ایران‌بوم

شهر یزد و نوع رفتاری که با هویت تاریخی و شهری آن طی چند دهه اخیر صورت گرفته [ است]، می‌تواند بیانگر و نشان‌دهنده نوع نگاه مدیریت کشور به میراث فرهنگی و منابع آن باشد.

یزد از دو بُعد میراث مادی و میراث غیرملموس، در سالیان اخیر مورد توجه بوده است. چنانچه در اواخر دهه 70 وقتی که همایش بین‌المللی تعزیه برگزار شد مکانی که برای برپایی آن برگزیده شد، شهر یزد و حسینیه تاریخی محله فهادان بود.

در اوایل دهه 70 زمانی که توسعه به معنی تغییرات روبنایی، ساخت‌وساز، ایجاد اتوبان و ... درون شهرها مورد توجه بود بخش‌های مهمی از میراث تاریخی شهرهای عمده کشور مورد صدمه و تخریب قرار گرفت، به طور دقیق نوع نگاه مدیریت وقت به میراث تاریخی و فرهنگی را نشان می‌داد. طی زمانی بسیار کوتاه، بزرگراه بسیج به صورت یک محور ارتباطی از میان بافت تاریخی یزد عبور و بخشهای عمده‌ای از این شهر باستانی را تخریب کرد و وضعیت اجتماعی و ساحت زندگی مردمان را در این محدوده تاریخی دست‌خوش تحولاتی گردانید که با سرعتی بیش از قبل منجر به رفتن اهالی قدیمی فهادان و ورود مهاجران جدید و تخریب مداوم آن شد.
یزد در حمله مغول با درایت حکومت آل مظفر از هجمه مغولان در امان ماند و به یکی از مهمترین حوزه‌های تمدنی قرون هشتم و نهم هجری در ایران تبدیل شد. مسجد جامع کبیر یزد و بسیاری آثار تاریخی به جا مانده بیانگر آن دوران خطیر تاریخی ایرانند؛ اما به یکباره محله فهادان در توسعه شهری دهه 70 صدمات جبران‌ناپذیری دید و ارزش مادی خانه و زمین در آن محله همچنان راه سقوط را طی کرد. شهری که مهمترین شهر خشتی ایران و از معدود شهرهایی است که بافت کلی آن در فهرست میراث ملی ثبت شده، شایسته این رفتار نبود.

در اواخر دهه 70 با تغییر نگاه در مدیریت کشور نسبت به حوزه میراث فرهنگی شاهد تحولات مثبت در شهر یزد بودیم. با اتمام پروژه آبرسانی از سرچشمه زاینده‌رود به شهر یزد که یک پروژه ملی بود، مدیریت وقت استان، احیای بافت تاریخی این شهر را پروژه ملی قرار داد و با همکاری سازمان میراث فرهنگی به صورت یک الگوی کاملا قابل اعتنا در تمام کشور، در رفتار با آثار و هویت تاریخی جامه عمل پوشید. میراث فرهنگی با خرید چند خانه تاریخی و مرمت و تبدیل آنها به اقامتگاه، توجه جامعه اقتصادی یزد را به بافت تاریخی‌اش جلب کرد. پشتیبانی مدیریت استان و همکاری میراث فرهنگی و جلب نگاه صحیح اقتصادی جامعه یزد به این حوزه سبب شد طی زمانی کوتاه قیمت زمین در این بافت از متری 30 هزار به 300 هزار تومان ترقی کند و در نتیجه خانه‌های خشتی دیگر خراب نشود. انجمن دوستداران فهادان تشکیل شد تا توجه مردمانی را که تعلق خاطر به این شهر و بافت مذهبی آن داشتند، مجددا به این مکان جلب کند. جالب است که طی یک دهه بعد ده‌ها خانه و ساختمان در بافت تاریخی توسط بخش‌خصوصی مرمت و احیا شد و هنوز آن چند خانه اولیه که میراث مرمت کرده بود، به بهره‌برداری نرسیده است؛ اما این نشان‌دهنده یک حرکت قوی در دل جامعه بود. متاسفانه در روزهای اخیر شاهد انتشار خبر تخریب در بافت تاریخی یزد به بهانه توسعه محدوده امامزاده جعفر هستیم. فراموش نکنیم که مهمترین میراث فرهنگی ما را میراث تشیع شکل می‌دهد و این میراث شیعی را در تنها حکومت شیعی جهان در شهرسازی و عمران و آبادی سرزمین‌های تاریخی‌مان شاهدیم. شایسته نیست که در ظل یک حکومت شیعی میراث تاریخی شیعه و فرهنگ اسلامی ایرانی به خصوص در بستر شهری که یادگار این حوزه از معنویت و میراث تاریخی کشور است، به بهانه توسعه صحن یک مکان مقدس چنین آسیبی ببیند.
فراموش نکنیم ، همچنان که ما دوره پیشین مدیریتی را نقد می‌کنیم، آیندگان نیز عملکرد این دوره را نقد خواهند کرد که اتفاقا به انتقادی تاریخی تبدیل خواهد شد. شایسته است که همه گروه‌ها در این مورد مداخله کنند و مانع از تخریب و نابودی میراث تاریخی و فرهنگی ایران شیعی در شهر تاریخی یزد باشند.

روزنامه جهان صنعت 8 تیر ماه 1392 ر 1.

خواندنی: بسیاری بر آن باورند که ساخت بزرگراه بسیج ، برای نابود کردن محله کهن زرتشتی‌نشین بود که خانه‌های آن به دوران ساسانیان می‌رسید. بسیاری چیزهایی در این دوران در آتش تعصب سوخت و با بولدوزر زشت‌اندیشی خراب گردید.