یادمان

مروری بر روند تخریب بی سابقه‌ی یادمان‌های ملی درخوزستان جندی شاپور، شهر فرزانگان ساسانی به دست فراموشی سپرده می شود

برگرفته از (خبرگزاری میراث خبر 26/7/1383)
اكنون تنها خاطره ای از شهر باستانی «جندی شاپور» در ذهن ها باقی مانده است. این سرزمین 360 هكتاری، كه تپه های باستانی فراوانی را در خود جای داده بود، اكنون به زمین هایی مسطح تبدیل شده است كه كشاورزان قلع و قمع اش می كنند و حفاران غیرمجاز اشیای باستانی اش را به غارت می‌برند. با شخم زدن و مسطح كردن این زمین ها، اشیا و ظروف شهر ساسانی جندی شاپور روی زمین های كشاورزی رها شده و هنگام راه رفتن صدای خرد شدن این اشیا زیر پاهای عابران شنیده می شود. از دانشگاه این شهر اكنون دیگر حتی آثاری اندك به جای نمانده است.

پاشنه گردهای سنگی ساسانی كه دروازه های شهر جندی شاپور روی آن‌ها می چرخیدند،‌ به حال خود رها شده و كشاورزان، اجزای این پاشنه گردهای سنگی زیبا را به یغما برده اند.

از نظر این كشاورزان كه تعداد آنها بی شمار است، هرگونه سفال، شی، ابزار و آثاری از دوره ساسانی مضر و خطرناك است و می تواند به جلوگیری از كشت و زرع آنان منجر شود.

در سراسر محوطه جندی شاپور، گودال هایی عمیق دیده می شود كه حفاران غیرمجاز و قاچاقچیان اشیای عتیقه،‌ آنها را حفر كرده و اشیای یافت شده را به یغما برده اند.

هیچ كس برای نجات این محوطه باستانی كه به شهر فرزانگان معروف است، كاری نمی كند و شهری كه قرن ها باعث افتخار ایرانیان بوده و شهرت پزشكی‌اش، چه مكتوب یا آكادمیك، در سایر نقاط جهان زبانزد خاص و عام بوده، اكنون كاملا به دست فراموشی سپرده شده است.

بیش از 20 تپه باستانی كه سازه های معماری شهر جندی شاپور از جمله، دانشگاه، حمام،‌ بازار، منازل مسكونی و بیمارستان را در خود جای داده بود، اكنون تخریب شده و تنها 5 تپه باستانی، آن هم دور از نقطه متمركز تپه های اصلی باقی مانده و دیگر باستان شناسان نخواهند توانست بیمارستان و یا دانشگاه جندی شاپور را كه زمانی مهم‌ترین مركز صادر كننده دستاوردهای پزشكی و مهم ترین مركز دانشگاهی علم طب در عهد باستان بوده،‌ كشف و تخلیه اطلاعاتی نمایند.

اداره میراث فرهنگی شهر دزفول تنها یك مراقب آثار برای همه آثار باستانی و تاریخی در دزفول دارد كه این مراقب، تنها هر چند روز تنها یك بار فرصت می كند به منطقه‌ی وسیع جندی شاپور سر زده و وضعیت آن را بررسی كند. اما برخی كشاورزان این منطقه كه با حفاران غیرمجاز نیز در ارتباط هستند، با شناسایی این مراقب آثار از ورود وی به شهر ساسانی جلوگیری می كنند.

«علی حداد»،‌ مراقب آثار باستانی و تاریخی شهر دزفول در این باره می گوید: «این كشاورزان هیچ اطلاعاتی را در اختیار میراث فرهنگی قرار نمی دهند و حتی خود نیز به قاچاقچیان در بیرون كشیدن اشیای باستانی كمك می نمایند. یك روز برای سركشی به جندی شاپور رفتم، 12 كشاورز و حفار غیرمجاز مشغول كندن و حفر گودال بودند و به محض اعتراض من، آنان به ضرب و شتم من پرداختند. اگر هر چه زودتر از آن محوطه خارج نمی شدم، جانم را به راحتی از دست می دادم.»

اداره امور اراضی شهر دزفول هم كمر به نابودی این شهر ساسانی بسته و با بستن چشم های خود به روی قوانین و حقوق میراث فرهنگی، آن هم برای محوطه ای به اهمیت شهر جندی شاپور، این شهر را به سوی مرگ كامل هدایت می كند.

آنان از چند سال پیش و زمانی كه اعتراضات میراث فرهنگی به خاطر كارشكنی ها و تعرض اداره امور اراضی به این محوطه آغاز شد، تنها به مذاكرات و قول های لفظی بسنده كرده و از راه های گوناگون و حمایت گرفتن از شهرداری، استانداری و سایر نهادهای قدرتمند در استان خوزستان تنها به معطل كردن مسئولان میراث فرهنگی روزگار می گذرانند، در حالی كه نامه های مكتوب این اداره به میراث فرهنگی خبر از قول ها و وعده و وعیدهایی می دهد كه به هیچ عنوان به آن عمل نشده و هر روز بخش های جدیدی از سرزمین جندی شاپور تخریب می شود. این اداره نه تنها خود هیچ نظارتی بر كار كشاورزان ندارد، بلكه به آنان امكانات برای شخم زدن و آبیاری زمین ها را می دهد. در حالی كه در قراردادی رسما آمده است كه این كشاورزان باید در سرزمین های جندی شاپور به كشت دیمی بپردازند و حق آبیاری زمین ها را ندارند و همچنین در قراردادی كه بین كشاورزان و اداره امور اراضی بسته شده، آمده است: «كشاورزان باید در محدوده ای كشاورزی كنند كه تپه های باستانی آن‌جا قرار ندارد و برای مسطح كردن زمین ها نباید از لودرها و ماشین آلات سنگین استفاده كرد.»

اما این اداره دور از چشم مسئولان، خود امكانات لازم را برای تخریب در اختیار كشاورزان قرار می دهد.

به عقیده «سعید محمدپور»، مسئول امور حقوقی اداره كل میراث فرهنگی خوزستان: «قرارداد این كشاورزان با اداره امور اراضی در سال های مختلفی بسته شده است. یك ساله، 5 ساله و حتی 10 ساله. فكر كنید كه این كشاورزان كه زمین ها به صورت هیاتی در اختیار آنان گذاشته شده، حق دارند كه 10 سال روی شهر ساسانی جندی شاپور كه هنوز بخش هایی از آن در زیرزمین خفته است، كشت و زرع كنند و هر آنچه در این شهر موجود است و هنوز امیدواری باستان شناسان را تحریك می كند، كاملا از بین ببرند.»

وی اظهار می كند: «از سوی سازمان میراث فرهنگی به تازگی تقاضایی به استاندار فرستاده شده و اداره امور اراضی پس از خواندن متن مكتوب «‌حسین مرعشی» رییس سازمان میراث فرهنگی و گردشگری كل كشور، قبول كرده كه دیگر حق واگذاری زمین های جندی شاپور را به كشاورزان ندارد. اگر چه هم اكنون متوجه شده ایم كه كشاورزان قصد خرید این زمین ها را دارند و به زودی قطعه هایی از این زمین ها به آنها فروخته خواهد شد.»

«مسعود آذرنوش»، رییس پژوهشكده باستان شناسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز كه قصد داشت به همراه یك باستان شناس آمریكایی، برنامه ای جامع برای كاوش و حفاری روی شهر ساسانی جندی شاپور را تدوین كند، با بازدید از این منطقه از ادامه كار منصرف شد و در بیان دلایل توقف انگیزه ها و فعالیت های نجات بخش، آذرنوش می گوید: «با دیدن جندی شاپور از وضعیت اسف بار این شهر، بسیار حیرت زده شدم و واقعا گمان نمی كردم كه در فاصله چند سال اخیر این شهر با این شدت تخریب شده باشد. تخریب جندی شاپور یكی از فجایع تاریخی و باستان شناسی در ایران است و آیندگان به خاطر تخریب بزرگترین ثروت باستانی ایران هرگز ما را نخواهند بخشید.»

«محمد عسگری»، مسئول حراست كل میراث فرهنگی استان خوزستان نیز درباره وضعیت كشاورزان كه روی زمین های جندی شاپور كار می كنند، چنین اظهار عقیده می كند: «كشاورزانی كه روی این زمین ها كار می كنند، از نظر مالی در وضعیت بسیار خوبی هستند و گاهی حتی كشاورزی برای آنان شغلی صوری و ظاهری است. من كشاورزی را می شناسم كه با اجاره زمین كشاورزی در جندی شاپور ظرف 2 سال، اكنون یكی از ثروتمندترین مردان خوزستان است. یك كشاورز ساده چگونه می تواند چنین ثروتی را ظرف 2 سال به دست بیاورد؟»

اما هنوز، شاید اگر مسئولان سازمان میراث فرهنگی و سایر نهادهای مرتبط با این محوطه باستانی، نگاه مسئولانه تری به شهر ساسانی جندی شاپور داشته باشند، حفاران غیرمجاز و سودجویان هنگفت ترین سرمایه های سرزمین ایران در همین جا متوقف شده و بیش از این شهر خفته در دل خاك را تخریب خواهند كرد.

از نگاه «محمدی‌زاده»، مدیر اداره میراث فرهنگی شهر دزفول، ناتوانی دستگاه های اجرایی اداره میراث دزفول مشكل اصلی تخریب شهر جندی شاپور است. او می گوید: «با توجه به نبود اعتبارات كافی و عدم توجه مسئولان سازمان به محوطه جندی شاپور توانستیم آن طور كه لازم است از این محوطه حفاظت كنیم. ما تنها یك محافظ داریم كه آن هم چند روز پیش به دلیل مشكلات مالی اداره كل اخراج شده بود، اما ظاهرا مسایل مرتفع و قرار شد این مراقب دوباره به سر كار خود برگردد.»

تمامی كارشناسان و باستان شناسانی كه روی محوطه جندی شاپور كار و فعالیت كرده اند،‌ اكنون به این عقیده اند كه هر چند بیش از 80 درصد از شهر ساسانی جندی شاپور، اكنون تخریب شده است. اما مسئولان سازمان باید این ثروت عظیم باستان شناسی را حتی اگر تنها 20 درصد از آن باقی مانده باشد، نجات دهند. زیرا حتی دو شیئی باستانی كامل به دست آمده از این محوطه می تواند به اندازه بسیاری از محوطه های تاریخی و باستانی در ایران ارزش داشته باشد. در صورت عدم همكاری مسئولان برای نجات جندی شاپور، این محوطه كاملا تخریب شده و كشاورزان با خریدن این زمین ها شهر ساسانی را نابود خواهند كرد. جندی شاپور اكنون نیاز به توجه و همكاری مسئولان داشته تا از نگاه غیرمسئولانه اداره امور اراضی و كشاورزان برای همیشه رها شود.

• < قبلی
• بعدی >