ایران‌بوم

دانشمندان اسلامی اتفاق دارند بر اینکه سرّ پیشرفت مسلمانان در همه علوم و فنون بر پایه دو جمله اساسی و کلیدی زیر بود: نخستین جمله از جانب حضرت رسول اکرم(ص) به مسلمانان اعلام شد که فرمود: «أطلبوا العلم ولو بالصین» و آنان را مجبور و ملزم ساخت که علم و دانش را از هر کس و از هر جا فرا بگیرند؛ یعنی مرز جغرافیایی و مذهبی و نژادی از علم برداشته شد و مسلمانان آثار علمی اقوام مختلف را از زبانهای یونانی و سُریانی و پهلوی و سنسکریت به عربی ترجمه کردند و در مراکز علمیِ خود از مسیحیان و یهودیان و زرتشتیان و بوداییان و صابیان بهره‌برداری علمی نمودند.

دومین جمله از حضرت علی‌بن ابی‌طالب(ع) صادر شد که فرمود: «قیمه کل امریء علمه». آن حضرت معیار ارزش آدمی را علم و دانش اعلام فرمودند و بر پایه این قاعده، عالِم بر جاهل و اَعلم بر عالِم برتری یافت. در روایت آمده است وقتی یاران پیغمبر درباره بیماری از حضرت رسول(ص) کسب تکلیف کردند و حضرت فرمودند پزشک بر بالین بیمار بیاورند و آنان دو پزشک را آوردند، حضرت نپرسیدند کدام مسلمان و کدام غیرمسلمان و یا کدام عرب و کدام عجم است، بلکه پرسیدند: «من اطب منهما: کدام یک از آن دو حاذق‌تر و ماهرتر در فن پزشکی است؟» تا بیمار را زیر فرمان او بسپارند.

تا وقتی این روش بر جا بود، مسلمانان به اوج کمال علمی در همه زمینه‌ها رسیدند تا به جایی که دانششان از مرزهای جهان اسلام فراتر رفت و ترجمه‌های لاتینی آثارشان سالها دانشگاهها و مراکز علمی اروپا را به نور علم و دانش منور ساخت.

از آن زمان که حاکمان خودکامه شکوفایی علم را برخلاف امیال و آرزوهای جاه‌طلبانه و منافع نامشروع خود یافتند، به سرکوبیِ علم و عالم و نابود ساختن کتاب و کتابخانه و از بین بردن مکتب و مدرسه پرداختند. پادشاهی در ری دویست دانشمند را به دار می‌آویزد و کتابهای علمی آنان را در زیر دار آنان می‌سوزاند و شاعری، بلکه بهتر باید گفت، شعرفروشی این عمل او را بدین‌گونه ستایش می‌کند:

دار به پا کردی باری دویست

گفتی کاین درخور خوی شماست

هر که از ایشان به هوی کار کرد

بر سر چوبی خشک اندر هواست

سلطانی دیگر در شهری دیگر فوجی سرباز را مأمور می‌کند تا رصدخانه‌ای را که مرکز ریاضی‌دانان و ستاره‌شناسان و فیزیک‌دانان بود، با خاک یکسان کنند و شاعری دیگر هم این عمل را می‌ستاید و آن را یک وظیفه دینی برای او به شمار می‌آورد:

رصد را به یک لحظه بشکافتند

فراغت ز کار رصد یافتند

دعاگو شدندش همه اهل دین

که فرمود کاری به شرع مبین

از همین جهت است که از مدرسه نظامیه نیشابور و حکمت‌خانه بلخ و ربع رشیدی تبریز و رصدخانه مراغه، حتی یک خشت هم برای ما باقی نمانده است! سنتهای علمی ما آن‌چنان به باد فراموشی سپرده شده که هرگاه دانشمندی از این جهان چشم بر می‌بندد، ما با سربلندی از آن دانشمند با تعبیر «بدون جانشین» یاد می‌کنیم، در حالی که اظهار این تعبیر، اقرار به افول و انحطاط علم و اعتراف به خفت و سرشکستگی علمی و فراموش کردن

سنت گذشته خود است؛ زیرا دانشمندان گذشته ما صریحاً می‌گفتند دانش همواره باید روی به فزونی و تزاید داشته باشد. محمدبن‌زکریای رازی هزار و صد و اند سال پیش گفت: «علوم باید دائماً در پیشرفت و کمال باشند و اگر استادی در زمانی دراز به نتیجه‌ای علمی رسیده، شاگردش باید در زمانی کوتاه آن را دریابد و بازماندة زمان را صرف تکمیل آن علم کند، و همین، سبب می‌شود که همیشه شاگردان عالم‌تر از استادان خود باشند.»

بر پایه همین سنت بود که قطب‌الدین شیرازی در یکی از آثار خود می‌گوید: زیان‌آورترین عبارت برای علم و دانش جمله «ما تَرَکَ ألاوَلُ لِلآخِر شیئاً» است؛ یعنی گذشتگان چیزی برای آیندگان باقی نگذاشته‌اند؛ که شاعر هم همین مطلب را تأکید کرده است:

سخن گفته شد، گفتنی هم نماند

من از گفته خواهم یکی با تو راند

سخن هرچه گویم، همه گفته‌اند

بر باغ دانش همه رُفته‌اند

یکی از سنتهای علمی فراموش شده، ارتباط میان استاد و دانشجوست، غافل از اینکه در کشور ما علم و اخلاق و دین بر پایه رابطه میان معلم و متعلم و مراد و مرید و امام و مأموم بوده است که آن به کلی در مراکز علمی ما منسوخ شده. استادی بازنشسته می‌شود و پس از آن دو یا سه دهه عمر می‌کند و هر روز از محلی که سی سال در آن درس داده، عبور می‌کند، در حالی که یک بار از او خواسته نمی‌شود که بیاید و راز توفیق و پیشرفت خود را برای دانشجویان بازگو کند تا آنان سیرت علمی و عملی او را اسوه خود قرار دهند و یا کوششی به عمل نمی‌آید که بزرگان دین و دانش و اخلاق به وجه مطلوب به نسل جوان و دانشجو معرفی گردند. وقتی ما اسوه‌ها و الگوها را از چشم جوانان خود دور داریم، آنان الگوهای نامناسب را از بیرون مرزها برای خود می‌یابند و کار به آنجا می‌رسد که ما فریاد به عرش برمی‌داریم که جوانان ما مورد «هجمه غرب» قرار گرفته‌اند.

این ضعف که از سی و اند سال پیش، این کاستی را در محیط‌های علمی دریافته بود، درصدد برآمد تا به هر وسیله‌ای که ممکن است، بزرگان دین و دانش را به نسل جوان و دانشجو معرفی نماید. در سال 1351 که «انجمن استادان زبان و ادبیات فارسی» را با کمک برخی از همکاران تأسیس نمود، تشکیل مراسم بزرگداشت برای ارباب علم و ادب را یکی از اهداف آن انجمن قرار داد. او موفق شد که در سال 1355 مجلس بزرگداشتی برای مرحوم جلال‌الدین همایی در تالار فردوسی دانشگاه تهران برگزار کند. حاضران آن مجلس که همه از گردانندگان کشور بودند، چنان تحت تأثیر استاد همایی قرار گرفتند که بسیاری از رجال بزرگ مملکت به پاس قدردانی از ایام شاگردی و تملذ، بوسه بر دست و پای استاد پیر خود زدند و این رخداد، اثری شگرف در دانشجویان و معلمان گذاشت. در سال 1356 مجلسی برای مرحوم سیدمحمدتقی مدرس رضوی در باشگاه دانشگاه تهران برپا داشتیم که دانشجویان آن زمان تحت تأثیر تقوا و پارسایی آن سید جلیل‌القدر قرار گرفتند. در سال 1361 در تالار علامه امینی دانشگاه تهران بزرگداشتی برای مرحوم استاد احمد آرام برپا کردیم؛ استادی که آخرین جمله‌ای را که با دست خود نوشت، در دفاع از دین و اخلاق و مروت و آزادگی بود.

کتابهای «همایی‌نامه» و «جشن‌نامه مدرس رضوی» و «آرام‌نامه» که مشتمل بر مقالاتی است که شاگردان و دوستان آن بزرگواران به آنان تقدیم داشتند، هنوز دست به دست می‌گردد و خوانندگان آنها تشکر و سپاس خود را بر من (که بانی این امر خیر بودم) ارزانی می‌دارند؛ به ویژه آنکه آن بزرگواران را در زمانی که به قول شاعر: «إذا ما عُدَ مِن سَقَطِ المَتاع» به شمار می‌آمدند، مورد تکریم و تعظیم قرار دادم. دعای خیر همین بزرگان موجب گردید که خداوند توفیق و فرصت دهد تا بتوانم آن آرزوی دیرینه خود را در سطح گسترده‌تری ادامه دهم. ادامه این امر از نخستین روزی که عهده‌دار اداره انجمن آثار و مفاخر فرهنگی شدم، عملی گردید و از مهر ماه 1378 تا خرداد 1389 تقریباً هر ماهه مجلس بزرگداشتی برای یکی از دانشمندان و بزرگان که به علم و فرهنگ کشور خدمت کرده‌اند، برگزار کردیم و با کمک همکاران خود، برای هر یک، زندگینامه‌ای به آن عزیزان تقدیم داشتیم.

عمل خیر ما مورد استقبال دانش‌دوستان کشور قرار گرفت؛ چنان‌که هم‌اکنون آن زندگینامه‌ها که از صد متجاوز است، نایاب گردیده، در حالی که مشتاقان آنها، روزبه‌روز افزونی می‌یابند. متأسفانه با آنکه بارها ـ کتباً و شفاهاً ـ از اولیای آموزش و پرورش کشور خواسته‌ایم تا این مجموعه را در کتابخانه‌های مدارس در دسترس دانش‌آموزان قرار دهند، ولی تاکنون هیچ‌گونه اقدامی در این زمینه به عمل نیامده است:

کس نمی‌خرّد رحیق و سلسبیل

روی زی زقّوم نهادند و حمیم!

در این گفتار مناسب دانسته شد صورتی شامل نام و زمینه علمی کسانی که در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی مورد بزرگداشت قرار گرفته‌اند و بزرگداشتنامه‌ای به نام و یاد آنان منتشر شده، ارائه شود و حوزه کار و فعالیت علمی آنان بر خوانندگان گرامی این مجموعه عرضه گردد. عددی که بعد از آن، نام آن بزرگان آمده، شماره زندگی‌نامه‌های آنان است.

آیات عظام و حجج اسلام و استادان حوزه

ـ حاج شیخ هادی نجم‌آبادی، 1، فقیه و اصولی

ـ شهید مرتضی مطهری، 9، مدرس و واعظ و استاد دانشگاه

ـ میرزا مهدی مدرس آشتیانی، 13، استاد و مدرس فلسفه در حوزه و دانشگاه

ـ حسینعلی راشد، 15، مدرس و واعظ و استاد دانشگاه

ـ محمدعلی مدرس تبریزی، 23، فقیه و رجالی و محدث و مدرس

ـ محمدتقی آملی، 27، مدرس فقه و اصول و فلسفه

ـ سیدمحمدکاظم عصّار، 40، مدرس و استاد فلسفه

ـ عباسعلی محقق خراسانی، 47، واعظ و محدث و قیام‌کننده علیه نظام استبدادی

ـ حاج ملاهادی سبزواری، 56، فیلسوف و منطقی و ادیب و فقیه

ـ سیدحسن موسوی بجنوردی، 59، فقیه و اصولی

ـ میرزاابوالحسن شعرانی، 65، مدرس فلسفه و کلام و منطق

ـ سیدجلال‌الدین آشتیانی، 70، استاد و مدرس فلسفه در حوزه و دانشگاه

ـ شیخ علی دوانی، 85 ، مدرس حوزه و پژوهشگر در تاریخ روحانیت

ـ شیخ ابوالفضل نجم‌آبادی، 89، فقیه و مدرس فقه و اصول

ـ شیخ آقابزرگ تهرانی، 94، فقیه و محدث و کتاب‌شناس شیعه

ـ شیخ محمدتقی ادیب نیشابوری، 99، مدرس علوم عربی و بلاغت در حوزه

ـ شیخ ابوعبدالله زنجانی، 102 ، فقیه و قرآن‌پژوه

استادان و پژوهشگران در حوزه علوم انسانی

ـ محمدحسن لطفی، 3، مترجم آثار فلسفی

ـ محمد قزوینی، 5، ادیب و مورخ و ناقد ادبی

ـ سیدجعفر سجادی، 7 ، استاد فلسفه و منطق

ـ عبدالحسین نوائی، 8، مورخ و پژوهشگر

ـ محمدحسن گنجی، 10، جغرافی‌دان و هواشناس

ـ جلال‌الدین همایی، 11، ادیب و فیلسوف و استاد علوم بلاغت

ـ فتح‌الله مجتبایی، 16، استاد تاریخ ادیان و هندشناس

ـ یحیی ماهیار نوابی، 20، استاد ادبیات و زبانهای باستانی

ـ سیدعلی موسوی بهبهانی، 21، استاد علوم قرآنی و ادب عربی

ـ مجتبی مینوی، 22، مورخ و ادیب و استاد ادبیات تطبیقی

ـ جواد حدیدی، 25 ، استاد ادبیات تطبیقی و مترجم زبان فرانسه

ـ محمود روح‌الامینی، 29، استاد مردم‌شناسی

ـ سیدضیاءالدین سجادی، 32، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ بهاءالدین خرمشاهی، 43، مترجم و ادیب و قرآن‌پژوه

ـ زین‌العابدین مؤتمن، 37، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ علی‌محمد کاردان، 39، استاد روانشناسی و علوم تربیتی

ـ احمد ترجانی‌زاده، 41، ادیب و عربی‌دان

ـ حمید فرزام، 49، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ ادیب پیشاوری، 52 ، استاد و ادیب زبان فارسی و عربی

ـ نصرالله پورجوادی، 54، استاد تصوف و عرفان

ـ اسماعیل حاکمی والا، 55، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ غلامحسین یوسفی، 57، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ رضا داوری اردکانی، 58، استاد فلسفه و جامعه‌شناسی

ـ عباس اقبال آشتیانی، 60، مورخ و ادیب و ناقد ادبی

ـ ناصر کاتوزیان، 61، قاضی و استاد حقوق

ـ محمد خوانساری، 62، استاد منطق و فلسفه و ادب عربی

ـ سیدحسن قاضی طباطبایی، 63، استاد ادبیات فارسی و عربی

ـ احمد بهمنیار کرمانی، 67، ادیب عربی‌دان

ـ محمد نخجوانی، 69، نسخه شناس و کتاب‌شناس

ـ غلامحسین شکوهی، 71، استاد علوم تربیتی

ـ عبدالرسول خیامپور، 72، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ عبدالمحمد آیتی، 75، مترجم و پژوهشگر ادب فارسی و عربی

ـ محمدتقی مصطفوی، 77، مورخ و باستان‌شناس

ـ سعید نفیسی، 78، ادیب و مورخ و استاد ادب فارسی

ـ مهدی آذریزدی، 80، نویسنده ادبیات داستانی و قصه‌های کودکان

ـ عباس حری، 81، استاد کتابداری و اطلاع‌رسانی

ـ محمدعلی موحد، 82، حقوق‌دان و مولوی‌شناس

ـ عبدالجواد فلاطوری، 83، فلسفه و علوم اسلامی

ـ علی‌اکبر دهخدا، 84، ادبیات و شعر و لغت فارسی و دائره‌المعارف‌نویس

ـ میرزاحسن رشدیه، 86، معلم و بنیانگذار مدارس جدید

ـ محمد پروین گنابادی، 87، ادیب و مترجم و لغت‌شناس

ـ بدیع‌الزمان فروزانفر، 88، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ سیدجعفر شهیدی، 90، استاد تایخ اسلام و زبان و ادبیات فارسی و عربی

ـ محمد معین، 92، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ علی‌اکبر شعاری‌نژاد، 93، استاد روانشناسی و علوم تربیتی

ـ علی‌اصغر فقیهی، 97، مورخ و معلم ادبیات و تاریخ

ـ علی اقبالی، 98، استاد علوم کشاورزی

ـ غلامحسین مصاحب، 100، ریاضی‌دان و دائره‌المعارف نویس

ـ محمد امین ادیب طوسی، 103، استاد زبان و ادبیات فارسی

ـ محمدامین ریاحی، 105، استاد فارسی و شاهنامه‌شناس

ـ سیدمحمد مشکوه بیرجندی، 106، کتاب‌شناس و نسخه‌شناس و استاد تفسیر

استادان و پژوهشگران در حوزه علوم محض و تاریخ علوم

ـ احمد بیرشک، 2، ریاضیات و تاریخ علوم ریاضی

ـ محمود نجم‌آبادی، 4، تاریخ پزشکی

ـ یدالله سحابی، 6، آب‌شناسی و آبیاری

ـ محسن هشترودی، 19، ریاضیات و تاریخ علوم ریاضی

ـ علیقلی بیانی، 24، آب‌شناسی و سدسازی

ـ پرویز شهریاری، 31، ریاضیات و تاریخ علوم ریاضی

ـ میرزاجعفر سلطان‌القرائی، 104، هنرشناس و نسخه‌شناس

ـ اسدالله آل‌بویه، 33، ریاضیات و هندسه

ـ عبدالغفارخان نجم‌الدوله، 51، ریاضیات و مهندسی

ـ حسن تاج‌بخش، 73، تاریخ پزشکی و دامپزشکی

ـ هوشنگ اعلم، 76، تاریخ داروشناسی و گیاهان دارویی در اسلام و ایران

استادان و دانشمندان خارجی

ـ توشی هیکو ایزوتسو، 17، فلسفه اسلامی و قرآن‌شناسی

ـ سید محمد نقیب‌العطاس، 28، اسلام در دوره معاصر

ـ سید امیرحسن عابدی، 30، زبان و ادبیات فارسی در شبه‌قاره

ـ نذیر احمد، 38، زبان و ادب فارسی در شبه قاره هند

ـ ویلیام چیتیک، 91، عرفان و تصوف اسلامی

بانوان فاضل

ـ توران میرهادی، 14، تعلیم و تربیت

ـ شیرین بیانی، 44، تاریخ ایران

ـ ژاله آموزگار، 45 ، زبان‌های باستانی ایران

ـ پروین اعتصامی، 46، شاعر و ادیب

ـ فاطمه سیاح، 48، ادبیات تطبیقی

ـ زهرا رهنورد، 50، هنرشناسی

ـ نوش‌آفرین انصاری، 53، کتابداری و مرجع‌شناسی

ـ مهری باقری، 95، زبان‌شناسی و ادب فارسی

ـ تاج‌زمان دانش، 101، حقوق و مسائل زندانها

دانشمندان کرد و اهل تسنن

ـ عبدالرحمن شرفکندی(هژار)، 12، شاعر و مترجم

ـ ابراهیم یونسی، 26، نویسنده و مترجم

ـ احمد ترجانی‌زاده، 41، زبان و ادبیات فارسی

ـ عبدالحمید بدیع‌الزمانی کردستانی، 42، زبان و ادب عربی

ـ مستوره کردستانی(ماه‌شرف خانم) ، 74، شاعر و مورخ

مبتکران و نوآوران

ـ جبار باغچه‌بان، 36، روش آموزش زبان فارسی به کودکان و روش تدریس زبان به ناشنوایان

ـ کیومرث صابری فومنی، 64، ادیب و طنزپرداز

ـ محمد بهمن‌بیگی، 66، ایل‌شناس و تعلیم و تربیت عشایر

ـ باباصفری، 68، مورخ و پژوهشگر

ـ احمد منزوی، 34، کتاب‌شناس و نسخه‌شناس و فهرست‌نگار

ـ حسن حکمت‌نژاد، 35، طراحی فرش و قالی

ـ ارباب کیخسرو شاهرخ، 96، از مؤسسان کتابخانه مجلس و انجمن آثار ملی

با ملاحظه‌ای اجمالی به این صورت آشکار می‌گردد که در انتخاب افراد برای تعظیم و تکریم، رعایتِ تناسب شده و کوشش شده از طبقات گوناگون که دارای رشته‌های علمی مختلف بوده‌اند، بهترین‌ها برگزیده شوند ـ به ویژه کسانی که ما به آثار و تألیفات و شرح احوال آنان برای تدوین زندگینامه دسترسی داشته‌ایم.

امید است این حرکت مبارک و سنت حسنه‌ای که ما آغازگرش بودیم، در همه نقاط کشور ادامه یابد و سیرت علمی و عملی بزرگان و مفاخر کشور، الگو و اسوه‌ای برای نسل جوان قرار گیرد تا آن مدینه فاضله که ما در جستجوی آن هستیم، تحقق یابد. بعون الله تعالی و توفیقه.

در طی این ده سال به یاری الهی، روحی تازه در انتشارات انجمن دمیده شد که علاوه بر نشر نسخه‌ای نفیس و فاخر از قرآن مجید همراه با ترجمه‌ فارسی کهن، یکصد و هفتاد کتاب در علوم مختلف اسلامی، به ویژه کتبی که به وسیله دانشمندان ایرانی شیعه تألیف شده، منتشر گردید که شمار آنها با اشاره به موضوعات مختلف بدین قرار است:

1.‌ زبان و ادب فارسی (نظم و نثر، 23)؛ 2. جغرافیا و تواریخ محلی ایران (20)؛ 3. فلسفه و حکمت متعالیه (20)؛ 4. تاریخ اسلام و ایران (17)؛ 5. تصوف و عرفان اسلامی (15)؛ 6. مجموعه مقالات در علوم مختلف (14)؛ 7. سرگذشت و شرح احوال (12)؛ 8. فهرست و کتاب‌شناسی (9)؛ 9. پزشکی اسلامی (7)؛ 10. کلام و عقاید اسلامی (6)؛ 11. فقه و اصول فقه (5)؛ 12. علوم محضه (5)؛ 13. سفرنامه‌ها (4)؛ 14. لغت و فرهنگنامه (3)؛ 15. هنر اسلامی (3)؛ 16. منطق (2)؛ 17. علوم بلاغی (2)؛ 18. دستور زبان فارسی (2)؛ 19. کشاورزی در اسلام (1)

این گنجینه که شامل علوم اسلامی ـ ایرانی است، نشان‌دهندة عظمت علمی کشور ما در قرون مختلف است و دانشجویان رشته‌های مختلف می‌توانند از روش علمی و اخلاقی عملی مؤلفان آنها که همه از مفاخر اسلام و ایران هستند، برخوردار گردند. در اینجا مناسب است که نام بزرگانی که این آثار را به وجود آورده‌اند و هر یک آرا و اندیشه‌های علمی مربوط به فن خود را اظهار داشته‌اند، نام ببریم تا با مراجعه به آن آثار، بیش از پیش، سهم ایران و ایرانی در ارتقاء و تعالی علوم و فنون، روشن گردد و حدیث شریف «لوکان العلم فی الثرّیا لناله رجال من فارس» بیش از پیش چهره خود را بنمایاند. در فهرست زیر، نام مؤلفانی که به احیا و نشر علوم پرداختند و به قول ابن‌خلدون «و حمله هذه العلوم اکثرهم العجم: حاملان این علوم بیشترشان ایرانی بودند»، پرداخته می‌شود که تجلی فرهنگ اسلامی ـ ایرانی مرهون کوشش آن دانشمندان است و نیز نام بزرگانی که میراث کهن ما را که در زاویه کتابخانه‌ها پنهان مانده بود، احیا کردند و موجب نشر علم و دانش گردیدند، یاد می‌گردد:

آتش، احمد؛ آرام، احمد؛ آرزو، سراج‌الدین علی بن حسام‌الدین؛ آقانجفی، محمدتقی بن محمدباقر؛ آیتی، عبدالمحمد؛ ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ ابن فوطی، عبدالرزاق بن احمد؛ ابن مطران، اسعد بن الیاس؛ ابن یمین فریومدی؛ ابوریحان بیرونی، محمد بن احمد؛ اخگر حیدرآبادی، قاسم علی؛ ادیب نیشابوری؛ استرآبادی، سلطان حسین؛ استرآبادی، محمدقاسم هندوشاه؛ استرآبادی، میرمحمدباقر؛ اسفراینی نیشابوری، فخرالدین؛ اصفهانی (اسفراینی)، فریومد؛ اعتمادی، منصوره؛ اعظم واقفی، حسین؛ افشار، ایرج؛ اقبال آشتیانی، عباس؛ اقتداری، احمد؛ اکبری بیرق، حسن؛ الله‌آبادی، شاه محمد اجمل؛ امام (اهوازی)، علی محمد؛ امینی هروی، امیر صدرالدین؛ ابراهیم؛ انگورانی، زهرا؛ انگورانی، فاطمه؛ انوار، سیدعبدالله؛ اوجبی، علی؛ ایزوتسو، توشی هیکو؛ باستانی پاریزی، محمدابراهیم؛ بخاری، صلاح بن مبارک؛ بداؤنی، عبدالقادر بن ملوکشاه؛ برومند سعید، جواد؛ بستان شیرین، فاطمه؛ بستان شیرین، کبری؛ بغدادی، عبدالقادر؛ بناکتی، داوود بن محمد؛ بنداری، فتح بن علی؛ بهشتی شیرازی، احمد؛ پوررفعتی، علیرضا؛ پورگل، محمدمهدی؛ تبریزی، ابوعبدالله محمد بن ابی‌بکر بن محمد؛ تبریزی، ملارجبعلی؛ تمیمی سبزواری، علی بن محمد بن علی بن عبدالصمد؛ تولگا اجاک، فاطمه؛ ثابت‌زاده، منصوره؛ جامی، عبدالرحمن؛ جمالی اردستانی، جمال‌الدین محمد؛ جوانپور، عزیز؛ جهانبخش، جویا؛ جهانداری، کیکاووس؛ حاج حسینی، مرتضی؛ حاکمی، اسماعیل؛ حجازی، حمیده؛ حزین لاهیجی، محمدعلی؛ حسن‌زاده، نجف‌علی؛ حسینی علوی، محمد اشرف بن عبدالحسیب؛ حکمت شیرازی، علی‌اصغرخان؛ حنین بن اسحاق؛ خاک‌نژاد، فرهنگ؛ خالد غفاری، سیدمحمد؛ خان، علیم اشرف؛ خراسانی، محمدکاظم؛ خرمشاهی، بهاءالدین؛ خلیل عظیم‌‌آبادی، علی ابراهیم بن حسن رضا؛ خوارزمی، محمد بن عباس؛ خورشاه بن قبادالحسینی؛ خیام، عمر؛ دارائی، امیرخسرو؛ داعی، احمد؛ داماد، میرمحمدباقر؛ دانش، حسین؛ دبیران کاتبی قزوینی، نجم‌الدین؛ دبیر سیاقی، محمد؛ درخشان، مهدی؛ دسترنجی، حکیمه؛ دشتکی شیرازی، غیاث‌الدین منصور؛ دهباشی، مهدی؛ دهلوی، حسن بن علی؛ ذاکر عباسعلی، محمدرضا؛ رادویانی، محمد بن عمر؛ رازی، محمد بن زکریا؛ راستار گویوا، و، س؛ رجب‌زاده، هاشم؛ رضازاده ملک، رحیم؛ رضایتی کیشه خاله، محرم؛ رضوی، اختر مهدی؛ رضوی برقعی، حسین؛ رضوی، مهدی؛ رواقی، علی؛ روشن، محمد؛ روضاتیان، مریم؛ زالمان، کارل. گ؛ زند مقدم، محمود؛ زهراوی، خلف بن عباس؛ زینمی شندونی چینی، محمدبن حکیم؛ ساوجی، سلمان‌بن محمد؛ ساعدلو، هوشنگ؛ سبحانی، جعفر؛ سبزواری، هادی بن مهدی؛ ستوده، منوچهر؛ سجادی، جعفر؛ سرمدی، مجید؛ سلماسی، ابوعلی حسن‌بن ابراهیم؛ سمیع‌زاده، رضا؛ سهروردی، شهاب‌الدین یحیی؛ سیبک نیشابوری، یحیی؛ شادان، ولی‌الله؛ شعار، جعفر؛ شفائی، جواد؛ شکوهی، علی‌ اصغر؛ شکیب آذر، احمد؛ شنب غازانی، اسماعیل؛ شوراتس، پاول؛ شهرستانی موسوی، محمدباقر؛ شهیدثانی، حسن‌بن زین‌الدین؛ شهیدی، سیدجعفر؛ صادقی، بهروز؛ صادقی، عباسقلی؛ صاری اوغلی، خلیل ابراهیم؛ صدری، عباس؛ صدری، محمد؛ صدوقی سها، منوچهر؛ صدیقی، غلامحسین؛ صفا، ذبیح‌الله؛ طاهری، صدرالدین؛ طباطبائی مجد، غلامرضا؛ ظل الرحمن؛ عبدالغنی حسن، محمد؛ عزلتی خلخالی، ادهم؛ عصار تهرانی، محمدکاظم؛ عطار نیشابوری، فریدالدین؛ عطائی رازی؛ عظیمی، زلیخا؛علامه حلی، حسن‌بن یوسف؛ علامی، ابوالفضل بن‌مبارک؛ عمید، موسی؛ غفاری کاشانی، میرزا ابوتراب خان؛ فتوحی نسب، احمد؛ فخر رازی، محمدبن عمر؛ فراهانی منفرد، مهدی؛ فرقانی، محمدفاروق؛ فروزانفر، بدیع‌الزمان؛ فرهودی، سعید؛ فریدالدین غیلانی، عمربن علی؛فریومدی، ابن یمین؛ فشارکی، محمد؛ فوروکاوا، نوبویوشی؛ قربانی، زین‌العابدین؛ قزوینی، شرف‌الدین فضل‌الله؛ قزوینی، یحیی‌بن عبداللطیف؛ قطب‌الدین شیرازی، محمودبن مسعود؛ قلیچ‌خانی، حمیدرضا؛ قمی‌نژاد، مهدی؛ کارادوو، برنار؛ کازاما، آکی‌ئو؛ کاشانی، کمال ‌الدین عبدالرزاق؛ کاشانی، محمدبن محمدزمان؛ کاظمی، داریوش؛ کاظمی، فروزنده؛ کرباسیان، ملیحه؛ کربن، هانری؛ کرمینی، علی‌بن محمد؛ کریمان، حسین؛ کریمی زنجانی اصل، محمد؛ کشمیری، محمدعلی بن محمدصادق؛ کمال‌الدین خوارزمی، حسین بن حسن؛ کوپریلی، محمد فواد؛ کوکبی بخارایی، نجم‌الدین؛ کیانی، محسن؛ کینیچی ئه‌اورا؛ گاوبه، هانیس؛ گردیزی، ابوسعید عبدالحی‌بن؛ ضحاک بن محمود؛ گلبن، محمد؛ لندلت، هرمان؛ مایکل‌اس، کنی‌یر؛ محدث دهلوی، عبدالحق؛ محدث، میرهاشم؛ محقق، مهدی؛ مدرس تبریزی خیابانی، محمدعلی؛ مشایخی، حبیب‌الله؛ مشکوه، محمد؛ مصاحب، غلامحسین؛ مصطفوی، محمدتقی؛ معصومی، غلامرضا؛ معصومی همدانی، آخوند ملاعلی؛ معطوفی، اسدالله؛ معین، محمد؛ منزوی، احمد؛ موسوی، محمدباقر؛ مولا احمدعلی؛ مولانا شوقی؛ مولوی، احمد علی صاحب؛ مولوی، جلال‌الدین محمدبن محمد؛ مولوی، عبدالحمید؛ میرانصاری، علی؛ میرباقری فرد، سیدعلی اصغر؛ میرداماد، محمدباقربن محمد حسین؛ میرعابدینی، سیدابوطالب؛ ناجی اصفهانی، حامد؛ ناصرخسرو قبادیانی؛ نجف‌زاده، علیرضا؛ نجفی برزگر، کریم؛ نجفی قوچانی، محمدحسن؛ نجم آبادی، محمود؛ نجم‌الملک، حاج میرزا عبدالغفار؛ نراقی، حسن؛ نراقی، مهدی بن ابی‌ذر؛ نسفی، عزیزبن محمد؛ نصر، حسین؛ نصیری، محمدرضا؛ نوایی، عبدالحسین؛ نورالدین منشی؛ نورانی، عبدالله؛ نورانی نژاد، حمیده؛ نوربخش، حسن‌بن قاسم؛ نوری، محمد؛ نوری، محمد یوسف؛ نهاوندی، عبدالباقی؛ نیرنوری، عبدالحمید؛ نیرومند، محمدباقر؛ نیریزی شیرازی، سیدقطب‌الدین محمد واله اصفهانی، محمدیوسف؛ ورجاوند، پرویز؛ وزیری، احمدعلی‌خان؛ وزیری، علینقی؛ وفایی، عباسعلی؛ هادی‌زاده، مجید؛ هاشمی، سیدعبدالقادر؛ هانه‌دا، کوئیجی؛ هـ سبحانی، توفیق؛ یارشاطر، احسان؛ یعقوبی، غلامعلی.