ایران‌بوم

شادم که فهرست مقالات فارسی ادامه یافت و اینک در مرکز دایرة‌المعارف بزرگ اسلامی شاخه‌ای شده است از کارهای بنیادی در راه دست‌یابی به مآخذ و نمونه‌ای است از ادامه کاری که به اراده شخصی آغاز شد و امروز جوانان دلسوز و پرمایه‌ای آن را گروهانه دنبال می‌کنند (افشار، مقدمه فهرست مقالات، جلد هفتم، ص34). امید است فهرست مقالات فارسی همچنان ادامه یابد، زیرا یگانه دستمایه برای دستیابی سریع به مشخصات مقاله‌هایی است – خوب یا بد، استوار یا بی‌پایه – که پژوهشگران باید به آنها بنگرند و از خمیره کار پیشینیان و نوع حقوق آنها آگاه باشند، تا هم از کار آنان آگاه شوند و ضمنا از بازکاری دور بمانند و در صورت لزوم نقایص را بیاورند و با تازگی پژوهش خود ریشه‌های فرهنگ ملی را گسترش دهند و حق دیگران را بگزارند (افشار، همان، ص35). همین افتخار برای همکاران بخش پرونده‌های علمی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی همین بس که بزرگمردی چون ایرج افشار از ادامه فهرست مقالات فارسی خشنود بود. بنیادی که او در مرکز دایره‌المعارف پی‌ریزی کرد همان‌گونه که در گفتارش خواندیم، شاخه‌ای از کارهای بنیادی شد که تا دایره‌المعارف برپاست ادامه خواهد یافت. یکی از نخستین ابزارهای مهم پژوهشی، فهرست مقالات فارسی است که به همت استاد روانشاد ایرج افشار حدود نیم قرن (1383-1338) انتشار یافت، اما به دلایلی که ایشان در مقدمه جلد ششم نیز ذکر کرده‌اند، ادامه کار را به «هرکس دلسوزی کند و یاور پژوهشگران باشد» (افشار، مقدمه فهرست... 6/21) سپرد. مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی با عنایت به نیاز مبرم مرکز به شناسایی و دست‌یابی به مقاله‌های فارسی در نگارش مقالات دانشنامه‌ای و امکانات گسترده کتابخانه و همکاری وسیع این کتابخانه با کتابخانه‌های دیگر، ادامه فهرست مقالات را در دستور کار خود قرار داد و در سال 1388 جلد هفتم را در دو بخش منتشر کرد. پس از پایان کار جلد هفتم فهرست مقالات فارسی، با مشورت شورای راهبردی، در باب تغییر در نحوه استخراج اطلاعات مقاله‌ها و ایجاد بانک اطلاعاتی برای استفاده همه پژوهشگرانی که در مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی حضور دارند، گفت‌وگو شد و کاربرگه جدیدی برای استخراج و ثبت و ضبط داده‌های کتابشناختی طراحی شد. این کاربرگه جدید از جلد هشتم مورد استفاده قرار گرفته است (تصویر کاربرگه در مقدمه جلد هشتم آمده است). در کاربرگه جدید اطلاعاتی همچون رده موضوعی؛ رده فرعی یا زیرمجموعه عنوان‌های اصلی، نام پدیدآورنده یا پدیدآورندگان، عنوان اصلی مقاله؛ نام نشریه با داده‌های کتابشناختی کامل آن و از همه مهم‌تر: کلیدواژه‌های موضوعی/مفهومی؛ نام کسانی که در مقاله از آنها ذکری شده است ، نام‌های جغرافیایی و عنوان کتاب‌ها، رساله‌ها و نشریات و... درج شده است. افزون بر این، اطلاعات استخراج شده در بانک اطلاعاتی مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی برای استفاده در اختیار پژوهشگران مرکز و نویسندگان مقالات دانشنامه‌های متعدد قرار می‌گیرد. همه همکاران فهرست کوشیده‌اند تا حاصل کار خود را به سطح مقبول نزدیک کنند. تداوم بخشیدن به انتشار فهرست مقالات فارسی به‌گونه‌ای که از آرزوهای استاد روانشاد ایرج افشار بود، در صدر وظایف ماست. تلاش خواهیم کرد در مجلدات بعدی فهرست بی‌نقص‌تر از پیش و در خور مقام علمی بنیان‌گذار آن باشد. مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی مفتخر است در اولین سالروز درگذشت استاد ایرج افشار جلد هشتم فهرست مقالات فارسی را منتشر کند.