زیست بوم
دماوند، نماد ملی کشور را دریابید
- زيست بوم
- نمایش از سه شنبه, 09 شهریور 1389 10:59
- بازدید: 4881
برگرفته از همشهری آنلاین
حسین عبیری گلپایگانی :
قله دماوند، بلندترین کوه ایران که نام آن در کتب تاریخی نیز گاهی با قهرمانان افسانه‌های تاریخی ایران درهم آمیخته است در چند سال اخیر با مشکلات زیست‌محیطی زیادی دست و پنجه نرم می‌کند.
جاده‌کشی در دامنه‌های قله جهت دسترسی آسان برای برداشت مواد معدنی و تردد گردشگران و کوهنوردان به قله، برداشت بی‌رویه از معادن کوه دماوند، چرای بی‌رویه دام در مراتع اطراف دامنه‌های قله دماوند و دشت لار، تخریب دشت‌های شقایق توسط گردشگران، زخمی کردن دامنه‌های کوه و دشت‌ها و مراتع اطراف به بهانه ساخت‌و‌ساز خانه، ویلا و هتل، صعود‌های کوهنوردی بیش از حد ظرفیت، عدم‌رعایت نکات زیست‌محیطی از قبیل ریختن زباله‌های غیرقابل تجزیه در ارتفاعاتی که امکان جمع‌آوری و پاکسازی آن توسط افراد غیرحرفه‌ای تقریبا غیرممکن است، نبود سرویس‌های بهداشتی در طول مسیر، شکار مجاز و غیرمجاز، وجود تعداد زیادی سگ‌های گله که باعث شده‌اند حیات وحش به مناطق بالای کوه پناه برده و به‌علت بی‌غذایی و نبود آب تلف شوند و نیز تخریب آثار باستانی در این منطقه از جمله عوامل تهدید‌کننده دماوند به شمار می‌آیند؛ تهدیداتی که اگر چاره‌ای برای رفع آنها اندیشیده نشود می‌تواند این میراث طبیعی را با خطر جدی مواجه سازد.
در چند دهه اخیر به‌علت بروز بعضی از مشکلات زیست‌محیطی، دولت با بعضی از سرمایه‌گذاری‌ها کوشیده است برای رفع مشکلات زیست‌محیطی با تمهیداتی نظیر در نظر گرفتن ردیف‌های بودجه، برای رفع این مشکلات اقدام کند. در این میان، سازمان‌های مردم‌نهاد زیست‌محیطی برای رفع این مشکلات فعالیت‌هایی انجام داده‌اند. برخی مردم محلی و بومی هم که محل سکونت آنها در معرض صدمات زیست‌محیطی قرار دارد به حفاظت از محیط‌زیست مناطق خود پرداخته‌اند. ولی متأسفانه به‌علت بعضی از مشکلات، دولت و سازمان‌های مردم‌نهاد نتوانسته‌اند آنگونه که باید کار مشترکی در این زمینه انجام دهند. این درحالی است که در موارد معدودی که دولت و سازمان‌های مردم نهاد زیست‌محیطی و مردم برای رفع مشکلات زیست‌محیطی در کنار هم و با برنامه‌ریزی صحیح جهت رفع مشکلی زیست‌محیطی اقدام کرده‌اند، دستاوردهای خوبی از این فعالیت‌ها به دست آمده است.
ضرورت تشکیل یک کارگروه
اگر تشکل‌های مردمی، نهادهای دولتی و مردم بومی منطقه را 3رأس مثلثی بدانیم که باید از کوه دماوند حفاظت کنند، 2رأس این مثلث یعنی نهادهای دولتی و مردم بومی تاکنون در این حفاظت نقش جدی‌ای نداشته‌اند و با توجه به اینکه فعالان محیط‌زیست و دوستداران کوه دماوند امسال هفتمین سال است که روز ملی دماوند را برگزار می‌کنند برای برگزاری این مراسم به تجربه‌های خوبی در دفاع از محیط‌زیست دماوند دست‌یافته‌اند. همچنین بیش از 6سال است که برای نگهبانی از دشت شقایق، فعالان محیط‌زیست تهرانی و مازندرانی هر ساله برای چندین هفته به دامنه‌های قله دماوند می‌روند، با این حال هنوز فعالان محیط‌زیست نتوانسته‌اند آنطور که باید باعث بر انگیخته شدن حساسیت افراد محلی و بومی نسبت به نابودی مناطق طبیعی اطراف زندگی خودشان شوند؛ از این‌رو، حضور مردم بومی منطقه در برنامه‌های دفاع از محیط‌زیست قله دماوند چندان جدی نیست.
نکته‌ای که وجود دارد اینکه به‌نظر می‌رسد مشکلات کوه دماوند برای نهادهای دولتی از قبیل سازمان‌های حفاظت محیط‌زیست و میراث‌فرهنگی حتی در اولویت‌های عادی نیز قرار ندارد زیرا با آنکه سازمان محیط‌زیست چند سال پیش بالای ارتفاع 4هزار متر را به‌عنوان یک اثر طبیعی ثبت کرده ولی تاکنون هیچ فعالیت حفاظتی برای بالای 4هزار متر این اثر طبیعی انجام نداده است. همچنین از سال1387 کوه دماوند به‌عنوان نخستین اثر طبیعی و تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی ثبت ملی شده است ولی این سازمان هم تاکنون هیچ برنامه حفاظتی از کوه دماوند و دامنه‌های آن انجام نداده است.
اگر بخواهیم برای رفع مشکلات کوه دماوند اقدامی جدی انجام دهیم چاره‌ای نداریم جز اینکه نهادهای دولتی، سازمان‌های مردم نهاد و افراد بومی به کمک هم بیایند و با هم‌اندیشی جهت رفع این مشکلات اقدام کنند لذا پیشنهاد می‌شود کار‌گروهی با این اعضا تشکیل شود: نیروهای مردمی و تشکل‌های مختلف علاقه‌مند به حفظ دماوند، نهادهای دولتی ذی‌ربط از قبیل سازمان حفاظت محیط‌زیست، سازمان جنگل‌ها و مراتع و سازمان میراث فرهنگی. این کارگروه که همه ذی‌نفعان کوه دماوند در آن حضور دارند می‌توانند دستورالعملی تهیه کنند که از سوی همه دست‌اندرکاران لازم‌الاجرا باشد؛ در این کارگروه، نهادهای دولتی با تهیه امکانات مادی، لوازم سخت افزاری و انجام کار‌های کارشناسی جهت شناسایی مشکلات منطقه کمک کنند و سازمان‌های مردم‌نهاد نیز به‌عنوان خط ارتباطی بین دولت و مردمی بومی منطقه به آموزش و فرهنگسازی در میان مردم اقدام کنند. این کار گروه می‌تواند از نیروی‌های مردمی و بومی منطقه برای حفاظت از دماوند کمک بگیرد. وقتی حفاظت از محیط‌زیست برای مردم منطقه به یک فرهنگ تبدیل شود دیگر تخریب و تجاوز به محیط‌زیست بی‌مفهوم می‌شود و به حداقل ممکن می‌رسد.
یک تجربه
روز شنبه مورخه29/3/1389 یک روز بعد از اجرای برنامه حفاظت از منطقه دشت شقایق، خانم کارگری با بنده تماس گرفت و گفت که در دشت شقایق توسط یکی از اعضای یک تشکل زیست‌محیطی نسبت به اهمیت گل‌های شقایق و حفاظت از آن آگاه شده است. این شهروند در ادامه توضیح داد که در هنگام بازگشت از کوه دماوند در دامنه کوه، چند نفر را دیده که در حال چیدن گل‌های شقایق برای یک پزشک دارو ساز بوده‌اند اما او نتوانسته است جلوی چیدن گل‌ها را بگیرد. او تأکید کرد که هر طور که شده است باید جلوی این تخریب را هم بگیریم؛ در نتیجه با نیروی انتظامی هماهنگی به عمل آمد اما پیش از رسیدن مامورین، متخلفان منطقه را ترک گفته بودند. بنابراین با آگاه‌سازی مردم می‌توان آنها را نسبت به حفظ طبیعت تشویق کرد اما در عین حال باید نهادهای دولتی ذی‌ربط با کمک‌های خود دوستداران، طبیعت را حمایت کنند.
مراسم روز ملی دماوند در چند سال اخیر
اولین برنامه روز ملی دماوند که با همکاری هیأت کوهنوردی استان تهران، فعالان محیط‌زیست کوهستان، گروه‌های کوهنوردی و جامعه مطبوعاتی کشور برگزار شد (از 2الی4مرداد ماه سال1383) با صعود صدها کوهنورد به قله جهت پاکسازی نمادین قله از زباله همراه بود.
در سال1384 با توجه به تجربه نخستین سال برگزاری روز ملی دماوند (سال1383) این برنامه در 2بخش برگزار شد: بخش اول برنامه صعود کوهنوردان به قله دماوند جهت پاکسازی بود و بخش دوم به برگزاری یک همایش اختصاص داشت. در این همایش که در شهرستان رینه برگزار شد، شماری از فعالان محیط‌زیست تهرانی، بعضی از افراد بومی و همچنین اساتید تاریخ‌شناس و نویسنده کتاب‌های کوهنوردی حضور داشتند. حین برگزاری همایش، پیشنهادی از طرف انجمن کوهنوردان ایران در رابطه با نامگذاری 13تیر ماه که مصادف با آغاز جشن تیرگان و روز صعود افسانه آرش کمانگیر به قله دماوند است به‌عنوان روز ملی دماوند مطرح شد که مورد موافقت گروه‌های حاضر در همایش قرار گرفت.
در سال1385 با تشکیل ستاد روز ملی دماوند در تهران و دعوت از گروه‌های کوهنوردی و فعالان محیط‌زیست 8استان، برنامه در 2بخش پاکسازی قله و برگزاری همایش در تالار ارشاد شهرستان رینه با گرامیداشت یاد جانباختگان قله دماوند برگزار شد. در این سال طی درخواست‌های کتبی از میراث فرهنگی، ثبت قله دماوند به‌عنوان نخستین اثر طبیعی تاریخ ایران مطرح شد. همچنین از وزارت ارشاد خواسته شد که 13تیرماه را به‌عنوان روز ملی دماوند در تقویم کشوری ثبت کند.
از 2سال پیش بخش پاکسازی نمادین قله به در خواست فعالان محیط‌زیست از برنامه حذف و فقط همایش برنامه روز ملی دماوند در شهرستان رینه برگزار شد.
در 28تیر سال1387 با حضور معاون رئیس‌جمهوری و ریاست وقت سازمان میراث فرهنگی، استاندار مازندران و بعضی از مسئولین کشوری و استانی در پناهگاه فدراسیون در پلور، از لوح یادبود ثبت ملی قله دماوند و دامنه‌های آن به‌عنوان نخستین اثر طبیعی و تاریخ ایران پرده‌برداری و روز 13تیرماه نیز روز ملی دماوند نامگذاری شد. در سال1388 و سال‌جاری، همایش روز ملی دماوند در شهرستان رینه طبق سال‌های گذشته برگزار شد. در عین حال، انتظار می‌رود مسئولان حفاظت از دماوند این نماد ملی را به‌طور جدی در دستور کار قرار دهند تا بیش از این دستخوش تخریب‌های آگاهانه و ناآگاهانه نشود.
