ایران‌بوم

بیماری آلزایمر شایعترین نوع دمانس یا «زوال مغز» است که در آن به طور تدریجی مرگ سلول‌های عصبی در نواحی مختلف مغز اتفاق می‌افتد. از آنجایی که مغز مرکز سیسم عصبی و مهمترین و حیاتی‌ترین عضو بدن است که نظارت بر تمام اعضای حسی، تنظیم تمامی اعمال جسمی و همه فعالیت‌های ذهنی را به عهده دارد؛ با این بیماری طیف گسترده‌ای از علایم شناختی، روانی و رفتاری در فرد بروز می‌کند که تحت ده علامت هشدار معرفی می‌شوند.

متأسفانه علائم بیماری آلزایمر شفاف و روشن نیست و گاه با تغییرات طبیعی حافظه ناشی از سالمندی یا اشکالات گاه به گاه حافظه افراد به دلیل مشغله فکری و مشکلات زندگی اشتباه می‌شود. به تفاوت میان علائم طبیعی و علائم هشداردهنده توجه کنید.

1ـ اختلال حافظه

حالت طبیعی: گاهی اوقات ممکن است افراد قرار ملاقات، اسامی یا شماره تلفنی را فراموش کنند ولی بعدا به خاطر می‌آورند؛ همچنین با افزایش سن نیز ممکن است بخشی از تجربیات فراموش شود یا حافظه کندتر عمل کند.

حالت هشدار: فرد مکررا چیزی را فراموش کرده و بعدا هم به یاد نیاورد؛ فرد سالمند نیز تجربیات قبل را به طور کامل فراموش کرده و بندرت گذشته را به یاد آورد مثل فراموش کردن نسبت اعضای خانواده با خود یا فراموشی وقایع اخیر.

2ـ مشکلات در انجام کارهای عادی

حالت طبیعی: گاهی اوقات ممکن است حواس فرد پرت شده، نداند قصد انجام چه کاری داشته یا ولی قادر به انجام آنهاست.

حالت هشدار: فرد نمی‌تواند وظایف معمول خویش در زندگی را انجام دهد در حالیکه در گذشته به راحتی توانایی این‌ها را داشته است مثل اشکال در پخت غذا یا رانندگی.

3ـ ضعف بیان

حالت طبیعی: گاهی افراد در به کارگیری کلمات مناسب یا لغات خاص دچار مشکل می‌شوند.

حالت هشدار: فرد کلمات ساده را از از یاد برده، لغات نامناسب استفاده می‌کند و در نتیجه جملاتش نامفهوم است.

4ـ گم کردن زمان و مکان

حالت طبیعی: گاهی اوقات افراد روز، هفته یا محل قرار یا مقصدشان را فراموش کرده اما با اندکی تمرکز به یاد می‌آورند.

حالت هشدار: فرد راه خود را گم کرده، نداند چگونه آمده و نتواند برگردد. همچنین روز، ماه یا فصل را بخاطر نیاورد.

5 ـ ضعف یا کاهش قضاوت

حالت طبیعی: گهگاهی اشکال در برنامه ریزی و سردر گمی هنگام تصمیم‌گیری برای همه افراد وجود دارد که با افزایش سن نیز ممکن است بیشتر دیده شود.

حالت هشدار: فرد در قضاوت‌های معمول و تصمیم‌گیری‌های ساده دچار مشکل باشد مثل پوشیدن لباس نامتناسب با فصل یا دادن پول نادرست هنگام خرید.

6ـ مشکلات در تفکر ذهنی

حالت طبیعی: گاه و بیگاه ممکن است افراد در رسیدگی به حسابهایشان و انجام محاسبات ذهنی موقتاً دچار مشکل شوند.

حالت هشدار: فرد قادر نیست از ارقام و اعداد استفاده کند و نحوه به کارگیری آنها در امور روزمره را نمی‌داند مثل پرسیدن مکرر ساعت.

7ـ جابجا گذاشتن اجسام

حالت طبیعی: برای هر کسی پیش می‌آید که چیزی را سر جایش نگذارد، مدتی دنبال آن می‌گردد و بالاخره آن را می‌یابد.

حالت هشدار: فرد ممکن است شیئی را در مکانی نامناسب و نامربوط بگذارد مثل گذاشتن اطو در فریزر.

8 ـ تغییرات در حالات و رفتار

حالت طبیعی: احساس غمگینی یا شادی با توجه به وقایع زندگی در طول روز، هفته یا سال برای همه افراد پیش می‌آید.

حالت هشدار: وقتی نوسانات خلقی و رفتاری سریع، مکرر و بی‌دلیل در فرد دیده شود مثل تغییر از حالت شادی و خنده به حالت خشم و گریه یا از آرامش به عصبانیت آنهم به دلیل نامعلوم.

9ـ تغییرات شخصیتی

حالت طبیعی: معمولاً شخصیت افراد تا سنین جوانی شکل گرفته، به طور ثابت در طول عمر نمایان می‌شود و با افزایش سن ممکن است اندکی دچار تغییر شود.

حالت هشدار: شخصیت فرد به طور مشخصی دچار تغییر و دگرگونی شده و رفتارهای نامناسبی از او سر می‌زند مثل بدبینی، ترس، گیجی و وابستگی.

10ـ کاهش یا از دست دادن انگیزه

حالت طبیعی: افراد گاهی از کار، وظایف و مسئولیت‌ها در زندگی خسته شده و احساس کسالت می‌کنند، ولی در نهایت با تفریح، سفر و یا استراحت نیرویی دوباره یافته و انگیزه پیدا می‌کنند.

حالت هشدار: فرد مایل به انجام فعالیت‌های معمولی و روزمره نبوده، نسبت به زندگی و خانواده‌اش بی‌تفاوت می‌شود. مثل خواب بیشتر از حد معمول، ساعت‌ها نشستن بی‌حرکت جلوی تلویزیون و عدم توجه به بهداشت و مراقبت از خود.

به طور کلی اگر فرد بیش از دو یا سه مورد از موارد فوق الذکر را داشته باشد باید قدم‌های بعدی را در زمینه بررسی بیماری آلزایمر بردارد.

* لازم به ذکر است که هرگونه تغییر درحافظه، رفتار و آداب اجتماعی می‌تواند علامت شروع آلزایمر باشد، اما با این‌ همه هر علامتی را نباید به حساب آلزایمر گذاشت. بهترین کار این است که در صورت بروز علایم هشدار آزمایشات مربوطه انجام شود. در حال حاضر هیچ نوع آزمایشی وجود ندارد، که به تنهایی قادر به تشخیص قطعی بیماری آلزایمر باشد. بنابراین اقدامات مختلفی دراین زمینه صورت می‌گیرد.

* اولین کار مراجعه به مشاور روانشناسی جهت انجام تست حافظه و افسردگی است. این روش تشخیصی شامل سوالاتی از فرد جهت بررسی وضعیت جسمی و ذهنی فرد است. پرسش‌های مشاور در مورد بیماری‌های گذشته، سابقه آلزایمر در خانواده، وضعیت روحی روانی فرد، چگونگی درک زمان و مکان، محاسبات ساده، یادآوری لغات، نوشتن و خواندن و ترسیم جمله وتصویر بوده که به نظر برخی افراد ساده است. این در حالی است که افراد مبتلا در پاسخدهی به همین سؤالات به ظاهر ساده دچار مشکل می‌شوند و با تشخیص احتمالی بیماری جهت بررسی بیشتر به پزشک متخصص مغز و اعصاب ارجاع می‌شوند.

لزوم انجام تست افسردگی همراه با حافظه این است که بیماری آلزایمر و افسردگی ارتبــاط دو سویه با هم دارند. گاهی حافظه فرد مشکلی نداشته و علایم و نشانه‌های موجود مربوط به افسردگی وی بروز می‌کند. از طرفی وجود افسردگی به طور مزمن و طولانی نیز می‌تواند زمینه ساز بروز بیماری آلزایمر باشد.

* برای رسیدن به تشخیص قطعی انجام معاینه کامل پزشکی ضروری است تا احتمال وجود بیماری‌هایی که می‌توانند علایمی مشابه آلزایمر ایجاد کنند بررسی شود. به همین منظور آزمایش کامل خون، نوار سی‌تی اسکن و ام آر‌ای مغزی و آزمایش مایع مغزی نخاعی انجام می‌گیرد.

تشخیص زودهنگام به این دلیل توصیه می‌شود که با انجام اقدامات درمانی و مراقبتی به موقع، بتوان کیفیت زندگی بیمار را تا حد امکان حفظ کرد.

درمان قطعی برای بیماری آلزایمر وجود ندارد، اما پیشرفتهای علم پزشکی در درمان و کنترل بیماری بسیار چشمگیر بوده است. مجموعه‌ای از روش‌های درمانی جهت کند کردن پیشرفت بیماری، به حداقل رساندن مشکلات شناختی - روانی - رفتاری، حفظ توانمندیهای جسمی - ذهنی موجود و بهبود کیفیت زندگی بیماران به کار گرفته می‌شود.

به طور کلی درمان بیماری را می‌توان به دسته تقسیم کرد: دارویی - غیر دارویی.

درمان‌های دارویی

داروهای مختلفی در درمان ناتوانی‌های شناختی، مشکلات رفتاری و مسائل روانی و نیز رفع علت‌های احتمالی بیماری مورد استفاده قرار می‌گیرند.

* از آنجایی که در این بیماری مواد شیمیایی درون مغزی که انتقال پیام‌های عصبی را به عهده داشته و نیز در فرآیند یادگیری و حافظه موثرند، کاهش یافته است، با مصرف داروهای مربوطه می‌توان عملکرد حافظه، مهارت تکلم، توانایی تمرکز و انجام وظایف روزمره را بهبود بخشید.

* از طرفی مصرف داروهای اعصاب نیز به کنترل افسردگی، مشکلات خواب، پرخاشگری، سردرگمی و اضطراب بیمار کمک می‌کند.

* استفاده از داروهای گیاهی و مکمل‌ها با نظر پزشک و به عنوان درمان‌های جانبی جهت کنترل علایم و رفع علل احتمالی قابل استفاده است. چون مصرف همزمان اینها با داروهای شیمیایی ممکن است عوارض جدی و خطرناکی برای فرد ایجاد کند، باید از مصرف خودسرانه پرهیز شود.

اثرات مفید و عوارض جانبی داروها از فردی به فرد دیگر متفاوت است. بنابراین با توجه به معاینات جسمی ـ روحی بیمار و نیز نتیجه آزمایشات انجام شده، درمان دارویی مناسب توسط پزشک تجویز می‌شود.

درمان‌های غیردارویی

آنچه به عنوان روش تکمیلی در کنار درمان‌های دارویی مهم است، درمان‌های غیر دارویی است از جمله آنها:

اقدامات توانبخشی: روان‌درمانی، گفتار درمانی، کاردرمانی، هنر درمانی ( موسیقی، نقاشی، حرکات ریتمیک)، عطردرمانی ( گل رز)، ماساژدرمانی (روغن اسطوقدوس، پوست لیمو) و اکسیژن‌درمانی.

اقدامات مراقبتی: گنجاندن مواد مغذی مغز در برنامه غذایی (گردو، توت فرنگی، اسفناج، ماهی، رزماری و....)، ورزش و پیاده‌روی، تحریک حواس پنجگانه با محرک‌های خوشایند، ایجاد شرایط محیطی امن، نظم و برنامه ریزی.روش‌های درمانی به شرطی اثر بخش هستند که محیطی آرام و سرشار از عشق برای بیمار فراهم شود. پس مراقبت دلسوزانه، حفظ شأن و احترام بیمار و توجه به جنبه‌های انسانی از اصول مهم درمان است.