ایران‌بوم

دستان همدیگر را گرفته بودیم، دور دوستمان می‌چرخیدیم و سرود کودکی‌هایمان را می‌خواندیم. 6 همکلاسی دانشگاه اصفهان بودیم که برای آخرین بار آمده بودیم لب زاینده رود. اما زاینده رود دیگر لب نداشت، شاید هم لب‌هایش آن قدر خشک شده بود که دیگر نمی‌شد رنگشان را تشخیص داد.

اصلاً شبیه اولین روزهای دانشجویی‌مان نبود. برای همین توانستیم برویم درست وسط همان جایی که زمانی «رود» از آن می‌گذشت بنشینیم و مراسم خداحافظی برگزار کنیم.

بازی بچگانه ما خیلی زود به گریه انجامید. همان طور که می‌خواندیم «دختره گریه می‌کنه، زاری می‌کنه...»، متوجه شدیم که دوستمان واقعاً دارد گریه می‌کند. روز خداحافظی بود با روزهای دانشجویی، با دوستان صمیمی و با زنده رودی که دیگر زاینده نبود!

نگرانی بزرگ دوستداران محیط زیست

‏6‏‎ ‎شهریور ماه سال جاری، یک بار دیگر دوستداران محیط زیست با تجمع در سی و سه پل، نسبت به عوامل خشکی زاینده رود اعتراض کردند و خواستار احیای آن شدند.

پیش از این هم فعالان محیط زیست در کنار مردم اصفهان و به ویژه کشاورزانی که کشت و کارهایشان تحت تاثیر وضعیت آب رودخانه شهر قرار دارد، چندین بار با برپایی تجمع‌های اعتراض آمیز، نسبت به خشک شدن زاینده رود ابراز نگرانی کرده بودند.

5 میلیون نفر از جمعیت اصفهان در معرض بیماری‌های ناشی از بی‌آبی و آب‌های آلوده هستند و تمامی شهرها و روستاهای استان اصفهان مشکل کم‌آبی و بی‌آبی دارند.

زاینده‌رود، حیات ایران

مسئولان استان و نمایندگان مردم اصفهان در مجلس شورای اسلامی در جلسه‌ای با حضور معاون اول رئیس‌جمهوری، به بیان دیدگاه‌‌ها و مشکلات ناشی از خشکی زاینده‌رود پرداخته‌اند.

آیت‌الله طباطبایی‌نژاد، نماینده ولی‌فقیه و امام جمعه اصفهان با تأکید بر این که این روزها باید برای اصفهان صفت دیگری همچون شهر خشک بی‌آب اضافه کرد، می‌گوید: آقای جهانگیری، در بدو ورود به اصفهان از موضوع جهانگردی و گردشگری صحبت کردند، حال آن‌که گردشگری در صورتی که آب نباشد، معنا ندارد.

او با بیان ‌این که بسیاری از مردم زندگی شان با آب گره خورده است، تصریح می‌کند: استانی که در همه موضوعات یک دهم کل کشور است و روزگاری نصف جهان بوده است، اگر در دولت جمهوری اسلامی از این صفت بیفتد، بسیار زشت است و دل آدم را آتش می‌زند. ‏

او می‌افزاید: مسئولان دولت بدانند اگر مردم اصفهان حرفی نمی‌زنند و تظاهرات نمی‌کنند، از فهم بالا و رشد سیاسی و فکری شان است، وگرنه اگر خیلی جاهای دیگر بود، اعتراض کرده بودند و کما این که به دادشان رسیدگی شده بود.

مهندس جهانگیری در واکنش به این درددل‌ها می‌گوید: هرکس به ایران علاقه داشته باشد و زاینده‌رود خشک را ببیند، ناراحت می‌شود. زیرا زاینده‌رود حیات ایران است و باید هرچه زودتر این رودخانه احیاء شود.‏

وی می‌افزاید: من خاطراتی از دوران استاندار بودن در اصفهان دارم و خوشحالم که به این شهر آمده‌ام. استان اصفهان از هر منظر که فکر کنیم و برای هر دولتی که سرکار بیاید، شهر مهمی است.‏

مهندس جهانگیری با تاکید بر این که نمی‌توان از مسأله جدی که اصفهان با آن رو به رو است به سادگی عبور کرد، ادامه می‌دهد: باید بپذیریم کشورمان از شرق تا غرب و شمال تا جنوب با بحران خشکسالی رو به رو است. دولت یازدهم طرح‌های خوبی برای حل این مشکل دارد و از مقام معظم رهبری در تنها موضوعی که اجازه گرفته‌‌ایم تا پول برداشت شود، حل مشکل آب است. تاکنون 10 میلیارد دلار از صندوق توسعه ملی در این رابطه هزینه شده است که هم اکنون به دلیل حساسیت‌ها نمی‌توانیم بگوییم چه طرح‌های جدی برای این که آب را داخل کشور نگه داریم، اجرایی شده است.‏

وی با اشاره به این که آقای رئیس‌جمهوری در مورد زاینده‌رود حساسیت ویژه‌ای دارد، می‌گوید: برای ساماندهی وضعیت زاینده‌رود نیاز به هر کمک و اعتباری باشد، دولت آماده همکاری است. ‏

طومار شیخ بهایی

زاینده رود از قدیم الایام به ضرورت بهره وری درست در منطقه خشک با اقلیم ناپایدار اصفهان و حومه، دارای تقسیم نامه ویژه‌ای بوده است. آخرین تقسیم نامه آن در عرف جامعه محلی به نام «طومار شیخ بهایی» موسوم شده است که در آن شیخ بهایی با طراحی و تقسیم‌بندی میزان برداشت آب از بالا تا پایین دست، اجازه نداده بود خشکی بر چهره رود زاینده بنشیند. در این طومار هیچ روستا و مزرعه‌ای در کل منطقه و هیچ باغ و محله‌ای در داخل شهر، از قلم نیفتاده بود.‏‎ ‎

در سال‌های اخیر بعد از بروز دوره‌های خشکسالی، برداشت‌های بی‌رویه و یکپارچه نبودن مدیریت حوضه آبریز زاینده‌رود، این رودخانه به یک رودخانه فصلی تبدیل شده است.‏

در شانزده سال گذشته، خشک شدن زاینده رود و انجام تخلفات در بالادست این رودخانه، به دلیل مدیریت‌های اشتباه شدت گرفت و کشاورزان اصفهانی که تنها منبع درآمدشان کشاورزی و تنها راه امیدشان آب زنده رود بود و روزهای سختی را می‌گذراندند، لب به بیان مشکلاتشان گشودند.

اما بیان مشکلات و خواست‌های آنان به عنوان یک تهدید تلقی شد که نتایج آن هنوز که هنوز است، در استان و در میان کشاورزان پابرجاست؛ بگذریم از مردمی که هر روز به دیدن آب در بستر زنده رود زنده و شاد بودند و صبح خود را با نگاه به این رودخانه خروشان، آغاز می‌کردند و امروز از دیدن این رودخانه خشک، افسرده هستند.‏

بسیاری از هنرمندان و به ویژه آنان که در بیان مشکلات در قالب طنز پیشقدم هستند ـ و اصولاً اصفهان خاستگاه چنین هنری است ـ به میدان آمده‌اند تا حرف دل مردم را به شکل‌های مختلف به گوش مسئولان برسانند.

قدرت‌الله ایزدی، معروف به آقا رشید، کمدین نام آشنای اصفهانی، در برنامه‌ای زنده خطاب به شهردار اصفهان گفته است: از همه فعالیت‌ها و طرح‌های شما متشکرم، اما یک درخواست دارم و آن این است که جاده خاکی را که روی آن پل‌های زیادی وجود دارد، آسفالت کنید، چون میهمانان ما سؤال می‌کنند چرا این جاده این گونه خاکی است؟! ‏

این روایت تلخی است از زنده رودی که کم‌کم پرآب بودن آن متأسفانه به خاطره‌های مردمش می‌پیوندد.‏

تشکیل ستاد ملی احیای حوضه زاینده‌رود

دکتر رسول زرگرپور ـ استاندار اصفهان، درباره سفر اخیر آقای جهانگیری در گفتگو با نفیسه یزدانی خبرنگار روزنامه اطلاعات در اصفهان می‌گوید: ایشان در سفر خود تأکید کرد اگر اصفهانی‌ها خواستار تشکیل ستاد احیای حوضه زاینده‌رود هستند، دولت آمادگی ایجاد این ستاد را دارد و من هم به عنوان استاندار اصفهان اعلام کردم که متقاضی تشکیل این ستاد هستم. نیاز بود ایشان از نزدیک با مشکلات استان آشنا شوند تا با واقع‌نگری و داشتن اطلاعات کافی تصمیم بگیرند.

استاندار اصفهان می‌افزاید: طی ملاقات معاون اول رئیس‌جمهوری با آیت‌الله مظاهری، زعیم حوزه علمیه اصفهان نیز بیشتر صحبت‌ها به موضوع آب اختصاص داشت و آیت‌الله مظاهری در صحبت‌های جامع و صریح خود با نفوذ کلامی که دارند، مشکلات را بیان کردند.‏

وی با تأکید بر این که سفر دکتر جهانگیری به استان اصفهان نقطه عطفی در حل مسائل مربوط به احیای حوضه آبریز زاینده رود است، می‌گوید: آقای جهانگیری در پایان سفر به استان اصفهان گفت با مشاهداتی که داشتم، به رئیس‌جمهوری خواهم گفت اهتمام دولت در احیای رودخانه زاینده رود کافی نیست و با تشکیل ستاد ملی احیای حوضه آبریز زاینده رود، هماهنگی دستگاه‌های ملی برای احیای حوضه یاد شده بیشتر می‌شود.‏به گفته وی، وزیر نیرو قول داده است تا 3 ماه آینده طرح بهشت آباد به اجرا درآید و آب برای کشت پاییزه به کشاورزان تحویل داده شود.

مدیریت غیر پروازی!‏

دکتر زرگرپور، همچنین می‌گوید: شاه کلید احیای حوضه آبریز زاینده رود که مهم‌ترین ماده طرح 9 ماده‌ای شورایعالی آب نیز محسوب می‌شود، مدیریت یکپارچه آب است.

ما می‌گوییم بایدکسانی به عنوان مدیریت یکپارچه حوضه آبریز زاینده رود استقرار یابند که پروازی نباشند، یعنی به صورت مستمر در آنجا حضور داشته باشند و روزی 10 بار از بالای کوه تا تالاب را نظارت کنند که فعالیت‌های غیر قانونی انجام نشود که این نکته تحقق یافت، ضمن آن که همه سهم حقابه، سهم آبه و اشتراکی‌ها از سوی مسئولان دولتی به رسمیت شناخته شده و برای تصویب نهایی به شورایعالی آب رفته است.‏

استاندار اصفهان با اشاره به 2 بخشنامه‌ وزارت نیرو می‌افزاید: هر چند این بخشنامه‌ها کمی دیر صادر شده است، اما بر اساس آن هرگونه بارگذاری جدید در حوضه آبریز و برداشت غیرمجاز از دی ماه سال 92 متوقف و هرگونه انتقال انــشعاب برق برای هر پـروژه در حوضه ممنوع اعلام شده است و نیز هر مجوزی که از دی ماه 92 به بـعد صادر شده است، باید لغو شود.

بر این اساس مجوز 9 هزار هکتار که می‌توانست از این حوضه آب برداشت کند، متوقف و لغو شده است که رقم بسیار خوبی است.

طرح‌های بهشت آباد و گلاب

طرح «بهشت ‌آباد» طرحی است برای انتقال آب از استان‏‎ ‎چهار محال و بختیاری‎ ‎به‎ ‎اصفهان که هدف آن تامین آب شرب‎ ‎اصفهان، جلوگیری از خشک شدن‏‎ ‎زاینده‌رود و توسعه کشاورزی در استان‌های مرکزی ایران‏‎ ‎است. با احداث تونل بهشت‌آباد، سالانه یک میلیارد و 100 میلیون متر مکعب آب به‎ ‎فلات مرکزی منتقل می‌‌شود.

‏‎ ‎طرح بهشت‌آباد در میان مخالفت کارشناسان، مسئولان، نمایندگان و مهم‌تر از همه افکار عمومی اهالی استان‌های‏‎ ‎خوزستان‎ ‎و‎ ‎چهار محال و بختیاری، در آستانه استیضاح وزیر وقت نیرو‎ ‎و با فشار مسئولان و نمایندگان استان‌های‎ ‎مرکزی کشور و به ویژه اصفهان، در شورایعالی آب‎ ‎تصویب شد و‎ ‎وزارت نیرو‎ ‎اعلام کرد در هفته دولت سال 1390 طرح‏‎ ‎بهشت آباد کلنگ زنی می‌شود. این در حالی بود که‏‎ ‎سازمان حفاظت محیط زیست در سال 1386، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1387 و پس از آن سازمان مدیریت‎ ‎منابع آب ایران به عنوان متولی آب کشور، به این طرح اشکالات فراوانی گرفتند و آن را تأیید نکردند. ‏

به گفته کارشناسان، در حالی که بسیاری از مناطق‎ ‎استان خوزستان‎ ‎از کم آبی رنج می‌برند، این طرح بدون مطالعه همه‌جانبه مصوب شده و تنها کار کارشناسی آن، برشمردن منافع طرح برای‏‎ ‎استان اصفهان‎ ‎است. به همین دلیل در پی اعلام خبر کلنگ‌زنی طرح انتقال آب بهشت‌آباد، به دلیل اعتراض نمایندگان‎ ‎استان‌های چهارمحال و بختیاری‏‎ ‎و خوزستان در مجلس، اجرای طرح بهشت‌آباد به صورت موقت، تا بررسی مجدد متوقف شد.طرح گلاب نیز با اهدافی مشابه به منظور انتقال آب از بالادست زاینده رود به اصفهان اجرایی و در ادامه با دلایلی مشابه متوقف شد.

از تونل تا لوله!

متاسفانه مدیریت غیریکپارچه باعث می‌شود که برخی طرح‌ها پیش از بررسی‌های همه جانبه به مرحله اجرا در آیند و با بروز پیامدها و توجه دیرهنگام به بررسی‌های کارشناسان، برای ادامه عملیات اجرایی آنها تردیدهایی جدی به وجود بیاید که نتیجه آن، تاخیر در حل مشکلات است. ‏

مثلا پیشنهاد شد طرح بهشت آباد که قرار بود به وسیله تونل اجرا شود، به روش لوله‌کشی انجام گیرد؛ تغییری که به زعم کارشناسان هم به لحاظ افزایش هزینه‌ها و هم امکان دسترسی راحت به برداشت‌های غیرقانونی و عدم اطمینان به بهداشتی بودن آب جریان یافته در لوله از بالا تا پایین دست به دلیل دسترسی راحت متخلفان غیرمنطقی است.‏

استاندار اصفهان می‌گوید کارشناسان به نقاط ضعف و قوت هر 2 روش در اجرای این طرح بپردازند اما نهایتاً تصمیم‌گیری را به مقامات کشور و وزیر نیرو واگذار کنند. ‏

او می‌افزاید: برای ما مهم آبی است که برای جریان یافتن در بستر زاینده رود تخصیص می‌یابد، ما آب برای زنده‌رود می‌خواهیم، ولو این که دولتمردان برای ما این آب را از آلمان بیاورند!

اشک‌های پیرمرد «پرنوشته» ای!

توجه به آبادانی و نگهداری منابع آبی هر شهر و دیار، بسیار مهم است، اما هر قدم در این مسیر باید با دقت و پس از انجام بررسی‌های کارشناسی برداشته شود.

عجیب است که گاهی آبگیری یک سد می‌تواند به اندازه خشک شدن یک دریاچه یا رود، دل اهالی بومی منطقه‌ای را بسوزاند. هرگز فراموش نمی‌کنم پیرمردی از اهالی روستای «پرنوشته» از تــوابع مسجد سلیمان را که پس از آبگیری سد گتوند، مویه کنان، غرق شدن زادگاهـش را به تماشا نشسته بود و چنان با سوز و گــداز با اجداد و پدر و مادر و برادرانش که در آنجـا مدفون بودنــد، سخن می‌گفت و به پهنای صورت اشک می‌ریخت، که قلب هر بیننده‌ای را به درد می‌آورد!

برای حل مسأله کم آبی زاینده رود هم نباید طوری اقدام شود که مردم استان‌های دیگر با مشکلات زیست محیطی و تامین آب آشامیدنی و کشاورزی مواجه شوند یا مشکلاتشان تشدید شود. خوشایند نیست که در مسیر توسعه یک منطقه، اهالی یک منطقه دیگر به سوگ خاطراتشان بنشینند.

تنها یک مدیریت قوی و یکپارچه ممکن است بتواند مشکلات را طوری از سر بگذراند که در راه رسیدن به بهترین هدف،کمترین هزینه‌ها پرداخت شود.