دین موسیقی ایران به روح الله خالقی - رونمای از کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران»
برگرفته از تارنمای دایرة المعارف بزرگ اسلامی
نیوشا مزیدآبادی
کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» نوشته فرهاد فخرالدینی، عصر پنجشنبه با حضور جمعی از اعضای شورایعالی و هیات‌مدیره خانه موسیقی و هنرمندان و علاقه‌مندان در تالار رودکی رونمایی شد. در ابتدای این مراسم محمد سریر، رییس هیات‌مدیره خانه موسیقی ضمن بیان این نکته که فرهاد فخرالدینی، عضو شورایعالی خانه موسیقی است، گفت: انتشار این کتاب ارزشمند گامی موثر در شرح ردیف موسیقی ایران است. خوشبختانه در سه دهه اخیر بحث تئوریک موسیقی بسیار فعال شده است. در حوزه تئوریک دو جنبه مهم وجود دارد یکی جانمایه دستگاه‌هاست که چقدر اصالت دارند و روایت‌هایی که از آن است کدام یک اصیل است. از‌سوی دیگر ذات موسیقی ایران و ردیف موسیقی ایران در بداهه نوازی نهفته است. شأن این گوشه‌ها در ظرفیت ردیف‌ها حایز اهمیت است.
این آهنگساز گفت: موسیقی ردیف دستگاهی حاصل خلاقیت مشترک هنرمندان است و متاثر از شرایط اجتماعی زمان‌های گوناگون در طول تاریخ پدید آمده است. از سوی دیگر روایت‌های ردیف‌نوازی باید با نگاهی تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد. نباید تردید کنیم که تئوری موسیقی در سال‌های اخیر بسیار مورد بررسی قرار گرفته است. برای نسل جوان این تحلیل‌ها بسیار اثرگذارند. وی در بخش دیگری از سخنانش افزود: این اثر حاصل عمر و نزدیک به شش دهه تلاش در حوزه موسیقی ردیف دستگاهی است و تحلیل آن کار بسیار دشواری است. آقای فخرالدینی کتاب دیگری نیز نوشته که بخش مهمی از تاریخ موسیقی ایران را در خود داشت. این کتاب نزدیک به 500 صفحه و مشتمل بر تاریخچه ردیف، دستگاه و همچنین تحلیل تمام گوشه‌های موسیقی ایران است. سریر گفت: به یاد دارم در دورانی که اثر موسی معروفی نیز منتشر شد هنوز بحث‌هایی درباره آن وجود داشت و به همین سبب غالبا هنرمندان بدین بخش از موسیقی نمی‌پردازند.
سریر در پایان سخنانش گفت: این کار با حمایت موزه موسیقی و تلاش‌های آقای مرادخانی منتشر شده است کمتر اثری در سال‌های اخیر از سوی ناشران انجام می‌شود بعید می‌دانم در آینده جوان‌‌ها هم به‌دنبال چنین کاری بروند.
طلایی در ابتدای سخنانش گفت: هر زمان شرایط طوری بوده که موسیقی نمی‌توانست نشر داشته باشد، به صورت غیر ظاهری رشد می‌کرد. در دوره ناصرالدین شاه به دلیل اینکه اهل ذوق بود و همچنین ارتباطی که با مغرب زمین داشت موسیقی شکوفا می‌شود. در این دوره در دربار موسیقی جدی نیز باب می‌شود بنابراین در این دوره که موسیقی به تعالیم اشرافی اضافه می‌شود.
وی افزود: در این دوره اساتید به جمع‌آوری موسیقی پراکنده می‌پردازند و موسیقی‌ای که به اصطلاح در سینه اشخاص بود را به صورت رپرتواری منسجم درمی‌آورند و تدریس می‌کنند و این همان چیزی است که به آن ردیف می‌گوییم .
طلایی در توضیح کتاب فخرالدینی گفت: آنچه در این کتاب مطرح شده فراتر از ردیف است. آقای فخرالدینی در این کتاب کاری جامع انجام داده است. این کتاب در چهار بخش تنظیم شده و آنچه تئوری نوین ایران که بنیان آن کلنل وزیری بوده است، در بخش نخست آمده. بخش دوم مشتمل بر تاریخچه ردیف است که به رسالات کهن پرداخته است. نکته جالب در این کتاب آن است که تنها یک تئوری موسیقی نیست و حاشیه‌ها و نکات در آن است که به رسالات کهن پرداخته است. نکته جالب در این کتاب آن است که تنها یک تئوری موسیقی نیست و حاشیه‌ها و نکات در آن ذکر می‌شود.
طلایی در بخش دیگری از سخنانش گفت: قسمت چهارم مفصل‌ترین بخش کتاب است که گوشه‌ها و دستگاه‌ها را تحلیل می‌کند و نه‌تنها فرم گوشه را تحلیل می‌کند، کارهایی را که می‌توان با آنها انجام داد نیز بیان شده است.
طلایی در این بخش از برنامه توضیحات مفصلی درباره کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» ذکر کرد و در ادامه مراسم علی اکبر قربانی از شاگردان فرهاد فخرالدینی پشت تریبون آمد و درباره روند همکاری برای کتاب گفت: از همان ابتدا مشخص بود تا چه حد نکته‌بینانه به موضوعات پرداخته شده است به بسیاری از مباحثی که میان اساتید ممکن است مورد عدم تفاهم باشد در این کتاب پرداخته شده و می‌تواند به عنوان مرجعی برای هنرجویان موسیقی ایران و هنرمندان به حساب بیاید. وی در انتهای کلامش از فرهاد فخرالدینی تشکر کرد که به وی اعتماد کرده است.
در ادامه مراسم کامبیز روشن روان (آهنگساز) روی صحنه آمد و گفت: خوشحالم که این کتاب امروز منتشر شده است. این کتاب یک کتاب مرجع موسیقی است و می‌توان در مقطع دکتری آن را تدریس کرد.
وی افزود: امیدواریم روزی این کتاب به همه مراکز علمی دنیا برود چون شناخت زیادی درباره موسیقی ما در دنیا نیست؛ با خواندن این کتاب می‌توان به دانشی جامع در زمینه ردیف‌نوازی رسید.
روشن روان گفت: به‌ویژه در بخش موسیقی قدیم ایران موضوعاتی نهفته است که نه‌تنها ویژگی‌های جدید بلکه ارتباطات ردیف‌های مختلف با یکدیگر در آثار گنجانده شده و خواننده از لحظه لحظه آن سرشار از عشق و امید می‌شود.
پس از این سخنان شهرام توکلی از شاگردان فخرالدینی به روی صحنه آمد گفت: من به نمایندگی از 60 نفر به اینجا آمده‌ام. صدای ارکستر ملی و نفس ارکستر ملی ایران به خاطر وجود استاد فخرالدینی بود و پس از 1388 که وی کناره‌گیری کرد، فهمیدیم کسی که بر سکوی رهبری ارکستر ملی قرار می‌گیرد باید شناخت کامل موسیقی ملی ایران داشته باشد.
در ادامه مراسم شهرام ناظری، خواننده پیشکسوت موسیقی ایران به روی سن آمد و ضمن اشاره به اتفاقی فرخنده که برای موسیقی ایران افتاده گفت: انتشار این کتاب توسط استاد فخرالدینی برای موسیقی ایران فرخنده است و همه باید از او بیاموزند
وی افزود: موسیقی طی سال‌های گذشته آن‌گونه که باید خود را نشان نداده است. از سوی دیگر مسوولان فرهنگی نیز کاری نکرده‌‌اند. کدام یک از مراکز درباره کتاب استاد طلایی کنگره و جلسه تشکیل دادند. باید برای امتداد این ماجرا مسوولان فکری کنند. مهم‌ترین موضوع، تنبلی ارگان‌های مرتبط با موسیقی است و تصور می‌کنند این موضوع به آنها مربوط نیست.
وی در پایان سخنانش گفت: امیدوارم مراکز فرهنگی در برنامه‌ریزی‌های سالانه خود در طیف گسترده‌تری به مسائل مربوط به موسیقی بپردازند.
در ادامه مراسم فرهاد فخرالدینی، آهنگساز و مولف کتاب «تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران» روی صحنه حاضر شد و گفت: حس می‌کنم بیهوده کار نکرده‌ام. شاگردانم یادشان نرفته که شاگردم بودند آنها امروز از اساتید موسیقی ایران‌‌اند و من به دوستی‌شان افتخار می‌کنم.
وی افزود: سالیان سال نوازنده بودم و بعد رهبری ارکستر را برعهده گرفتم. استاد جواد لشکری شاهد بودند که در رادیو نوازنده به رهبری ارکستر رسیدم. در این ضمن آثار متعددی در زمینه آهنگسازی انجام دادم. زمانی هم رهبر ارکستر رادیو بودم و هم مدرسی پرکار بودم و آهنگ‌های زیادی می‌ساختم و شب‌ها تا صبح نمی‌خوابیدم تا اثری برای رادیو بسازم.
فخرالدینی گفت: با کناره‌گیری من چند حادثه اتفاق افتاد. یک انقلاب فرهنگی اتفاق افتاد و در هنرکده موسیقی ملی دیگر درس ندادم و به یک‌باره پیرامونم خالی بود نه از اداره ارکستر و نه هنرستان موسیقی ملی انجام شد. شروع به نوشتن شرح موسیقی ایران پرداختم همایون و اصفهان و شور و متعلقات آن را نوشتم. اما به سرعت کارگردان‌‌ها به سراغم آمدند و بهترین کار را موسیقی سریال دانستم و موسیقی سربداران را نوشتم. بلافاصله موسیقی ابن‌سینا که آن را امشب اجرا می‌کنم. در انتخاب قطعات هوشیاری زیادی اتفاق افتاد.
این آهنگساز گفت: موسیقی ما مدیون روح‌الله خالقی است. از 1338 در کتابخانه ملی کتاب‌های روح‌الله خالقی خواندم و غافل بودم که چه اثری بر من خواهد گذاشت و همزمان با آموزش تدریس را هم آغاز کردم از من خواستند تا طبق قوانین فارابی تنبور خراسان را به ردیف درآورم و فواصل آن شبیه تار و سه‌تار بود. به من پیشنهاد شد که موسیقی قدیم را ریشه‌‌یابی کنم.
عضو شورایعالی خانه موسیقی ایران در پایان گفت: ریتم [ضرب‌آهنگ] و صدا را باید بشناسیم تا وارد مباحث اصلی موسیقی شویم من گنجینه‌هایی از ارموی و مراغه‌یی را کشف کردم و موفق به کشف آهنگی شدم که 600سال قدمت دارد و عبدالقادر مراغه‌یی آن را ساخته و قدیمی‌ترین قطعه مکتوب است همه اینها را به نت درآوردم. توجه به ریشه‌ها ما را استوارتر به جلو می‌برد و با اتکا به ریشه‌ها محکم‌تر خواهیم ایستاد.
فخرالدینی درباره اجرای این شب گفت: امشب قرار است چند قطعه از موسیقی فیلم ابن‌سینا و دو قطعه از ساخته‌های روح‌الله خالقی را به یاد این هنرمند اجرا کنیم.
