل‌های سرد که حدود ده ماه سال را در بر می‌گیرد، از زیرزمین رفت وآمد می‌کنند.»(1)

حتی در مناطق گرمسیر ایران مثل برخی مناطق خوزستان زندگی در زیر زمین وجود دارد. اما کهن‌ترین نشانه‌ای که از ساختن جان پناه برای زیستن نشان داریم، مربوط به زمان جم وی ونگ هان است. آغازکتاب وندیداد ( قانون دیو ستیزی) ازمهم ترین اسناد کهن تاریخ ماست. اززندگی آریایی‌ها در آخرین یخ‌بندان و مهاجرت آنان آگاهی‌های خوبی می‌توان به دست آورد. اگر این بخش در اوستا نبود، چند قرن از تاریخ ایران در تاریکی می‌ماند.