ایران‌بوم

مادها مردمانی بودند ایرانی‌نژاد که در ابتدای قرن هفتم ق.م سلطنت ماد، را تأسیس کردند آنها در آذربایجان و کردستان امروزی سکنی داشتند. بنیانگذار پادشاهی ماد امیری ایرانی بنام دیااکو بود که پنجاه سال پادشاهی کرد و نوه ی او هوخشتر که هرودت نام او را کیاکسار نوشته است، بزرگترین پادشاه ماد است. آخرین پادشاه ماد آژی دهاک یا آستیاگ است.

در دربار کمبوجیه با آموزشهایی که زیر نظر مربیان پارسی دیده بود و هوش و ذکاوتی که از خود نشان داده بود به دلیرترین و دوست داشتنی ترین جوان در میان جوانان ایرانی، تبدیل شده بود. درست به یاد دارد که در این دوران هارپاگ مدام برای او به مناسبتهای گوناگون هدیه می فرستاد و در ملاقاتی که با او داشت نیز ذهن او را برای بدست گرفتن قدرت و حمله به ماد آماده ساخت و به کوروش وعده حمایت داد. کوروش صبوری و آینده نگری در انتقام را از هارپاگ آموخته بود و همیشه این نکته را در ذهن داشت که اگر از دشمنی ضربه خوردی دلیلش را بیاب و به آرامی با برنامه ریزی و اندیشه ژرف ستونهای انتقامت را با او بچین و بالا ببر و مطمئن باش که گذر زمان نیز تو را یاری می کند.
هارپاگ سران ماد را به سرنگونی آستیاگ تشویق می‌کرد و بزرگان ماد نیز که از سختگیریها و ستم آستیاگ کاسه صبرشان لبریز گشته بود به هارپاگ نظر مثبت نشان داده بودند و حال هارپاگ آماده بود تا انتقام خود را بگیرد و می‌بایست کوروش را از برنامه خویش آگاه می‌ساخت.
لبخندی ناشی از لذت بیکران از خوش فکری هارپاگ بر لبانش نقش بست. واقعاً که او مردی زیرک بود.از آنجا که کوروش در پارس بود و زمزمه مخالفت با آستیاگ به گوش آستیاگ نیز رسیده بود و هنوز از کوروش و طالع او بیمناک بود، برای احتیاط دستور داده بود تمامی راههایی که به سمت پارس می رفت را به شدت محافظت کنند و این کار دست هارپاگ را از تماس با کوروش کوتاه کرده بود.
اما هارپاگ تدبیری نیکو اندیشیده بود، گویی هیچ چیز جلو دار او نبود، او آمده بود که توسط کوروش انتقام بگیرد و اهورا مزدا لطف خود بر کوروش را توسط هارپاگ به او ارزانی داشته بود.او شکم خرگوشی را دریده و نامه خود را در درون آن نهاده و با ظرافتی خاص شکم خرگوش را دوخته بود و سپس به یکی از وفادارترین خدمتکاران خود امر نموده بود که جامه شکارچیان بر تن کند و بدین سان از گروه محافظان عبور کرده و خود را به پارس برساند و از کوروش بخواهد که برای فاش نشدن همکاریهایشان شکم خرگوش را در خفا باز کند و آنرا بخواند.
گویی چند روزیست که از این وقایع می گذرد و اصلاً نمی توانست درک کند چرا این افکار هم اکنون به ذهنش می آید، اما از مرور آن لذت می برد. در نامه هارپاگ از او خواسته شده بود ارتشی فراهم آورد و به سمت ماد حرکت نماید و از چیزی نترسد.

آن چند روز را مرور می کند، چند روزی را که در اندیشه آن بود که چگونه ایرانیان را به جنگ وادارد؟ آیا پدرش کمبوجیه او را یاری می کند. کسی را معتمدتر از پدر نیافت، راز نامه را به او گفت و پدر خطاب به او جواب داد: ما راضی نبودیم که زیر یوغ دیگران زیست کنیم، اما مردم ما به آرامش کاذب خوی گرفته اند، آیا می توانی آنها را به حرکت وا داری، تمام امکانات من در اختیار تو.
از پدر خواست که سرداری ارتش کوچک ایرانیان را به او بدهد و پدر آنرا پذیرفت. حال بایستی ایرانیان را آگاه سازد. دستور داد که همه پارسیان اعم از ارتشیان و غیر ارتشیان در میدان شهر با داس حاضر گردند. وقتی بر بالای سکویی رفت تا بتواند با مردم سخن گوید، در چشمان همه پرسشها را در مورد این گردهمآیی مشاهده می کرد، اما صلاح ندید پاسخ این نگاهها را ناگهان دهد، پس رو به مردم کرد و گفت: در بیرون شهر دشتی است که تا تپه ای امتداد دارد، و مملو از خار و تیغ می باشد، این دشت را از خار و تیغ پاک سازید و خارها و تیغها را در وسط میدان جمع کنید و سپس بروید و فردا پس از حمام کردن و بر تن کردن جامه های نیکو به دشت بیایید که می خواهیم جشن بزرگی بر پا داریم.
شبانگاه روز اول پس از انباشته شدن توده خارهای بیابان، کوروش دستور داد گاوها و گوسفندان و بزهای متعلق به کمبوجیه را سر بریده و از آنها غذاهای لذیذی طبخ نمایند و در فردای آنروز پارسیان در دشت حاضر گشته و پس از صرف غذا، و شادی و پایکوبی، کوروش همه پارسیان را دوباره در میدان شهر جمع کرده و رو به همه اعلام کرد: بین امروز و دیروزتان مقایسه ای کنید و بگویید کدام یک را ترجیح می دهید؟
پارسیان یک جمله جواب دادند که این دو روز قابل قیاس نیستند، دیروز بسیارسخت و پر کار و امروز راحت و خوش. کوروش که منتظر چنین پاسخی بود چنین گفت: آری ای پارسیان، روزگار امروز شما مانند دیروز است پر از رنج و مشقت، اما اگر به سخنانم گوش فرا دهید و کمی سختی و رنج را به جان بخرید می توانید از نعمتها و لذتهای فراوان بر خوردار شوید و هر گز گرفتار رنج و زحمت نشوید و چنانچه از فرمانم سرپیچی کنید به همان روزهای سخت باز می گردید. احساس می کنم از طرف اهورامزدا مأمور آزادی شما هستم و یقین دارم شما در دلاوری و جنگیدن نیز همچو چیزهای دیگر از مادها کمتر نیستید. پس بشتابید و خود را از بند آستیاگ برهانید.
ایرانیان نیز که از بندگی و حقارت در برابر آستیاگ بسیار دل چرکین بودند و حال رهبری مقتدر همچو کوروش دلاور را می دیدند و به قدرت هوش و درایت او در این مدت پی برده بودند، همگی آمادگی خود را اعلام نمودند.
عجب شبی بود آن شب، تصمیمی که شاید قرنها ایرانیان به آن خواهند بالید، تصمیمی بزرگ، تصمیمی که هر گاه ایرانیان بخواهند می توانند و هیچ چیز جلو دار آنها نخواهد بود. فردای آن روز به دستور کوروش و یاری پدرش کمبوجیه شهر برای تهیه ابزار نبرد بزرگ و آزادی ساز به تکاپو در آمد و همه شهر به ساخت و تهیه سازوبرگ جنگی مشغول گشت.
کوروش نیز در دربار کمبوجیه نیروهای ایرانی و زبدگان و فرماندهان ارتش ایرانیان را گرد هم جمع کرده بود تا استراتژیک و نقشه جنگی را برای نبرد تهیه نمایند. او می دانست که اگر بخواهد در جنگ های در پیش رو پیروز میدان باشد می بایست از همین ابتدا ایرانیان را با نظم و قانون جنگ عادت دهد تا از آن قصور نکنند و بصورت اصولی برای آنها باقی بماند و نسل به نسل به آن بیافزایند و از آن ضربه نخورند.

اربه جنگي

ایرانیان با مربیان زبده سواره نظام خود رسم جنگیدن را می‌آموختند، هر چند کوروش می‌دانست سلاح‌های مادها مهیب تر از او و ارتشش خواهد بود، اما او عامل مهم دیگری نیز به همراه خود داشت و آن نارضایتی مردم ماد و بزرگان ماد بود که با هارپاگ برای یاری کوروش عهد بسته بودند. از آن روزگاران به یاد داشت در سرزمینی که مردمش علیه حاکمش باشند، آن سلطنت دوام نخواهد داشت حال به هر اسمی و نامی که باشد، پس پایه هر حکومتی مردم می باشند و اگر آنها راضی باشند آن سرزمین گزندی نخواهد دید.
از ریش سفیدان پارسی شنیده بود که بزرگترین ارتشها از شبیخونهای دشمنان کوچک شکستهای غیر قابل باوری خورده اند، پس ابتدا بایستی خود و ارتشش را در مقابل شبیخونهای دشمن تجهیز می ساخت و می بایست اردوی ارتش خود را بگونه ای نظم می بخشید که شیرازه آن در هیچ زمانی بر هم نریزد.
ابتدا برای تشخیص و یکدست سازی ارتش خود همگی را متحد الشکل ساخت. ارتش او همگی کلاهی نمدی بر سر داشتند. ردایی گلدوزی شده و آستین دار، زرهی با زنجیرهایی شبیه به فلس ماهی که مانند کت روی ردا را می پوشاند و شلوار نیز می پوشیدند.
برای نظم بخشیدن به ارتش خود از نظم و قانونهای سپاهیان امپراتوریهای قدیمی الگو برداری نمود و ضعفهای آن ارتشها را شناسایی نمود و بر طرف کرد و از آنجا که آوازه مهیب بودن ارتش آشور را از ریش سفیدان شنیده بود دستور داد کسانی که ازچگونگی جنگ پدرانشان که به همراه جد او هخامنش به جنگ با آشوریان رفته اند و با ارتش سناخریب نبرد کرده اند، اطلاع داشتند را بیاورند تا از آنها در مورد ارتش آشور پرسش نماید.
سپس با کمک فرماندهان خود ایرانیان را اینگونه دسته بندی نمود: گروهی را سپر دارنمود که در میان آنها تیر اندازانی قرار می گرفتند، اما تعداد تیر اندازان را بیشتر از ارتش آشور نمود تا حجم تیرهای پرتابی را بالا ببرد. سپس سواره نظام خود را بعد از آنها قرار داد و در انتها پیاده نظام خود را، البته آشوریان ارابه هایی نیز داشتند که به ارابه‌های مرگ معروف بودند، اما ارتش او فرصت تهیه آنرا نداشت، پس فعلاً از آن صرفه نظر کرده بود. برای شبیخونهای دشمن نیز اردوی خود را طوری تقسیم بندی نمود که اگر در گیر شبیخونی نیز گشت، ارتش او بتواند مقاومت کند و شیرازه آن از هم نپاشد و اگر خسارتی نیز به او و نیروهایش وارد می شود حداقل خسارت باشد، پس او مقرر کرد که چادرش همواره به سوی شرق بر پا گردد. سپس چادرهای نیزه داران مخصوص که به آنها گارد جاویدان می گفتند قرار داشت، که آنها نخبگان نظامی او بودند و سربازانی نترس و درشت اندام و قدرتمند که همه گونه مهارت جنگی را داشتند با نیزه هایی بلند که به آنها لقب نیزه داران گارد شاهی نیز داده شده بود. در سمت راست این گروه جایگاه نانوایان قرار داشت و در سمت چپ جایگاه آشپزان و سایر چارپایان قرار داشت.اگر از بالا به اردوی او می نگریستید در واقع چادر او در مرکز اردو قرار داشت و پس از گارد جاویدان و نیروهایی تدارکاتی ارتش و آذوقه نظامیان دور تا دور آنها در ردیفهای منظمی زوبین اندازان و تیر اندازان می خوابیدند و در پشت چادر او نیز همین نظم و چیدمان حکمفرما بود. در ردیف آخر سواره نظام قرار می‌گرفت و در ذهن خود در نظر گرفته بود که در آینده ارابه رانان نیز پس از سواره نظام در ردیف انتهایی قرار گیرند.
در نتیجه این چیدمان در صورت شبیخون دشمن گروه غیر نظامی تدارکاتچی مانند نانوایان و آشپزان در تیر رس دشمن نبودند که تلفات بالا برود، بعلاوه ارابه‌ها و سواره نظام بدلیل پر حجم بودن تجهیزاتشان قرار گرفتن این تجهیزات خود مانعی برای نفوذ به قلب اردوگاه او بود و باعث دفع الوقت و بازیابی و نظم سایر نیروهای پشتیبانی می‌گشت.
علاوه بر این یکی از مشکلات آشوریان در هنگام نبردهای ناگهانی، عدم امکان دسترسی سریع به نیروهای فرماندهی زیر دست و یافتن آنها بود که کوروش این مشکل را با در نظر گرفتن نشانی پرچم گونه برای هر فرماندهی که آنرا در بالای چادر خود نصب می کرد آسان ساخت تا در هنگام اضطرار به راحتی بتوان آن نیروها را با کمک پیکهایی که در میان ارتش وظیفه بردن و آوردن خبر را داشتند، پیدا و دستور و فرمان را انتقال داد. به این ترتیب همه جایگاه خود را می دانستند و در زمان غافلگیری به سرعت خود را در می یافتند و حمایت می کردند.
جاسوسان از تحرک پارس نزد آستیاگ خبر بردند و آستیاگ کوروش را برای ارائه گزارش به دربار فراخواند و کوروش در جواب او نوشت: پیش از زمانی که آستیاگ خواسته است فرا خواهم رسید. آستیاگ با دریافت این پیغام ارتشی فراهم کرد و فرماندهی آنرا به هارپاگ بخشید، غافل از آنکه چه ستمی را بر هارپاگ روا داشته است و حال زمان انتقام است.
شب قبل از نبرد را به خاطر می آورد، شبی که بایستی به ایرانیان جرأت بخشید، هرچند دیگر در چشمان هیچکدام شکی نبود و همه آمده بودند که یا بمیرند یا آزاد شوند و کوروش در این نگاهها می خواند که پیروزی با اوست و همیشه نتیجه جنگهایش را در نگاه یارانش در شب قبل از جنگ می یافت.
سپاهیان رو در روی هم صف کشیدند، در این زمان سواری از سمت مادها به طرف اردوگاه ایرانیان آمد، او پیکی بود از طرف هارپاگ و پیغام دوستی و اتحاد علیه آستیاگ را برای کوروش آورده بود و کوروش به گرمی آنرا پذیرا شد. اما در این میان گروهی از سربازان مادی که از این موضوع بی اطلاع بودند ناگهان به سمت نیروهای ایرانی حمله ور گشتند و در جناح چپ ارتش ایران جنگ در گرفت و در اندک زمانی اغلب مادهای حمله کننده جان باخته و بقیه گریختند. سایر نیروهای بی خبر از اتحاد پشت پرده که این صحنه را دیدند پشت بر دشمن کرده گریختند و بدینگونه در اندک زمانی جنگ خاتمه یافت و با اتحاد دو سپاه ارتش اردوگاه کوروش به چند برابر افزایش یافت و حال کوروش سربازان کارکشته ماد را نیز در اختیار داشت که در کنار نیروهای او در برابر آستیاگ زخم خورده دلیرانه خواهند جنگید.
تصمیم بر آن شد که زیر پرچم ایرانیها همه با هم به جنگ علیه آستیاگ بروند و هارپاگ کوروش را در مورد جنگ با آستیاگ راهنمایی می کرد.
در دربار آستیاگ غوغایی به پا بود، کسی جرأت نزدیک شدن به شاه رانداشت، جام شراب در دست و خشمگین فرماندهان را موظف ساخته بود که همه نیروها چه پیر و چه جوان را جمع آوری کرده و برای جنگ با کوروش آماده کنند.
از طرفی دیگر پیشگویی را که رأی به آزادی کوروش داده بود را دستگیر نموده تا قبل از عزیمت به جنگ او رابخاطر اظهار نظرش مجازات سختی دهد و این کار را با شقاوت تمام انجام داد.
ناگهان ذهنش به سمت روزی رفت که ارتش ایران و ارتش مادها رو در روی هم ایستادند، در سمتی آستیاگ خشمگین و پیر مانند شیری پیر و مغرور اما زخم خورده و در سمت دیگر کوروش جوان و پر انرژی و نترس و پر از هدف، نبرد آغاز شد، نبردی که بعدها زمینه ساز آزادی بسیار از اقوام گشت، فرماندهی قوی کوروش و راهنماییهای به جا و درست هارپاگ سپاه ایران را غالب نمود و آستیاگ دستگیر شد و شکستی سنگین خوردند. به دستور کوروش سربازان، اسیرهای ماد را امان دادند و زخمیهای ارتش ماد را نیز مرحم نهاده و درمان ساختند، زیرا او معتقد بود حال که آنها شکست را قبول کرده اند جزوی از امپراطوری ایران هستند و سربازان خودی به حساب می آیند و در آینده در ارتش خود از خدمات آنها بهره ها خواهد برد. این رفتار کوروش بر مردم ماد بسیار خوشایند آمد بخصوص در هنگام قیاس با وحشیگری و بی رحمی سردمداران خود، کوروش را ستوده و تابع او گشتند و هیچگاه به او خیانت نکرده بودند و جواب لطفهای او را دادند.
پس از اتمام این جنگ، حال که دیگر هارپاگ انتقام خود را بازستانده بود، کوروش را راهنمایی نمود تا اکباتان را تسخیر نماید و اینکار باعث شد که ثروت عظیم مادها و خزانه کلان آنها به تسخیر ارتش ایران درآید و ایرانیان با این ثروت به ارتش خود و مردم و حکومت خود قدرت ببخشند و اینگونه کوروش در نبرد ابتدایی خود پادشاهی قدرتمند صد و بیست و هشت ساله ماد را از میان برداشت و خود لقب پادشاه پارس و ماد را گرفت.

كوروش بزرگ

او سعی کرده بود با تمام شاهان قبل از خود و هم دوره خود فرق داشته باشد، آستیاگ را به کاخی در منطقه کرمان فرستاد و سفارش کرد از او به نیکی پذیرایی کنند و مبادا بر او بی احترامی روا دارند. سپس تمام مردم اکباتان را امان داد و بزرگان و فرماندهان ماد را در سازماندهی هرم قدرت خود بدون در نظر گرفتن قومیت و یا اینکه آنها شکست خورده اند به کار گرفت و بیشتر لیاقت افراد را در نظر گرفت و البته مشورتهای هارپاگ نیز در گزینش صحیح او مؤثر بود.