زیست بوم
آب را گل نکنیم - آلودگی رودخانه‌ها و ضرورت حفظ بهداشت آب آشامیدنی - بخش نخست
- زيست بوم
- نمایش از دوشنبه, 23 مرداد 1391 20:47
- بازدید: 19726
برگرفته از روزنامه اطلاعات
رودخانه‌ها همیشه مامن زیبایی و آرامش بوده‌اند و فرصتی برای فارغ شدن از هیاهو و شلوغی‌های شهر؛ زیرا هیچ جایی مانند رودخانههای پاکیزه و مصفا، انسان را به آرامش نمی‌رساند.اما امروز همین رودخانه‌ها در شهرها و کلان‌شهرها، نمادی از آلودگی‌ها و پیچیدگی‌های شهری را به معرض نمایش می‌گذارد.آلوده شدن آب رودخانه‌ها با انواع آلاینده‌های خطرناک، مشکلات جدی را در رابطه با سلامت انسان و محیط زیست به وجود آورده است.
تأثیر آب‌های آلوده رودخانه‌ها و انتقال سموم و مواد شیمیایی به ماهیان و آبزیان در مناطق کشاورزی، می‌تواند تغذیه مردم را نیز به مخاطره اندازد و عواقب بسیار خطرناکی را به دنبال داشته باشد.
امروز بسیاری از رودخانه‌ها در سراسر ایران در معرض آلودگی شدید قرار دارند که همه آنها از کم توجهی مردم و مسئولان به وجود آمده و تا مرز بحران، پیش رفته است.از علل آلودگی این رودخانه‌ها می‌توان به پساب کارخانه‌ها، زباله‌های شهری، فاضلاب‌های شهری و مواد نفتی و روغنی و کودهای شیمیایی کشاورزی اشاره کرد.
در مسیر رودخانه‌ها
در سفر به گیلان و گلستان، با برخی از اهالی این مناطق به گفت و شنود می‌نشینم. «ساغریسازان» از محله‌های قدیمی و معروف رشت است.رودخانه‌ای که از این مکان گذر می‌کند ومعروف به
«زرد جوب» است، آلوده ترین رودخانه شهری کشور محسوب می شود. علی لاله‌زاده از اهالی ساغریسازان در این باره به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: پدرم همیشه از دوره جوانی خود سخن می‌گفت که چگونه هر وقت هوس خوردن ماهی سفید می‌کرد، به رودخانه پشت حیاط خانه‌شان می‌رفت و با دست خالی ماهی سفید می‌گرفت! او همچنین از درختان انبوه شانه رود، زلالی و پاکی آب و پیدابودن کف رودخانه و وفور نعمت و وجود گونه‌های مختلف ماهیان، سخن می‌گفت.
لاله‌زاده ادامه می‌دهد: امروز اما پس از گذشت چند دهه از آن دوران، به ماتم نشسته‌ایم و افسوس برای این که دیروز طبیعت زیبای رودخانههای ما تصویری از بهشت را در ذهن ما حک کرده بود، اما هم‌اکنون باید وارث آلوده‌ترین رودخانه جهان باشیم.چرا با تمامی این نعمات خدادادی که به ندرت نظیرش در جهان وجود دارد، حال و روز رودخانههای ما باید این باشد؟
آوای خاموش گلستان
رودخانه‌ها در همه جا مورد ستم قرار گرفته اند.اگر دریا در دوردست قرار دارد، رودخانه از جوار کارخانه، کارگاه تولیدی و یا خانه ما می‌گذرد، به همین دلیل خیال می کنیم مالک شخصی آن هستیم و چون زبان اعتراض ندارد، هر بلایی سرش
می آوریم؛ به ساحلش می رویم و در
سایه اش می نشینیم و سیگاری دود می کنیم و ته سیگارها را در همان جـا می ریزیم و در آبش آبتنی می کنیم و پس از آن ماشین خود را در آن می شوییم و خود پاکیزه به شهر بر می‌گردیم، در حالی که رودخانه را آلوده، به حال خود رها کرده‌ایم.
علی اصغر موذنی، عضو شورای اسلامی استان گلستان درباره آلودگی رودخانههای این استان می‌گوید: در سطح استان گلستان، رودخانههای فراوانی وجود دارد که بعضی در سطح شهر جاری است و به جای این که فرصت و عرصه‌ای برای بهره‌وری باشد، اسباب بروز مشکلات و چالش‌های فراوانی را برای شهرها و شهروندان استان گلستان پدید آورده است که مهمترین آنها وقوع سیل و آبگرفتگی و آسیب‌پذیری اماکن مختلف شهرها است و زیبایی و بهداشت عمومی آنها را خدشه‌دار ساخته است.
او با بیان این که انتظار می‌رود تا جلساتی از سوی مدیریت بحران با حضور استاندار، شهرداران و فرمانداران شهرستان‌های استان گلستان برای بازنگری بافت رودخانههای جاری در سطح شهرها تشکیل شود، ادامه می‌دهد: در بسیاری از شهرها وضعیت رودخانه‌ها به دلیل نابسامانی و رهاشدن کارها، ناتمام و بدون تکلیف مانده و از این نظر مشکلات فراوانی را به وجود آورده است.
مؤذنی در پاسخ به این پرسش که چه عواملی موجب بروز این مشکلات شده است، می‌گوید: نبود بستر مناسب و دیواره‌سازی و همچنین ورود پسآب‌ها و فاضلاب‌های مناطق مسکونی، ریزش زباله‌ها و نخاله‌های ساختمانی، مواد و سموم روغنی و نفتی و پلاستیکی و دیگر مواد سمی و شیمیایی در جویبارها و هدایت آنها به سوی رودخانه‌ها، باعث شده است تا علاوه بر پیدایش منظره‌های کریه و زننده، رودخانه‌ها به محیطی ناسالم، آلوده و غیربهداشتی تبدیل شوند که محل مناسبی برای تجمع انواع حیوانات موذی بیماری‌زا و حشرات شده و بوی تعفن آنها در دوره گرما، آزاردهنده است.
وی می افزاید: سرازیر شدن بارش و آب‌های سطحی به داخل رودخانه‌ها سبب می‌شود تا به طور طبیعی خار و خاشاک و هرچه در مسیر قرار می‌گیرد، با خود به رودخانه ببرد و با همراه شدن با زباله‌ها و انباشته‌های داخل رودخانه‌ای، باعث بالا آمدن آب و آبگرفتگی معابر، منازل و اماکن شهری شود.وی ادامه می دهد: در برخی نقاط نیز افراد سودجو با تجاوز به حریم رودخانه، دست به احداث بنا و یا برداشت‌های غیر اصولی شن و ماسه از بستر رودخانه می‌زنند که برای مراقبت از رودخانه مشکلاتی ایجاد می‌کند، اسباب بروز خطرات جدی در درازمدت می‌شود و شکل نازیبایی به شهرها و مسیر رودخانه‌ها می‌بخشد. با توجه به جاری شدن سیلاب‌ها و تشدید جریان آب، جنس خاک همانگونه که در مسیر اکثر رودخانه‌ها به چشم می‌خورد، دچار فرسایش می‌شود که این وضع برای پل‌ها و تاسیساتی که در طرفین و دیواره رودخانه‌ها احداث شده‌اند، خطرناک است و اگر چاره‌اندیشی به موقع انجام نپذیرد، دامنه خطر وسعت بیشتری می‌یابد.
محدودیت ظرفیت
واضح است که رودخانه ها نیز ظرفیت محدودی دارند و اگر خاموشند، دلیل نمی شود که ما دامنه آلودگی آنها را وسیعتر کنیم.
مهندس احمدرضا رحیمی، کارشناس شیمی در گفت و شنود با روزنامه اطلاعات در این باره می‌گوید: رودخانه‌ها دارای ظرفیت مشخصی از خودپالایی هستند و اگر افزایش آلاینده‌ها بیش از حد پذیرش آن باشد، مشکلات زیست‌محیطی در آن پایدار می‌شود و می‌تواند عواقب غیرقابل جبرانی داشته باشد.هم‌اکنون اکوسیستم طبیعی شمار زیادی از رودخانههای ایران دچار تغییرات شده که علاوه بر خطر نابودی کامل رودخانه‌ها و گونه‌های متنوع آبزیان موجود در آنها، اقتصاد و معیشت مردمانی که امرار معاش آنان به نوعی وابسته به رودخانه‌ها است و در حاشیه رودخانه‌ها زندگی می‌کنند نیز به خطر افتاده است.
مهندس رحیمی با اشاره به اگو و فاضلاب‌های شهری به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع آلوده‌کننده رودخانه‌ها می‌گوید: فاضلاب‌های شهری بیش از 80 درصد بار آلودگی این رودخانه‌ها را تشکیل می‌دهند و با توجه به رشد و افزایش جمعیت شهرنشین، هر روز بر میزان این آلودگی‌ها افزوده می‌شود.
وی می‌افزاید: از دیگر منابع آلودگی، می‌توان به فاضلاب‌های صنعتی، زباله‌های شهری و پساب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های دارویی و بیمارستانی که به مقدار بسیار زیادی از سموم خطرناک، فلزات سنگین و مواد پلاستیکی، نفتی و شیمیایی را با خود به رودخانه‌ها می‌برد، نام برد.بسیاری از این مواد غیرقابل تجزیه است و برای موجودات زنده و آبزیان، خطر مرگ آنی دارد.
وی ادامه می‌دهد: همان طور که اشاره شد اشباع این مواد سمی، بیش از ظرفیت یک رودخانه به طور ثابت و پایدار خواهد ماند و برگشت به حالت اولیه و احیاء دوباره رودخانه زنده، محال است.بنابراین بیاییم کمی جدی‌تر به این مقوله بنگریم و با همت خود و یاری مسئولان، قدم‌های اساسی و اصولی در این راه برداریم.
طبیعت کم نظیر ایران
زیبایی‌های طبیعی چشم‌نوازی در کوه‌ها و جنگل‌ها و رودخانههای کشور وجود دارد و به ندرت می‌توان در جهان، طبیعتی مانند طبیعت چهارفصل ایران یافت.آبشارهای منحصر به فرد و چند طبقه لرستان، جنگل گلستان، زاینده‌رود باشکوه اصفهان، ارس خروشان آذربایجان، سفیدرود و رود منجیل و رودبار، همه این ها می‌تواند هر دل آزرده از هیاهوی شهر را آرامش دهد.
بیداد نیکزاد- دانش‌آموختة رشته جغرافیا، از زیبایی‌های طبیعت ایران به گزارشگر روزنامه اطلاعات می‌گوید: آبگیر و
تالاب های طبیعی گیلان در نوع خود بی‌نظیر در جهان است.قبل از انقلاب، امریکایی‌ها قصد اجرای پروژه‌های عظیم گردشگری مانند هتل و اقامتگاه‌های تفریحی در این منطقه داشتند، ولی همزمان با انقلاب، کار شروع نشده آنان رها شد. اکنون پس از 34 سال این مکان به یک زباله‌دانی تبدیل شده است. مغازه‌ها و تعمیرگاه‌های اطراف هرچه ضایعات روغنی، نفتی، پلاستیکی و فلزی به درد نخور را به درون این تالاب می‌ریزند.این سوای فاضلاب‌های خانگی و تجاری منطقه است که به آنجا ریخته می‌شود.
او می‌افزاید: در مرکز استان، رودخانه گوهررود از داخل باغ محتشم می گذرد و شاخه هایش از چهارسو در محله‌های شهر عبور می‌کند؛ برای مسافران استان گیلان عجیب است که چطور در هر شهر کوی و محله و خیابان این استان، ده‌ها رودخانه در جریان است؛ که اگر رسیدگی علمی و اصولی به روی آنها انجام می‌گرفت، شاید به پای ونیز ایتالیا نمی‌رسید، اما از آن کمتر هم نبود.
او ادامه می‌دهد: می توان از رودخانه ها بهره‌برداری های اصولی و درست زیادی کرد، مانند جابجایی مردم با قایق، گردش و سیاحت با قایق‌های پارویی برای گردشگران، پرورش طبیعی انواع ماهیان و آبزیان و مرغان آبزی و بهره‌برداری‌های ورزشی، به ویژه ورزش‌های آبی برای حفظ سلامت جامعه.
نیکزاد همچنین می گوید: اکنون در برخی از شهرها، میلیاردها تومان هزینه صرف می‌شود تا بتوانند از یک مکان مصنوعی با بازی‌ها و ورزش‌های آبی برخوردار شوند، این در حالی است که خداوند همه موهبت‌ها را به طور رایگان در اختیار ما قرار داده است.
نیکزاد با اشاره به زیبایی رودهای ایران در سرچشمه‌ها می‌گوید: افسوس که همه پاکی‌ها و زلالی‌ها تنها در سرچشمه رودخانه‌ها به چشم می‌خورد و در ادامه مسیر، زمانی که از حاشیه جاده‌ها و از شهرها عبور می‌کنند، به بدترین شکل ممکن تغییر ماهیت می دهند و آلوده می‌شوند.آلودگی‌هایی که به آبریزها کشیده می‌شود و در آخر به دریا انتقال می‌یابد تا فاجعه به اعماق آن کشیده شود.
طبیعت با ارزش
طبیعت از ارزش والایی برخوردار است، ولی هنگامی که منافع خود را در نظر می گیریم، ارزش‌های آن را فراموش می کنیم و یا ندید می گیریم.
فریدون امیررضوانی، تکنیسین عالی صنایع شیمیایی در این‌باره می‌گوید: همه موجوداتی که خداوند آفریده برای زمین مفیدند، ولی انسان پایش به هر جا که می رسد، آنجا را آلوده می‌کند.جامعه بشری در عصر امروز چه در کشورهای پیشرفته صنعتی و چه در کشورهای جهان سوم، هر یک به نوبه خود در آلودگی‌های محیط زیستی نقش دارند.
وی می‌افزاید: آنچه که مهم است، نقش و سهم عمده کشورهای جهان سوم در این آلودگی‌ها است.آن ها با داشتن همه نوع امکانات طبیعی و خدادادی، نحوه درست استفاده از این امکانات را نمی‌دانند.تلاش بدون برنامه‌های اصولی و علمی، برای رسیدن به رشد و توسعه شهری کاری بس بیهوه و قرار گرفتن در مسیر غلط است که نه تنها پیشرفتی ندارد، بلکه چندین برابر صدمه می‌بینند.وی ادامه می‌دهد: فرهنگ‌سازی باید انجام شود تا مردم بیشتر به داشته‌های زیست محیطی خود اهمیت دهند و با دقت و دلسوزانه‌تر به محیط اطراف خود بنگرند.کامیون‌ها و ماشین‌های بزرگ روغن‌های مستهلک خود را در حاشیه رودها خالی می‌کنند، بدون اینکه به عواقب کار بیاندیشند.
امیر رضوانی با اشاره به این که از بین رفتن پوشش گیاهی، درخت‌ها و جنگل‌ها آسیب‌های بسیار زیان‌باری در ابعاد مختلف به وجود می‌آورد، می‌گوید: یکی از اصلی‌ترین آن ها می‌تواند ایجاد بحران‌هایی مانند کم شدن آب رودخانه‌ها و یا به راه افتادن سیلاب‌های ویران‌کننده باشد، پس ضروری است که دراین‌باره تدبیری اندیشه شود.
این در حالی است که وضع در استان گلستان از دیگر مناطق بهتر نیست.علی اصغر مؤذنی، با تاکید بر سالم‌سازی و تصفیه آب رودخانه‌ها می‌گوید: در استان گلستان، آب اکثر رودخانه‌ها، مصرف زراعی دارد و معلوم است که آلودگی آب تا چه اندازه می‌تواند مُخرب و آب سالم تا چه حد در کاهش تخریب و افزایش میزان تولید محصولات کشاورزی موثر باشد.وی می‌افزاید: چاره‌اندیشی با توجه به آسیب‌پذیری بسیاری از شهرهای استان گلستان در مقابل سیل ضروری است.لزوم ارتقاء سطح زیبایی و پاکیزگی در کل مسیرهای رودخانههای استان به یاری مردم این منطقه و با همکاری سازمان آب منطقه‌ای، جهادکشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست و تمامی نهادها و ارگان‌های مربوطه احساس می شود و قدم‌های موثر در این راه به حساب می‌آید.
وی ادامه می‌دهد: اصلاح مسیر رودخانه‌ها، بسترسازی رودخانه‌ها، احداث دیواره و ایجاد فضای سبز در طرفین و راه‌اندازی سایت‌های ورزشی و دستگاه‌های ورزشی در حاشیه و مسیر رودخانه‌ها، ایجاد پارک‌های ساحلی و کاشت انواع درختان پهن برگ و سایه‌دار و حتی مرکبات در مسیر طولی رودخانه‌ها ـ احداث خیابان‌های جدید به موازات رودخانه‌ها، بازارچه‌های ساحلی و کمپ‌های اقامتی به منظور اتراق و اسکان گردشگران، می‌تواند ثمره یک نگرش نو، به منابع طبیعی و با ارزش استان گلستان که همان رودخانه‌ها است، باشد.بدون شک رهیافت این اقدامات می‌تواند ارزش‌گذاری به منابع طبیعی، کاهش مخاطرات مردم در برابر سیل و آلودگی، این کابوس همیشگی مردم استان، زیباسازی و توجه به افزایش جذابیت‌های گردشگری باشد.
***
در توسعه شهری، صنعتی و کشاورزی، رودخانه‌ها، از مظلوم‌ترین حیطه از بخش‌های محیط زیست تلقی می‌شود که تنها با بی توجهی و غفلت مسئولان مواجه نبوده‌اند، بلـکه بی مهری مردم نیز در تباه شدن آن نقش داشته است.
ما هیچ طرح و برنامه‌ای که اساس اصولی و علمی داشته باشد برای این موهبت الهی نداشته‌ایم و حتی در حفظ و نگهداری آن، کوششی نکرده‌ایم و با ریختن فاضلاب‌ها و سموم و زباله‌ها و هر نوع آلاینده‌ای که دم دستمان بوده، رودخانه‌ها را آلوده‌تر کرده‌ایم.ما برای آیندگان و فرزندان خود چه به ارث گذاشته‌ایم و چه جوابی باید به آنان بدهیم؟ ما خود از طبیعت لذت برده‌ایم، اما این لذت را به کودکانمان انتقال نداده‌ایم.
شاید اگر بیشتر تلاش می‌کردیم، می‌توانستیم برایشان شعر سهراب را زمزمه کنیم که: آب را گِل نکنیم.
دست کوچک آنان را می‌گرفتیم و به کنار رودخانه‌ای پاک با آب‌های زلال می‌بردیم تا آنان نیز از مهاجرت و گردش پرندگان و مرغان آبی و زندگی آبزیان درون آب، لذت ببرند.
داود اتیامی چابکسری
