خط فارسی
سخنی درباره‌ی یای اضافه
- خط فارسی
- نمایش از دوشنبه, 22 آذر 1389 23:06
- علیرضا افشاری
- بازدید: 6525
دوست گرامی‌ام، مهرداد ایرانمهر، نوشتاری با عنوان «"یای اضافه" در واژگان منتهی به "ه"» بر روی تارنمای گران‌سنگ ایران‌بوم نهاده‌اند که لازم دیدم در این‌باره نکته‌هایی را یادآور شوم.
با ایشان هم‌سخنم که درازنویسی و کاربرد بیش از اندازه‌ی «یای اضافه» شایسته نیست و هم‌چنین این نمایه در خوشنویسی ممکن است اثر ناخوشایندی داشته باشد، اما کاربرد آن در فضای مجازی را به دلیل زیر لازم می‌دانم:
نمایه‌ی یای افزوده به گونه‌ی تنها در نظام رایانه‌ای وجود ندارد و از این رو در هنگام جست‌وجو برای واژه‌ای، که ممکن است به صورت وصف‌شده (موصوف) و... نیز در متن به کار رفته باشد، تنها آن تعداد از این واژه را جست‌وجو می‌کند که نمایه‌ی یادشده بر روی‌شان نباشد.
هم‌چنین به تجربه دیده شده که در متن‌ها نویسندگان برای نوشتن ی افزوده به گونه‌ی یک حرف دقت بیشتری می‌کنند تا به گونه‌ی یک نمایه، و بیشتر وقت‌ها – هم‌چون آواها – ی افزوده کوچک (که شبیه همزه است) را به کار نمی‌بریم، که خواندن را دشوار می‌کند.
دیگر آن که ما به سوی ساده کردن خط فارسی – تا حدی که میان ما و خزانه‌ی غنی نوشته‌شده به این خط فاصله نیندازد – می‌رویم، از این‌رو، بهره بردن از خود ی – که حرفی از حرف‌های الفبای‌مان است – بهتر از به‌کارگیری نمایه‌ای است که در زبان و خطی خویشاوند نام و کارکردی مشخص دارد. همان‌طور که نویسنده‌ی گرامی اشاره کرده‌اند فارسی‌نویسان در آغاز از همین ی بهره می‌برده‌اند ولی بعدها – هم‌زمان با گسترش آمیزشِ زبان عربی در فارسی – این حرف تبدیل به ء شد و باز مدتی زمان برد تا بر روی هِ پایان واژه بنشیند.
هم‌چنین اگر برابرِ نظر نویسنده نوشتن ی در خوشنویسی به زیبایی آن آسیبی می‌زند و بهتر آن باشد که از نمایه‌ی ء بهره ببریم باز هم در صورتی که امکان داشته باشد بهتر است این نمایه به شکل همزه نوشته نشود و تنها «ی» کوچکی باشد تا این استقلال از خط خویشاوند حفظ شود.
در ضمن، برای این که چسبیده شدن ی به واژه‌ی اصلی پیش نیاید و ایرادی که دوست‌مان گرفتند بروز نکند، بهتر است اگر دستگاه واژه‌چینی توانِ نیم‌فاصله‌گذاری نداشت از این روش، هم‌چون نیم‌فاصله‌گذاری در میان واژگان ترکیبی، بهره نبرد نه این که صورت مسأله را پاک کنیم (درباره‌ی نیم‌فاصله‌گذاری هم که برخی دوستان ایراد می‌گیرند در نوشته‌های دستی نمی‌توان به خوبی اعمالش کرد نیز من بر این باورم که لزومی ندارد در متن‌هایی که بر روی کاغذ می‌نویسیم، و این روزها بسیار کم شده است، اجباری برای این کار داشته باشیم. ما می‌کوشیم از امکانی که واژه‌چینی رایانه‌ای در اختیارمان گذاشته برای ساده کردن خط‌مان بهره می‌بریم).
البته دانستن این نکته هم جالب است که «پیشنهاد نوشتن ی به جای ء به فرهنگستان نخستین‌بار در سال 1321 و بر دست استاد احمد بهمنیار انجام گرفت که مورد بی اعتنایی قرار گرفت» («الف مقصوره»، جعفر مدرس صادقی، روزنامه‌‌ی شرق، 28 شهریور 1389).
