ایران‌بوم

این کارشناس میراث فرهنگی در حوزه‌ی آثار جهانی در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس میراث فرهنگی خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، در آستانه‌ی هفتمین سالگرد زلزله‌ی بم در استان کرمان، اظهار کرد: در طول این چند سال و پس از ثبت ارگ بم و منظر فرهنگی آن در فهرست میراث جهانی در خطر، اقدامات زیادی برای نجات‌بخشی این مجموعه‌ی تاریخی انجام شده و امسال هم هیأت‌های باستان‌شناسی با همکاری پایگاه میراث جهانی ارگ بم فعالیت‌ها و پژوهش‌های مختلفی را انجام داده‌اند که نتایج و پیشرفت‌های خوبی حاصل شده است.

کشف چند محرابه مربوط به آیین مهری و تقدیس آب و آتش

وی گفت: یکی از این هیأت‌ها در منطقه‌ی افراز که زمین‌شناسان به آن گسل بم می‌گویند، مستقر بود. در این منطقه که بسیار وسیع است و حدود 2500 هکتار وسعت دارد، پیمایش‌های سراسری خوبی انجام و تعداد زیادی از انواع محرابه (شبیه محراب مساجد) شناسایی شدند.

او با بیان این‌که تا کنون چنین آثاری را نمی‌شناختیم، ادامه داد: این محرابه‌ها به‌صورت یک اتاق کوچک در بدنه‌ی دره‌هایی که در گسل ایجاد شده یا به‌صورت دو محرابه کنار هم یا به‌صورت نقبی با عمق دو متر پیدا شدند و به نظر می‌رسد برخی محرابه‌های نقبی به آیین مهری و دوگانه‌ها به تقدیس آب و آتش مربوط می‌شوند.

شناسایی مسیر آب‌رسانی به دارزین

عدل بیان کرد: یک هیأت باستان‌شناسی دیگر هم در منطقه‌ای بین بیدران و دارزین در محدوده‌ی شمال غربی بم حضور داشت. در این منطقه یک محوطه‌ی وسیع پیدا شد که ممکن است یک باغ عظیم یا چیزی شبیه آن بوده باشد. البته پیش از این هم جوی بزرگی شبیه نهر شناسایی شده بود که آب را به دارزین می‌رساند. این موضوع یک اتفاق مهم بود، چراکه در منابع تاریخی به عظمت و زیبایی دارزین به‌عنوان یک شهر اشاره شده، ولی هیچ‌گاه مشخص نبود آب این شهر با این همه توصیف از کجا و از چه طریقی تأمین می‌شده است.

او یادآوری کرد: در حال حاضر خرابه‌های شهر دارزین که به صدر اسلام و دوره‌ی پیش از مغول مربوط است، باقی مانده‌اند.

این کارشناس در ادامه‌ی گفت‌وگوی خود به فعالیت هیأت باستان‌شناسی دیگری در منطقه‌ی شمال شرقی گسل بم اشاره و اظهار کرد: در اینجا علاوه بر خواناسازی کامل بخش فوقانی دیوار کهن ارگ، آثار ارزشمندی کشف شدند.

هسته‌ی اصلی دیوار دفاعی بم تاریخ‌گذاری می‌شود

عدل در این‌باره توضیح داد: دیوار ارگ بم به ظاهر یک دیوار است، ولی در حقیقت از پوسته‌های مختلفی تشکیل شده که در دوره‌های مختلف اضافه شده‌اند و دیوار به این ترتیب قطور شده است. در پژوهش‌های جدید در بخش مغزی نخستین دیوار ارگ، پیشرفت‌های زیادی حاصل شده و از آنجا که علوم جدید اجازه‌ی استفاده از فنون پیچیده را برای تاریخ‌گذاری خشت می‌دهند، هیأت باستان‌شناسی بم نمونه‌برداری‌های لازم را انجام داده است تا تاریخ دقیقی برای شکل‌گیری دیوار ارگ یا حتا بخش حاکم‌نشین ارائه شود. البته چنین بررسی و آنالیزی فقط در سه آزمایشگاه در دنیا انجام می‌شود و اکنون منتظریم مسأله‌ی ارزی این کار با کمک دفتر یونسکو در تهران حل شود.

او همچنین گفت: در ارگ بم حدود شش‌هزار سال پیش، استقرارهایی وجود داشت که این لایه حدود 10 متر زیر سطح فعلی بم است. از آن دوره به بعد به‌طور مرتب لایه‌هایی اضافه شده‌اند و تا اوایل قاجار ادامه دارند. بنابراین تشخیص این‌که کدام قسمت در چه دورانی ساخته شده، بسیار پیچیده و مشکل است. امیدواریم اگر این آزمایش‌ها انجام شود، برای بخش بالای حاکم‌نشین، تاریخی از دوران هخامنشی را به‌دست آوریم.

این کارشناس در بخش پایانی گفت‌وگوی خود بیان کرد: سازمان نقشه‌برداری کشور در روزهای آینده انجام پروژه‌هایش را روی منظر فرهنگی بم از سر خواهد گرفت. این اقدام امکان ادامه‌ی تهیه‌ی نقشه‌های بم را با مقیاس یک‌پانصدم فراهم می‌کند. علاوه بر آن، اکنون با استفاده از عکس‌های یک‌بیست‌هزارم دهه‌ی 1340،‌ در حال بازسازی منظر فرهنگی بم در 50 سال قبل هستیم. پیش از آن‌که ازدیاد جمعیت، صنعتی شدن منطقه و حفر چاه‌های عمیق، شکل منظر فرهنگی بم را تغییر دهد.

او اضافه کرد: این فعالیت‌ها به ما اجازه می‌دهد تا نقشه‌های یک‌پنج‌هزارم را بتوانیم تهیه کنیم تا بخشی از آثار که اکنون دیگر وجود ندارند بازیابی شوند. اگر در سال‌های آینده، کار همچنان موفقیت‌آمیز باشد به‌زودی به یک تعریف مناسب از منظر فرهنگی بم خواهیم رسید.