ایران‌بوم

خبرگزاری میراث فرهنگی ـ گردشگری ـ نخستین‌باری که در تاریخ ایران از بازی چوگان سخن رفته، مربوط به افسانه‌های زمان بنیان‌گذاری حکومت ساسانی در «کارنامه‌ی اردشیر بابکان» است. اردشیر نوجوان زمانی به دربار اردوان ـ آخرین شاه اشکانی ـ رفت، شاه فرمان داد «هر روز با فرزندان او و بزرگان به نخچیرگاه و چوگان بازی برود و اردشیر نیز چنین می‌کرد. به یاری یزدان در چوپیکان‌بازی (چوگان) و سواری و شَترَنگ (شطرنج) و نیواَرتَخشیر (نَرد) و دیگر فرهنگ‌ها بر همه‌ی ایشان چیره بود». از این سند، می‌توان پی برد که این بازی‌ها پیشتر از زمان ساسانی در ایران وجود داشته‌اند.

پیشینه‌ چوگان را در ایران می‌توان با بهره‌گیری از چندین سند از جمله شاهنامه فردوسی که شاهان و بزرگان افسانه‌ای چون لهراسب و سیاوش را آشنا به بازی چوگان برمی‌شمارد، به زمان هخامنشیان یا حتی پیش از آن نیز رساند.

نظامی در شرف‌نامه، داستانی را به نظم کشیده است که در آن زمانی که اسکندر به ایران حمله می‌کند، داریوش سوم گوی و چوگانی برای او می‌فرستد و او را تحقیر می‌کند. در تاریخ بلعمی نیز به گونه‌ای به این موضوع پرداخته شده است و پیغام داریوش سوم به اسکندر چنین آمده: «تو کودکی، اینک چوگان و گوی فرستادم، بازی کن و ز ملک دست بازدار...». سند دیگری حاکی از بازی چوگانی میان ایرانیان و تورانیان نزدیک به 600سال پیش از میلاد مسیح است.

بر اساس این شواهد، مهد و زادگاه این ورزش ایران باستان است و نام چوگان نیز از آن دوران به یادگار مانده است. بعدها و به مرور، این ورزش به سایر کشورها از جمله شبه قاره هند نیز شناسانده شد.

در زمان سلطه انگلستان بر شبه قاره هند، این کشور به عنوان یکی از محل‌های نگهداری اسب‌های چوگان و مرکز برگزاری این مسابقات بود و این روند تا شروع جنگ جهانی ادامه داشت. پس از آن پیوند نزدیک میان انگلستان و هندوستان چوگان را به اروپا کشاند و نخستین بازی چوگان در انگلستان انجام گرفت.

در اوایل سده نوزدهم که ناشایستگی شاهان ایران دارایی‌ها و فرهنگ را به نابودی می‌کشید این بازی نیز در زادبوم خود به فراموشی سپرده شد. در سال 1880 بازی‌های جهانی به نام جام "وست چستر" آغاز شد که 9 دوره از آن برگزار شد و در چهار دوره از بازی‌های المپیک تابستانی نیز بازی چوگان انجام شد.

در این دوران طولانی چوگان در میهن خود آسیب‌های بیشتری می‌دید تا آنجا که پس از ناصرالدین شاه تا آغاز دهه 1350 که جنبش برای نو کردن همه رشته‌های سوارکاری سر می‌گیرد نامی از آن برده نمی‌شود.

در آن زمان چوگان جان تازه‌ای گرفته و تعدادی از مردان و زنان به این ورزش پرداختند و در میدان‌های خاکی گوی ‌زدند و چند تیم خارجی به ایران آمدند و تیم‌های کشورمان در چند بازی خارج از کشور شرکت کردند. در آغاز انقلاب اسلامی و با شروع جنگ تحمیلی بازی چوگان برای مدتی تعطیل شد و میدان‌های تهران و شیراز تغییر کاربرد پیدا کرد.

ولی دوستداران این بازی زیبا با ساختن میدانی خاکی در مجموعه سوارکاری نوروزآباد در تهران دوباره به گوی زدن پرداختند و این بازی اصیل که ریشه در فرهنگ ما دارد را زنده نگه داشتند و هر سال چند بازی رسمی و نیمه رسمی برگزار می‌شد. تا این که در سال 1381 فدراسیون چوگان شکل گرفت و چندین میدان چمن در تهران و حاشیه تهران ساخته شد و اکنون در چهار باشگاه تهران و تعداد معدودی از استان‌ها چوگان بازی می‌شود.

چوگان را ورزش ایران می‌دانند، در این رابطه سندی با وسعت میدان نقش جهان و دروازه‌های چوگان آن در اصفهان از زمان صفویان موجود است. ادبیات ایران گواه دیگری است که بر این موضوع صحه می‌گذارد.

شوکت پور پشنگ و تیغ عالمگیر او/ در همه شهنامه‌ها شد داستان انجمن/ خنگ چوگانی چرخت رام شد در زیر زین/ شهسوارا چون به میدان آمدی گویی بزن (حافظ)