ایران‌بوم

«فاجعه انسانی رخ می‌دهد؛ اگر فاضلاب پردیس به منابع آبی نفوذ کند.» هشدارهایی از این دست ماه‌ها که هیچ، چند سالی است درخصوص فاضلاب شهر پردیس داده می‌شود. نمونه‌ای از آن هشداری بود که ‌سال 89 از سوی فرماندار وقت تهران داده شد و محسن نایبی در نشست بررسی معضلات بخش مرکزی تهران در پردیس، صراحتا اعلام کرد: «اگر طرح تصفیه‌خانه فاضلاب پردیس اجرایی نشود این پساب‌های مضر با خروج از پردیس و جریان به سمت سد ماملو مشکلات بهداشتی بسیاری را رقم خواهد زد.» از این هشدار و ابراز نگرانی فرماندار سابق تهران، چهار سالی می‌گذرد. فرماندار تهران تغییر کرده و در این چهار‌سال نه تصفیه‌خانه فاضلاب پردیس تکمیل شده و نه فکری به حال فاضلاب انسانی چندصد‌هزارنفری شده، که در پردیس ساکن هستند.

اتفاقی که افتاده این است؛ هر روز بر شمار ساکنان این شهر جدید در شرق پایتخت اضافه شده و میزان فاضلاب تولیدی هم افزایش پیدا کرده است.زمزمه‌های ورود فاضلاب شهر پردیس به منابع آبی پایتخت، هیچ‌گاه آرام نگرفت، یا اتفاقی افتاد و این احتمال را دوباره خبر کرد یا یکی از نمایندگان مجلس و فعالان محیط زیست، از این احتمال حکایت کردند و پرونده این خبر را همچنان باز نگه داشتند.   مسمومیت ساکنان شهر پردیس در دی‌ماه ‌سال گذشته، اتفاقی بود که فضای نگرانی از نشت فاضلاب به آب شرب در ساکنان شرقی استان تهران را جدی‌تر کرد. هرچند دلیل اولیه‌ای که برای این مسمومیت جمعی اعلام شد، شکستن لوله آب بود نه نشت فاضلاب، اما برای چند روزی گمانه‌ها حول این گشت که فاضلاب شهر پردیس به آب شرب منطقه رسیده و مردم را مسموم کرده است. گفته می‌شد مسمومیت ساکنان پردیس ناشی از میکروب «آی کولی» است که منشأ انسانی دارد و در فاضلاب انسانی یافت می‌شود. این خبرها هیچ‌گاه مورد تأیید مسئولان آبفا قرار نگرفت.   کم‌کم پرونده آلودگی آب شرب ساکنان پردیس از سروصدا افتاد و دلیل اصلی این اتفاق هم اعلام نشد. البته در این سال‌ها هیچ گاه گزارشی درخصوص این احتمال داده نشد تا رنگ آرامش به نگرانی از احتمال نشت فاضلاب به آب شرب تهرانی‌ها بزند. اما خبرها همواره از نگرانی و احتمال نشت فاضلاب پردیس حکایت کرده‌اند.
سایه آلودگی بر سر آب‌های زیرزمینی تهران
چهار‌سال پیش فرماندار وقت تهران از رسیدن پساب‌های مضر پردیس به سد ماملو خبر داده بود و حالا نماینده مردم تهران از احتمال نفوذ فاضلاب شهر پردیس به آب‌های زیرزمینی خبر می‌دهد. حالا سایه آلودگی بر سر آب‌های زیرزمینی هم افتاده است. آخرین روز مردادماه بود که مهدی‌ هاشمی عضو کمیسیون عمران مجلس، درخصوص احتمال نشت فاضلاب پردیس و ورود به سفره‌های زیرزمینی آب تهران گفت: «چندی پیش جلسه‌ای با مسئولان آبفای شهر تهران درخصوص نشت فاضلاب پردیس و ورود به سفره‌های زیرزمینی آب تهران تشکیل دادیم و مقرر شد که گزارش تکمیلی این پرونده به مجمع نمایندگان استان تهران ارسال شود.»
نگرانی به واقعیت تبدیل شد
اعضای مجمع نمایندگان استان تهران، درحالی منتظر گزارش تکمیلی این پرونده هستند تا از سوی مسئولان آبفا به آنها ارایه شود که نگرانی‌ها از نشت پساب‌های شهر پردیس به آب‌های سطحی به واقعیت نزدیک شده است. پایش‌های سازمان محیط‌زیست از آب‌های سطحی منطقه، حکایت از آن دارد که آلودگی‌های میکروبی رودخانه نزدیک شهر پردیس بیشتر از استانداردهاست و این آلودگی‌ها با جریان پیدا کردن در رودخانه جاجرود درنهایت به سد ماملو خواهد رسید.
فاضلاب پردیس و معضلات زیست‌محیطی
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست، در این خصوص به «شهروند» می‌گوید: «یکی از معضلات جدی در شهرهای جدید این است که زیرساخت‌های مدیریت زیست‌محیطی برای فاضلاب اجرایی نشده و در مقابل شاهد آن هستیم که شهرک‌های مسکونی به متقاضیان و ساکنان تحویل داده می‌شود بدون این‌که زیرساخت‌ها فراهم شده باشد. بهره‌برداری از واحدهای مسکونی در شهرها و شهرک‌های جدید درحالی انجام می‌شود که خروجی پسماند و فاضلاب آنها، آلودگی‌های زیست‌محیطی ایجاد می‌کند اما به آن توجهی نمی‌شود. در این میان آنچه بیشتر نمود پیدا می‌کند، فاضلاب خانگی است. به‌طور نمونه، شهرهای جدید پردیس درحالی به بهره‌برداری رسیده که زیرساخت‌های زیست‌محیطی اجرایی نشده و سرعت اجرای آن هم به کندی پیش می‌رود. حال آن‌که در بحث توسعه شهرهای جدید، آنچه پیش از هر اقدامی باید مورد توجه باشد، بحث امکان‌سنجی و مکان‌یابی است. همچنین باید مطالعات زیست‌محیطی انجام شود تا براساس ظرفیت اکولوژیکی توسعه متوازن با توان منطقه توسعه یابد. در شهرهای جدید باید سرانه‌های زیست‌محیطی همچون مدیریت پسماند، فاضلاب شهری و خانگی ملاک عمل قرار بگیرد.» حسن پسندیده ادامه می‌دهد: «پساب شهرهای جدید درنهایت از شهر خارج شده و با توجه به این‌که هنوز سیستم تصفیه‌خانه آنها به بهره‌برداری نرسیده در محیطی دپو می‌شود، سپس وارد سایر آب‌های سطحی می‌شوند یا به سایر اراضی و رودخانه‌ها هدایت خواهند شد.» او درخصوص موضوع فاضلاب پردیس و احتمال نشت آن به منابع آبی تهران، می‌گوید: «بحث فاضلاب شهری پردیس به صورت جدی در سازمان محیط‌زیست پیگیری می‌شود. پیشرفت پروژه تصفیه‌خانه فاضلاب پردیس حدود 50‌درصد است و بسیار کند پیش می‌رود. این امر معضلات زیست‌محیطی ایجاد کرده است و این مسأله را از طریق وزارت نیرو پیگیری می‌کنیم.»
مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست، با اشاره به این‌که فاضلاب وارد منابع آب و خاک می‌شود، یادآور شد: «جریان آب‌های سطحی قدرت خودپالایی به صورت طبیعی را ندارند. به همین دلیل ورود فاضلاب باعث آلودگی می‌شود. ورود این فاضلاب آب‌های زیرزمینی و سطحی را آلوده می‌کند و این درحالی است که ظرفیت منابع آبی کشور بسیار محدود است و درحال حاضر با مشکل کم‌آبی روبه‌رو هستیم.»
پسندیده درخصوص وضع آب استان تهران با توجه به خبرهایی که از احتمال نشت فاضلاب شهر پردیس به منابع آبی حکایت می‌کنند، می‌گوید: «نمونه‌برداری‌های مستمر از منابع آبی این منطقه انجام می‌شود، آنالیزها از آلودگی آب در این منطقه به دلیل خروجی فاضلاب حکایت می‌کنند.» او با اشاره به این‌که بیشترین معضل در محدوده پردیس مربوط به آب‌های سطحی است که باعث آلودگی رودخانه‌های مادر منطقه می‌شود، ادامه می‌دهد: «آلودگی‌ها وارد رودخانه جاجرود می‌شوند یا در ادامه به ماملو می‌رسند.» ورود فاضلاب شهری پردیس به محیط‌زیست و رها شدن در پایین‌دست منطقه، آلودگی‌های آب و خاک را با خود همراه کرده است. در همین خصوص مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط‌زیست می‌گوید: «در منطقه عمده‌ترین مشکل بحث آب‌های زیرزمینی و سطحی است. آلودگی خاک هم که مشهود است.   یکی از عوامل تاثیرپذیر در مسیر حرکتی فاضلاب شهری، منابع خاکی است که متاسفانه توجهی به آن نمی‌شود.» آلایندگی منابع خاکی درنهایت آلودگی را به آب‌های زیرزمینی می‌رساند که هنوز خبری از وضع آنها در دست نیست و پسندیده یادآوری می‌کند که «پایش آلودگی آب‌های زیرزمینی را وزارت نیرو انجام می‌دهد و ما اطلاعی از وضع آلودگی آب‌های زیرزمینی منطقه نداریم. اما پایش‌های ما از آب‌های سطحی نشان می‌دهد که آلودگی این آب‌ها اساسا پارامترهای میکروبی و پارامترهای شیمیایی همچون سی او دی، بی او دی و نیترات‌ها است.»
میزان آلودگی آب‌های سطحی شرق استان تهران به صورت آمار و ارقام از سوی مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط‌زیست، اعلام نمی‌شود و این شاید به دلیل حساسیت‌هایی باشد که وضع آب تهران دارد. او می‌گوید: «پایش‌ها نشان می‌دهد، میزان آلودگی بالاتر از استانداردهای زیست‌محیطی هستند.» پسندیده درخصوص این‌که میزان آلودگی‌ها چقدر با استانداردها فاصله دارد هم معتقد است: «نمی‌توان گفت آلودگی آب‌های سطحی منطقه چندبرابر استاندارد است، چرا که آلودگی‌ها در برخی ایستگاه‌ها نزدیک به استاندارد قرار دارد. اما بسیاری از ایستگاه‌های پایش، آلودگی آب‌های سطحی را بالاتر از استانداردهای زیست‌محیطی نشان می‌دهند.» مدیرکل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست، معتقد است: «تا زمان ایجاد زیرساخت‌های زیست‌محیطی باید جلوی بهره‌برداری از شهرهای جدید گرفته شود. این امر برای توسعه پایدار در بخش محیط‌زیست ضروری است.» او به روزهایی اشاره می‌کند که همگان از بحران آب و ضرورت صرفه‌جویی می‌گویند حال آن‌که با تصفیه و بازیابی فاضلاب‌های شهری می‌توان این مشکل را حل کرد. «در شرایطی که با مشکل جدی کم‌آبی مواجه هستیم، بازیابی، تصفیه و استفاده مجدد از پساب‌ها می‌تواند راهکاری برای کاهش مشکل کم‌آبی باشد. در این میان به سرعت دادن در اجرای پروژه‌های تصفیه فاضلاب در شهرهای جدید توجهی نمی‌شود و این بی‌توجهی خسارات جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست خواهد گذاشت.» هر چند پسندیده معتقد است بی‌توجهی به اجرایی شدن تصفیه‌خانه فاضلاب پردیس خسارات جبران‌ناپذیری بر محیط‌زیست می‌گذارد اما به نظر می‌رسد خسارات جبران‌ناپذیر بر محیط‌زیست کشور گذاشته شده است، وقتی در روزهایی که بی‌آبی به بحران تبدیل شده، فاضلاب شهری آب‌های سطحی را آلوده کرده و احتمال آلودگی آب‌های زیرزمینی هم دور از ذهن نیست.