ایران‌بوم

مجموعهٔ بسیار ارزشمند و زیبای بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی، یکی از آثار به ثبت شده جهانی به شمار می‌رود. بقعه به قبل از ورود اسلام به ایران بر می‌گردد. این مجموعه نفیس به نام عارف نامدار شیخ صفی الدین اردبیل جد سلاطین صفویه، در سال ۷۳۵ ه. ق. [731خ / 1352م] به دست فرزند وی صدرالدین موسی ساخته شد. در دوران شاهنشاهی صفویه، به سبب ارادت شاهان صفوی به جد خود، واحدهای مختلفی به این مجموعه اضافه شد. به‌ویژه در دورهٔ شاه عباس اول برای تکمیل و آراستن این اثر، کارهای فراوانی انجام شد. در عصر صفوی، بقعه شیخ با حضور استادان بزرگ دوره صفوی چنان به زیور آراسته شد که همچنان پس از گذشت چندین قرن به عنوان یکی از مفاخر تاریخی و فرهنگی ایران به شمار می‌آید. یکی از موارد منحصر به فرد این مجموعه، این است که این بقعه حاوی دهها اثر بدیع در مضامین مختلف رشته‌های هنری است که از آن جمله می‌توان به عالی‌ترین نوع کاشی کاری معرق و مقرنس و گچ‌بری کتیبه‌های زیبا و نفیس و خط خطاطان بزرگ دوره صفوی (میرعماد، میر قوام الدین، محمد اسماعیل و...) منبت‌های ارزنده، نقره کاری، تذهیب و طلاکاری، نقاشی و تنگ‌بری و...اشاره کرد. این اثر از ساختار معماری فخیمی برخوردار است که گرد هم آمدن فضایل هنری نامبرده، آنرا در مجموعه‌های تاریخی ایران شاخص و متمایز نموده است..

بناهای تاریخی این مجموعه در طول بیش از چهار سده شکل گرفته و توسعه پیدا کرده است. مجموعه تاریخی و فرهنگی شیخ صفی الدین اردبیلی در چند سده‌ی گذشته تغییرات زیادی به خود دیده، که اولین و موثرترین تحولات ساختمانی آن به ترتیب در زمان حیات صدرالدین موسی (794-704) فرزند شیخ صفی الدین اردبیلی و بیشترین و کامل ترین آن در دوره درازمدت شهریاران صفوی انجام شده است.
عمارت چینی خانه (خانقاه قدیم) یکی از بناهای این عمارت می باشد. این بنا از نظر سبک معماری و تزئینات از پدیده‌های شگفت انگیز هنر ایران در قرن یازده هجری به شمار می رود. نقشه عمارت بسیار شگفت انگیز است، چینی خانه از بیرون به شکل هشت ضلعی ناقص کاملاً متقارن بوده و از داخل با دو ورودی باریک در شمال با تالار دارالحفاظ (قندیل‌خانه) ارتباط پیدا می کند. فضای داخلی، اتاق چهارگوشی به ابعاد 18×18 متر می باشد که در هر یک از اضلاع آن یک تورفتگی چند وجهی به طرز نیم هشت ایجاد شده است.

این عمارت به دستور شاه عباس کبیر و طراحی و مهندسی شیخ بهایی دانشمند فرهیخته دوره صفوی احداث شده، چینی‌های اهدایی امپراطور چین به شاه عباس کبیر که به شکل های متنوع لنگری‌های بزرگ فغفوری، مرتب آن‌ها، بادیه‌ها و دیگر ظروف ارزشمند ازجمله قوری و فغفوری بوده، توسط شاه عباس به این محل وقف شده است. اکثر این ظروف دارای مهر شاه عباس با عبارت ذیل هستند؛ بنده شاه ولایت عباس وقف بر آستان شاه صفی نمود. صد افسوس که بخشی از این گنجینه در دوره دوم جنگ‌های ایران و روس در 1206 خورشیدی (1828 میلادی) توسط پاسکویچ، فرمانده سپاه روس، با اشارهٔ گریبایدوف، وزیر مختار روسیه، به سن‌پطرزبورگ انتقال داد شد، که هم اکنون در موزه آرمیتاژ موجود است. اشغالگران روسی به دلیل مخالفت علما و بزرگان شهر با انتقال کتاب‌ها، با قید این شرط که کتابها را پس از نسخه برداری دوباره به اردبیل بر می‌گردانند، به امانت به تفلیس بردند، اما کمی بعد آنها را نیز به کتابخانه سن‌پطرزبورگ انتقال دادند. بخشی از ظروف باقیمانده چینی نیز همراه چند قطعه فرش و اندکی اسناد و کتب، در 1305 و 1314 ش به تهران منتقل و تحویل موزه ایران باستان داده شد.

قرارداد حمایت اموال فرهنگی در هنگام جنگ، در 14 می 1954 در لاهه، اشاره به این مبحث دارد که تمامی اموال فرهنگی در زمان جنگ بین طرفین حاضر در جنگ باید از تجاوز و هر گونه آسیب دیدگی و گرو کشی در امان باشند.
ماده 4 همین قرارداد با عنوان محترم شمردن اموال فرهنگی اشاره می‌کند که: طرف‌های معظم متعاهد به علاوه تعهد می‌نمایند هرگونه عمل دزدی و چپاول و دستبرد به اموال فرهنگی را جلوگیری نموده، ممنوع و عنداللزوم متوقف سازند و نگذارند به هیچ وجه نسبت به آنها اقدامات تخریبی به عمل آید و از مصادره اموال فرهنگی منقول در خاک طرف متعاهد معظم دیگری خودداری نمایند.

در ماده 6 همین قرار داد اشاره به علامت گذاری اموال دارد که قابل ذکر است که تمامی آن اموال دارای مشخصه و مهر (بنده شاه ولایت عباس وقف بر آستان شاه صفی) می باشند از همین رو تشخیص این اموال تسهیل گردیده است.

در همین راستا از، رییس محترم سازمان میراث فرهنگی، اداره پلیس بین الملل، نماینده یونسکو در ایران و وزارت امور خارجه و سایر مسئولین که می‌توانند در برگرداندن این اموال به خواستگاه نخستینشان «بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی» یاری فرمایند تا بتوانیم داشته‌های گرانقیمت و پر ارزش کشور عزیزمان را به ایران بازگردانیم و آن‌ها را در جای پیشین خود قرار دهیم، تا این اثر جهانی، با تمامیت بیشتری در دید بازدیدکنندگان قرار گیرد.

البته باید یادآور گردد که فهرست اموال غارت شده از بقعهٔ شیخ‌صفی، فراتر از فهرست بالاست.

پاینده ایران باشکوه

در همین زمینه:

امانت یا تاراج!؟