ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گروه میراث فرهنگی ـ پیشینه‌ی چندین هزار ساله تمدن در ایران و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی میان دیگر سرزمین‌های متمدن کره خاکی از دیرباز تا کنون موجب شده که در گوشه گوشه‌ی خاک ایران آثار و بقایایی از تاریخ و فرهنگ دوره‌های مختلف کره زمین و تمدن بشری یافت شود، نگاهی به آثار یافت شده در فلات ایران، بازمانده از عهد پارینه سنگی که قدمتی بین حدود یک میلیون سال تا دوازده هزار سال پیش دارد نشانی از همین پیشینه‌ی کهن است، از آن زمان تا کنون ایران همیشه برای دیگر ساکنان زمین دارای ارزش و اهمیت بوده، چه آن روز که آریائیان از سرزمین سیبری به سوی آن آمدند و چه بعدها که مادها دست به تمدن‌سازی در آن زدند و همین طور تا هخامنشیان و ساسانیان و اشکانیان و دیگر سلسله ها تا همین امروز هر کدام آثار و یادگارانی از خود در این بوم و بر، بر جای نهاده‌اند که حیرت هر بیننده ای را بر می انگیزد.

بنا بر آمار غیررسمی تعداد آثار و محوطه‌های تاریخی ایران بر میلیون بالغ است، با این همه تاکنون تنها کمتر از 40 هزار اثر به ثبت ملی رسیده و همچنین فقط 12 اثر به ثبت جهانی در آمده، کدام آثار و محوطه‌های تاریخی ایران شانس و ارزش‌های ثبت جهانی را دارند که تاکنون به ثبت نرسیده‌اند، این سوال را از چندتن از کارشناسان و باستان شناسان برجسته کشور پرسیده‌ایم که جواب آنها در پی می‌آید:

محوطه ساسانی بندیان درگز در خراسان رضوی
«مهدی رهبر» باستان‌شناس برجسته و پیشکسوت در این باره با تاکید بر این که تعداد آثار ثبت جهانی ایران در مقایسه با تعداد و ارزش آثاری موجود بسیار اندک است و مسئولان در این باره کوتاهی کرده‌اند. این باستان‌شناس محوطه ساسانی و بی‌بدیل "بندیان درگز" در شهرستان درگز در استان خراسان رضوی را یکی از بهترین گزینه‌ها برای ورود به فهرست آثار جهانی می‌داند، این محوطه که در اثر کارهای تسطیح اراضی کشاورزی کشف شد، تاکنون در دست حفاری و بررسی باستان‌شناسی است، شامل بزرگ‌ترین گچ‌بری یافت شده از دوران ساسانی است. تصاویری به صورت گچبری دورتادور این تالار نقش بسته و کتیبه‌هایی به خط پهلوی نیز در آن کشف شده است. رهبر که خود سرپرستی گروه کاوش در این محوطه را دارد از کشف یک آتشکده بزرگ در بندیان نیز خبر می‌دهد.

«مهدی رهبر» علاوه بر این شهر تاریخی "دستوا" در شوشتر را نیز از دیگر گزینه‌ها می‌داند، این شهر متعلق به دوره الیمائی است و پایتخت پادشاهان محلی این منطقه بوده که در آن پنج آرامگاه کشف شده است، رهبر علاوه بر این شهر "جرجان" در استان گلستان و منطقه ترکمن صحرا و "دیوار ساسانی" معروف به دیوار اسکندر که شباهت بسیاری به دیوار معروف چین را دارد از دیگر گزینه‌های دارای قابلیت ثبت جهانی می‌داند.

مجموعه مساجد جامع استان اصفهان
«احمد منتظر» رئیس سابق اداره میراث فرهنگی اصفهان نیز "محور تاریخی فرهنگی اصفهان" را که شامل همه آثار دوره ساسانی و پیش از آن در اصفهان است را یکی از بهترین شانس‌های ایران برای وارد کردن در فهرست آثار جهانی می‌داند، این محور از میدان عتیق شروع و از طریق بازار بزرگ به میدان نقش جهان رسیده و با عبور از ارگ حکومتی و دارالحکومه صفوی (باغات غرب میدان نقش جهان) به چهارباغ عباسی رسیده و از آنجا به سی و سه پل و چهارباغ بالا و باغ‌های هزار جریب منتهی می‌شود. محور فرهنگی تاریخی اصفهان شامل 5 مرکز شاخص محدوده مسجد جامع و میدان امام علی (ع)، بازار اصفهان و بافت پیرامون آن، مجموعه میدان نقش جهان و محدوده جنوب آن، دولتخانه صفوی و محور چهارباغ عباسی است.

«منتظر» همچنین "مجموعه مساجد جامع استان اصفهان" را که 9 مسجد را شامل می‌شود از دیگر گزینه‌های مناسب برای این فهرست می‌داند، علاوه بر این قلعه‌های مورچه خورت، طرق و نخجیر نیز ارزش‌های فراوانی به لحاظ ثبت و معرفی جهانی دارند که تا کنون به آنها توجه نشده است. این مقام سابق در سازمان میراث فرهنگی کاروانسراهای تاریخی اصفهان را نیز دارای قابلیت ورود به این فهرست می‌داند.

مجموعه‌ی قبرستان‌ها و مدارس تاریخی
«محمدرضا کارگر» مدیر سابق موزه ملی ایران نیز یکی دیگر از مخاطبان این سوال CHN‌بود، او هم مانند همه مخاطبان این سوال معتقد است شانس ایران برای افزودن بر تعداد آثار ثبت جهانی خود بسیار بیشتر از وضعیت موجود است، کارگر می‌افزاید: در مقایسه با دیگر کشورهای دارای وضع مشابه با ما مانند ایتالیا ، یونان و اسپانیا ، ایران بسیار دیر در این زمینه دست به کار شد، به همین دلیل تعداد آثار جهانی آنها با ما قابل مقایسه هم نیست.

مدیر سابق موزه ملی ایران معتقد است مجموعه بازارهای تاریخی ایران در تهران، تبریز و شیراز و دیگر شهرها گزینه مناسبی برای ارائه به یونسکو هستند که از این میان تنها بازار تبریز به ثبت جهانی رسیده است. کارگر همچنین مجموعه همدان به عنوان یک محوطه باستانی را که آثار بسیار ارزشمندی را در خود جای داده از دیگر گزینه‌ها دانست، وی در ادامه می گوید: مجموعه پل‌های تاریخی، قبرستان‌ها و مدارس تاریخی نیز ارزش‌های بالایی برای ثبت در فهرست یونسکو دارد. کارگر تعداد آثار دارای شانس ایران را در حدود 30 اثر اعلام می کند.

مجموعه بیشاپور و تنگ چوگان
«مجدالدین رحیمی» کارشناس ارشد مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی که از سال 80 تاکنون روی آثار تاریخی فعالیت می‌کند نیز در پاسخ به این سوال تعداد آثار دارای ارزش‌های ثبت جهانی ایران را بسیار بیشتر از موارد کنونی می‌داند. رحیمی می گوید: بر اساس اطلاعات من حدود 60 پرونده ثبت اثر در فهرست جهانی داریم که به دلایل مختلف به ثبت نرسیده‌اند، با این همه اما می‌توان "شهر سوخته" را به عنوان یک محوطه تاریخی بی‌مانند که بسیاری از اولین‌های تاریخ در آن به وقوع پیوسته را از اصلی‌ترین گزینه‌ها دانست؛ اولین پیوند چشم و جراحی جمجمه، اولین انیمیشن جهان همه و همه در شهر سوخته پیدا شده‌اند، به علاوه بزرگترین محوطه جنوب شرق ایران و یادآور تمدن بزرگی در هامون است. افزون بر این "مجموعه بیشاپور و تنگه چوگان" در کازرون را هم که یک مجموعه کامل شهرسازی و بناهای تاریخی است هم باید از دیگر گزینه‌ها دانست.

«رحیمی» همچنین "بافت تاریخی یزد" و "محور ساسانی فیروزآباد" را نیز از دیگر گزینه‌های قابل طرح ایران برای ثبت جهانی دانست.

محوطه تاریخی شوش
«شهرام زارع» باستان‌شناس و سردبیر مجله باستان‌پژوهی نیز "محوطه تاریخی شوش" را یکی از بهترین موارد برای ثبت در فهرست آثار جهانی می‌داند و می‌گوید:‌شهر باستانی شوش مرکز تمدن عیلام و یکی از قدیمی‌ترین سکونت‌گاه‌های شناخته شده منطقه ‌است. شوش در دوره هخامنشیان شکوه بسیاری داشت و چهار راه شرق و غرب شد. شهر شوش، پایتخت سیاسی دولت هخامنشیان در این منطقه بود و هم اکنون آثار و بقایای کاخ‌های به جا مانده از آن زمان در این منطقه دیده می‌شوند. شهر باستانی شوش در یک محوطه 400 هکتاری است که تاریخ‌ باستان‌شناسی آن از 12 هزار سال پیش در آنجا موجود است، قدیمی‌ترین و معروف‌ترین آثار تاریخی این شهر باستانی کاخ آپادانا، کاخ شائور، اکروپل و غیره است اما با این همه هنوز به ثبت جهانی نرسیده است.

«زارع» در ادامه مجموعه قنات‌های ایران، مجموعه مساجد جامع، بادگیرها و جنگل‌های هیرکانی را از دیگر گزینه‌های مناسب برای ارائه به یونسکو اعلام کرد.

صدرا محقق