خبر
آشنایی با ایران‌شناسان - هرمان اته
- خبر
- نمایش از شنبه, 20 آبان 1391 05:20
- بازدید: 4556
برگرفته از روزنامه اطلاعات
کارل هرمان اته، ایران شناس آلمانی 13 فوریه 1844م در آلمان متولد شد و در 7 ژوئن 1917، در اثنای جنگ جهانی اول و در ایامی که هنوز ایران شناسی انگلستان امیدهای بسیار به او داشت، در شهر بریستول درگذشت.
اته پس از تحصیلات مقدماتی، در 1862وارد دانشگاه گرایفسوالد شد و در رشته ادبیات کهن و فلسفه تحصیل کرد. سال بعد وارد دانشگاه لایپزیگ شد و زیر نظر هانریش فلایشر، شاگرد برجسته سیلوستر دوساسی، به تحصیل رشته زبان‌شناسی و مطالعات شرقی پرداخت. فلایشر که متخصص ادبیات عربی بود، با زبان فارسی هم آشنایی داشت و تتبعاتی که مرتبط با این زبان و دیگر زبانهای سامی بود، ارائه کرده بود.
اته در 1865 با ارائه رساله دکتری «شبستان خیال، فصل اول درباره ایمان و اسلام از منظر فتاحی نیشابوری»، از این دانشگاه فارغ‌التحصیل شد و پس از آن اجازه یافت که در مقام استاد به تدریس بپردازد. فتاحی نیشابوری از شاعران و نویسندگان معروف قرن نهم ق، معاصر شاهرخ تیموری(779 ـ 850ق) بود و ظاهرا انگلیسی‌ها از اوایل قرن نوزدهم به ترجمه بعضی از آثار او پرداخته بودند.
اته در ایام اقامت در لایپزیگ، به ترجمه آثارالبلاد (1868م) زکریا قزوینی که خاورشناسان او را پلینی قرون وسطی خوانده‌اند و نیز به چاپ مطالعات شرق شناسی (1870م)، که در آن مباحثی از انوار سهیلی صوفی گری و تعزیه مطرح شده بود، همت گماشت.
او که در مونیخ هم به تحصیل و تکمیل فارسی، عربی، ترکی و سریانی می‌پرداخت، بخشی از اسکندرنامه نظامی را ترجمه و تفسیر کرد(1871) و تتبعات جدیدی، تحت عنوان فردوسی شاعر(1872) و اشعار کسایی(1874) و نیز ترجمه‌ای از رباعیات ابوسعید ابوالخیر (1875)، منتشر ساخت.
در سال 1872 مونیخ را ترک گفت و به انگلستان رفت تا به مطالعه نسخه‌های خطی فارسی، عربی و ترکی کتابخانه بادلیان آکسفرد بپردازد. در این کتابخانه به عنوان دستیار کتابدار مشغول به کار شد. اقامتش در این کشور مصادف با اقدام مسئولان آن برای فهرست نویسی نسخ شرقی و جستجو برای یافتن خبرگان کاردان بود. قبلا نیز شارل ریو و ادوارد زاخائو برای این کار دعوت به همکاری شده بودند.
در سال 1875اته به استادی زبانهای شرقی دانشگاه ابریستویث منصوب شد و ظاهرا از همان ابتدا ادوارد ادواردز انگلیسی، که بعدها در فهرست نویسی نسخ شرقی نام‌آور شد، زیر نظر او به فراگیری زبانهای عبری، عربی، سریانی و سنسکریت پرداخت و برجسته‌ترین شاگردش شد.
از همین ایام، اته تدریس و تحقیق و فهرست نویسی را با هم به پیش برد و حاصل تحقیقاتش را در آلمان و انگلستان و گاه در اتریش منتشر کرد. بازتاب سریع آنها در دیگر مراکز خاورشناسی اروپا حاکی از توجه بسیار خاورشناسان این مراکز به این تحقیقات بود.
او ابن سینا را از منظر شعر و شاعری معرفی کرد، در حالی که تا آن زمان، غرب از او صرفا به عنوان یک پزشک بزرگ یاد می کرد. به علاوه به اسلاف و معاصران رودکی نظری عالمانه افکند؛ زندگی، افکار، اشعار و به ویژه قصاید ناصرخسرو را بررسی کرد.
مضامینی که اته برای تحقیق برگزید، انتخاب بکر و صرفا ادبی بود، مانند شعر درباری و رمانتیک ایران (1887) و شعر عرفانی و آموزشی و تغزلی و نوشته‌های متأخر ایرانیان (1888).
به عقیده کلمان هوار، جیمز دارمستتر برای نوشتن اثر معروف خود، مبادی شعر فارسی، از آثار اته استفاده کرده است.
در هر حال، همین مجموعه عظیم «تحقیقات ایرانی» بود که ویلهم گایگر ـ ایران‌شناس بزرگ آلمانی ـ و همکارانش را متوجه او کرد و آنها از او برای تألیف اثر وزین مبانی فقه‌اللغه ایرانی دعوت به همکاری کردند و او در مجلد دوم آن، ادبیات فارسی جدید را منتشر کرد؛ اثری که ارزشش از دید ادوارد براون، به دور نماند. ترجمه این اثر در سال 1337ش، تحت عنوان «تاریخ ادبیات فارسی»، به اهتمام صادق رضازاده شفق، شهرت و اعتبار او را در ایران تثبیت کرد و مباحثاتی در پی آورد.
اته با نوشتن چندین فهرست اشتهار بسیاری در نزد فهرست‌نویسان و مأخذشناسان جهان کسب کرد. زاخائو که برای تدوین فهرست نسخ خطی فارسی، ترکی، هندی و پشتو در کتابخانه بادلیان به کار پرداخته بود، به سبب تعهداتی که در حین این کار پذیرفت، از ادامه آن بازماند و اته آن را به اتمام رساند و به تدوین فهرست نسخ خطی فارسی در کتابخانه ایندیا آفیس و نیز فهرست نسخ خطی شرقی، فارسی، عربی و هندی کتابخانه ملی ویلز پرداخت.
او برای ششمین کنگره خاورشناسان که 1883 در لیدن برگزار شد، تحقیقاتی در باب حکیم ناصر خسرو قبادیانی و ترجمه‌های ترکی کتاب ارجمند کلیله و دمنه ارائه کرد.
آغاز جنگ جهانی اول مشکلات بسیاری برای او که ممتحن رسمی مدرسه مطالعات شرقی آکسفورد هم بود، به بار آورد؛ زیرا جو ضد آلمانی در انگلستان به قدری آزاردهنده بود که او ناگزیر با همسر انگلیسی‌اش، آن کشور را ترک گفت؛ اتفاقی نظیر آنچه برای ژول مول و همسر انگلیسی‌اش در پاریس روی داد. نام اته به سبب تألیف کتاب مهم او، تاریخ ادبیات فارسی و نیز به سبب تدوین فهرستهای متعدد همواره در تاریخ خاورشناسی اروپا زنده خواهد ماند. تحقیقات او همچنان مورد مداقه و بحث است.
