خط فارسی
چکیده‌ای درباره خط و زبان اوستایی
- خط فارسی
- نمایش از دوشنبه, 04 مهر 1390 12:33
- بازدید: 10976
آزاده احسانی چمبلی دانشجوی دکترای ایران شناسی
خط و زبان اوستایی به خط و زبانی گفته می‌شود که کتاب اوستای امروزی بدان نوشته شده بوده است. اوستا مجموعه‌ای از آیین‌ها، باورها، اسطوره‌ها، قوانین، رویدادهای تاریخی و فرهنگی ایران بزرگ است. خط اوستایی با نسخه‌های خطی باقیماندهٔ اوستا که عموماً در یزد و کرمان و نیز شهرهایی از هندوستان مانند گجرات، نوساری و ... نگاشته شده‌اند، شناخته می‌شود. این خط از راست به چپ نوشته می‌شود و به باور بیشتر خط شناسان بر پایه خط پهلوی ساخته و پرداخته شده است. حروف اوستایی به یکدیگر نمی‌پیوندند، و هر حرف جداگانه نوشته می‌شود (همانند حروف لاتین). خط اوستایی با داشتن ۱۴ نشانه برای مصوت‌ها و ۳۷ نشانه برای حروف صامت، از نظر ثبت صامت‌ها و مصوت‌ها ی موجود در زبان آن روزگار ایران، از دقیق‌ترین خط‌های جهان میباشد، و کهن‌ترین نسخه خطی‌ای که تاکنون به خط اوستایی به دست آمده است متعلق به ۷۲۳ سال پیش (۱۲۸۸ میلادی) است. یاد گیری خط اوستایی یا دین دبیره بسیار ساده است زیرا تنها به خاطر سپردن نشانه‌های خط کافیست برای اینکه کسی بتواند واژگان اوستایی را بخواند، و دلیل این امر آنست که پدید آورندگان خط اوستایی کوشش کرده‌اند تا خطی بیافرینند که به یاری آن، بدون هیچ پیچیدگی‌ای بتوان اوستا را تمام و کمال و در نهایت درستی ثبت نموده و خواند. اما همواره مقوله خط و زبان دو مقوله جدا از یکدیگر هستند؛ آیا با به خاطر سپردن حروف خط اوستایی و خواندن واژگان اوستا چیزی از زبان اوستا درمی‌یابیم؟ پاسخ به این پرسش ما را وارد مقوله زبان اوستایی می‌سازد.
زبان اوستایی زبانی بوده است که در بخش‌هایی از ایران بزرگ (بخش‌های شرقی فلات ایران) بدان ادبیاتی غنی پدید آمده است. این زبان هم‌ریشه و همخانواده زبان فارسی باستان (زبان کتیبه‌های شاهان هخامنشی) و نیز سنسکریت (زبان کهن هندیان) میباشد. شباهت زبان اوستایی و سنسکریت در حدی است که این دو زبان را دو گویش از یک گروه زبانی واحد می‌دانند. زبان اوستایی خود به دو بخش اوستایی کهن و اوستایی جدید بخش می‌شود. کهن‌ترین بخش اوستا گاهان ( یا گاتها) نام دارد که به باور بسیاری سروده های خود زرتشت میباشد و به زبان اوستایی کهن نوشته شده است، اما به طور کلی کتاب اوستا همچون دایرة المعارفی میباشد که در آن سخن از اسطوره‌ها، قوانین، رویداد های تاریخی و فرهنگی و ... رفته است. بر اساس ویژگیهای زبانشناختی زبان اوستایی کهن به حدود ۴۰۰۰ سال پیش باز میگردد.
زبان اوستایی دارای دستوری پیچیده میباشد و تاکنون دانشمندان نتوانسته‌اند اوستا را به درستی و بی شک و شبهه ترجمه نمایند، به طوری که اگر چند ترجمه گوناگون از دانشمندان مختلف را کنار یکدیگر گذاشته و مقایسه نماییم درمی‌یابیم که حتا در برخی موارد ممکن است ترجمه‌ها یکدیگر را نقض کنند.
به طور بسیار چکیده از ویژگیهای بارز دستور زبان اوستا نمونه‌های زیر را می توان نام برد:
نام‌ها و ضمیرها درهشت حالت گوناگون صرف می‌شوند و این هشت حالت نیز با توجه به حروفی که هر نام و ضمیر بدان ختم می‌شود تغییر می‌یابند. همچنین نام‌ها و ضمیرها دارای ۳ جنس مذکر، مونث و خنثی و ۳ شمار مفرد مثنی و جمع می‌باشند. حروف اضافه گاهی می‌توانند عامل باشند یعنی روی واژهٔ پس از خود تاثیر بگذارند. فعلها نیز عموما دارای پیشوندها (پیشوندهایی که معانی را می‌توانند تغییر دهند) ونیز حروف ماده ساز که به ریشه می‌پیوندند و شناسه‌ها می‌باشند. برخی از ویژگیهای دستوری زبان اوستایی در برخی زبانها و گویش‌های محلی ایران باقی مانده است که خود مبحثی بسیار مهم و جذاب برای پژوهش‌های بیشتر میباشد. به جز آن یادگیری این زبان و آشنایی با ریشه‌های واژگان و فعلها و نیز پیشوندها و پسوندهایی که با اضافه شدن به ریشه فعلها معانی گوناگان را پدید می‌آورند، برای آنانی که در کار واژه گزینی و واژه سازی برای پویایی زبان می‌باشند شرط لازم می‌نماید.
* برای آگاهی بیشتر به بخش ( Avestan Language) در(Encyclopedia Iranica ) نگاه کنید.
