زیست بوم
یوزپلنگ آسیایی، ازانقراض تا راهیابی به جام‌جهانی
- زيست بوم
- نمایش از دوشنبه, 11 آذر 1392 18:13
- بازدید: 3868
برگرفته از همشهری آنلاین
اسدالله افلاکی
زیستگاه یوزپلنگ آسیایی سال‌هاست محدود به دشت‌های ایران شده است، از همین رواست که برخی نام این گونه نادر حیات‌وحش را به‌درستی به یوزپلنگ ایرانی تغییر داده‌اند.
بنا به گفته هومن جوکار، مدیر پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و براساس آخرین بررسی‌های میدانی، تعداد یوزپلنگ‌های ایرانی حداقل 50 قلاده برآورد می‌شود. اکنون 16 سال است که سازمان حفاظت محیط زیست در تکاپوی حفاظت از آخرین بازمانده‌های یوز ایرانی است.
پروژه‌ای برای حفاظت
یکی از فعالیت‌های شاخص حفاظت از یوزپلنگ ایرانی، اجرای پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی است؛ پروژه‌ای که مقدمات فاز اول آن از سال1376 آغاز شد و تا سال80 ادامه یافت. اعتباری که از سوی یو ان دی پی برای فاز مقدماتی این پروژه اختصاص یافت 25هزار دلار بود. سال80 عملیات فاز اول پروژه با 725 هزاردلار در دستور کار قرارگرفت و با آنکه برای فاز اول 4 سال زمان درنظر گرفته شده بود اما باتوجه به عملکرد مثبت پروژه، زمان پروژه 2بار تمدید شد و فاز اول تا سال87 ادامه یافت. بازدید گروه گربه‌سانان اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت از دستاوردهای پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی و اعلام نظر مساعد این گروه سبب شد تا ادامه این پروژه (تحت عنوان ملحقات پروژه) در دستور کار قرار بگیرد . درپی آن، عملیات مرتبط با این بخش از پروژه از اواخر سال 87 آغاز شد و تا سال91 (آغاز سال2013 میلادی) تداوم یافت. باوجود این و با آنکه سازمان‌ملل ملزم به پرداخت 500 هزار دلار به پروژه شده بود نماینده وقت سازمان ملل در ایران به دلایلی از پرداخت اعتبار مذکور سر باز زد. فاز دوم پروژه بین‌المللی حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، 12آبان‌ماه امسال به امضای سازمان حفاظت محیط زیست و نماینده سازمان ملل در ایران رسید. احمدعلی کیخواه، معاون طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌زیست در مراسم امضای فاز دوم پروژه گفت: «اکوتوریسم پایدار در منطقه توران، مدیریت مشارکتی چرای دام در میاندشت و مدیریت شکار پایدار در یزد محورهای اصلی فاز دوم این پروژه هستند». وی در ادامه، پروژه حفاظت از یوزپلنگ را نمونه موفقی از همکاری بین دولت، سازمان ملل، جوامع محلی و سازمان‌های مردمی دانست و افزود: «ما امروز مطمئنیم که حداقل 50 یوزپلنگ در ایران زندگی می‌کنند ولی هنوز تا نجات این گونه مهم از خطر انقراض فاصله داریم». در این میان، بازدید سپ بلاتر، رئیس فدراسیون فوتبال(فیفا) از موزه تنوع زیستی که آبان‌ماه امسال به دعوت مسئولان محیط زیست صورت گرفت می‌تواند نقطه عطفی در حمایت از یوزپلنگ ایرانی تلقی شود. معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در این‌باره گفت: «سپ بلاتر هنگام بازدید از موزه تنوع زیستی، از درج تصویر یوزپلنگ روی پیراهن تیم ملی فوتبال جمهوری اسلامی ایران در جام‌جهانی2014 برزیل استقبال کرد».
روی پیراهن فوتبالیست‌ها
استفاده از تصویر یوزپلنگ ایرانی در جام‌جهانی2014 برزیل نخستین‌بار 2 سال پیش از سوی مسئولان پروژه بین‌المللی یوزپلنگ آسیایی درخواست و پیگیری شد با این رویکرد که یوزپلنگ آسیایی نماد جام‌جهانی2014 شود. این درخواست به ثمر نرسید اما زمینه‌ای شد برای پیگیری راهیابی تصویر این گونه نادر حیات‌وحش به بزرگ‌ترین و پربیننده‌ترین رقابت‌های ورزشی جهان. به‌نظر می‌رسد با این تمهید، یوزپلنگ آسیایی در کانون توجه جهانیان قرار گیرد. با وجود این، بیم آن می‌رود که حفاظت از یوز تحت‌تأثیر اقدامات نمادین از مسیر اصلی خارج شود.
غفلت از واقعیت‌ها
نکته درخور تأمل اینکه مطالعه فاز دوم سند پروژه نشان می‌دهد در این سند توجهی به زیستگاه‌های یوز نشده و تمهیدی برای تقویت این زیستگاه‌ها در نظر گرفته نشده است، درحالی که عمده‌ترین مشکلی که بر سر راه حفاظت از یوز وجود دارد اشغال زیستگاه‌ها توسط دامداران و اجرای طرح‌های عمرانی، معدنکاری و جاده‌کشی در این مناطق است؛ فعالیت‌هایی که طی سال‌های اخیر باعث شتاب‌گرفتن سرعت انقراض یوز شده است. اینکه در سند فاز دوم پروژه به این مسائل اشاره نشده شاید ناشی از آن باشد که بنا به مقررات تعریف شده، سازمان ملل اصولا وظیفه‌ای برای حفاظت از زیستگاه‌ها ندارد اما از سازمان حفاظت محیط زیست انتظار می‌رفت برحسب وظایفی که دارد این نکات را در سند پروژه جای دهد. فراموش نکنیم که تمام هم و غم سازمان ملل در اجرای پروژه حفاظت از یوزپلنگ روی اکوتوریسم و جوامع محلی متمرکز شده اما این اقدامات زمانی کارساز خواهد بود که سازمان حفاظت محیط زیست از یک سو با ارتقای آگاهی محیط‌بانان و رفع تنگناهای معیشتی انگیزه لازم برای حفاظت از یوز را در میان این نیروها ایجاد کند و از سوی دیگر، با اعمال اقدامات حاکمیتی مانع از فعالیت‌های مخرب عمرانی در زیستگاه‌ها شود؛ خارج کردن دامداران از زیستگاه‌ها و جلوگیری از شکار، از دیگر اقداماتی است که در کنار آموزش جوامع محلی و ارتقای آگاهی حاشیه‌نشینان زیستگاه‌ها می‌تواند حفاظت از یوز را به نقطه مطلوب برساند.
خط‌اشک: خط سیاه‌رنگ کشیده شده از گوشه چشم تا کنار دهان، نور خورشید را جذب می‌کندو باعث دید بهتر می‌شود
دیدچشم: توانایی تشخیص جزئیات تا 5کیلومتر
طول بدن: 140تا 150سانتی‌متر
بدن لاغر، کشیده و انعطاف‌پذیر
نقش و نگار بدن: خال گرد، سیاه و توپر
وزن: 30 کیلوگرم
قلب، ریه و کبد یوز 3برابر شیر است.
ارتفاع بدن 60تا 80سانتی‌متر
دست و پای بلند و کشیده که برای برداشتن گام‌های بلند هنگام دویدن تکامل یافته است.
بعد از 6ماهگی، برخلاف گربه‌سانان نمی‌تواند ناخن‌هایش را جمع کند.
دم مانند یک سکان به تغییر جهت سریع هنگام دویدن کمک می‌کند.
طول دم 60تا 84سانتی‌متر
طول هرگام هنگام دویدن: 7 متر
سرعت یوزپلنگ 100کیلومتر بر ساعت است درحالی‌که سرعت اسب 65کیلومتر بر ساعت است.
زمان لازم برای رسیدن از سرعت صفر به 100کیلومتر در ساعت برای پورشه 7/2، برای فراری 1/3 و برای یوزپلنگ 3ثانیه است.
