ایران‌بوم

روزه از جمله تکالیفی است که در دین مبین اسلام، تاکید بسیاری بر آن شده است و نیز بسیاری از افراد از این تکلیف الهی به عنوان وسیله‌ای برای درمان بیماری‌های جسمی و روحی خود استفاده می‌کنند. در این میان نکته‌ای که اهمیت والایی دارد، نیت صائم است و هر چه که این نیت پاکتر باشد، فرد روزه دار به اقسام عالیتری از مراتب سه گانه روزه (عام،خاص و خاص الخاص) دست می‌یابد.‏

‏ روزه علاوه بر آنکه در قرآن و روایات از ارزش بسیار والایی برخوردار است خداوند نیز در این مورد پیامبرانی را به منظور تشریع احکام و ثبات روزه فرستاده است. در قرن حاضر و به ویژه در دهه‌های اخیر با گسترش پژوهش‌هایی در موضوع روزه،نتایج آن به کشورهای غربی نیز راه یافته و نظر بسیاری از دانشمندان و محققان غربی را به خود جلب کرده است.‏

‏ ‏‏ روزه از منظر قرآن کریم:

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید:

«ای مومنان، نوشته شده است بر شما روزه همانگونه که نوشته شده است بر آنانکه پیش از شما بودند، شاید که تقوای الهی را پیشه کنند. ایامی چند هر کس از شما بیمار یا در سفری باشد، پس چند روز از روزهای دیگر که خداوند فرمود، خدا برای شما راحتی می‌خواهد و برای شما سختی نمی‌خواهد1»

آیه یاد شده که مبتنی بر دعوت صحیح خداوند از مومنان برای ادای تکلیف واجب روزه است، دلالت بر این نکته دارد که خداوند در حقیقت با بر عهده گذاشتن این تکلیف بر بندگانش قطره‌ای از دریای لطف بیکرانش را در معرض و انظار انسان‌ها قرار داده است.

این الطاف عبارت است از:

الف) اول اینکه خداوند بنده خویش را به شرف((یا ایها الذین آمنوا...) ندا داده و مزین کرده است. یعنی تنها به عده معدودی که به او ایمان آوردند، این لطف را عنایت فرمود و آن را بر بندگان خاص خود عرضه کرده است.

ب) این که خداوند لفظ ((کتب)) را به صورت مجهول ذکر فرمود.اگر چه خداوند روزه را بر بندگانش واجب نمود، اما چون روزه با رنج و مشقت انجام می‌گیرد به خود نسبت نمی‌دهد.در مقابل زمانی که لفظ ((رحمت)) ذکر شود، آن را به خود نسبت می‌دهد.2 چنانچه می‌فرماید: ((بگو از آن خداست نوشت بر خویشتن رحمت را))3‏

ج) خداوند در آیه مزبور می‌فرماید: ((کما کتب علی الذین من قبلکم)).از معنا و مفهوم آیه می‌توان دریافت که خداوند روزه را تنها برای ما و به دوش ما ننهاده است،بلکه برای پیشینیان ما نیز آن را واجب کرده بود.

د) خداوند در آیه مزبور می‌فرماید: ((لعلکم تتقون)). این عبارت برای کسانی به کار رفته شده است که تقوای الهی را پیشه ساختند.کسانی که خداوند آنها را به زینت تقوای الهی مزین و مفتخر ساخت.آنها بندگان خالص و خاص خداوند هستند.‏

و) ((ایاما معدودات)) بر این نکته تاکید دارد که یکی از الطاف خداوند بر بنده اش اینکه یک دوازدهم از سال، روزه را بر دوش بنده اش تکلیف می‌فرماید تا به سهولت و آسانی از عهده آن برآید و این امر الهی را به عرصه عمل برساند.

ه) عبارت ((فمن کان منکم مریضا او علی سفر فعده من ایام آخر..) دلالت بر این عنایت دارد که خداوند بر بنده اش در دوران بیماری وجوب این امر الهی را ساقط می‌کند و ادای آن را به زمان دیگری موکول می‌سازد. ‏

ی) از دیگر الطاف بی نهایت خداوند اینکه در آیه فوق می‌فرماید: ((یرید الله بکم الیسر و لا یرید بکم العسر))، این بدان معنی است که خداوند با مکلف ساختن بنده اش به روزه،سهولت و آسانی را از مکلف می‌خواهد، نه اینکه اراده سخت و دشواری را بنماید.4‏

البته آیاتی که در قرآن و در باب روزه آمده است، بسیار و دارای شرح و تفسیرهای قابل تاملی است که ذکر آن در این مقال نمی‌گنجد.

‏‏ روزه از منظر روایات:

تمامی روایاتی که از جانب پیامبران الهی در باب روزه نقل شده است حاوی نکته‌های ارزشمندی است که هر یک دلالت بر دریای بیکران معرفت الهی دارد.

در روایتی هشام بن حکم از امام صادق(ع) در باب علت وجوب روزه سوال کرد و حضرت فرمودند: «خداوند که روزه را واجب فرمود برای این است که ثروتمند و فقیر همانند یکدیگر شوند.چرا که ثروتمند گرسنگی را احساس نمی‌کرد که به فکر رحم کردن به فقرا بیافتد.زیرا وقتی ثروتمند چیزی را طلب کند برای او سریعا فراهم می‌شود و اگر روزه‌ای نباشد به فکر مستمندان نمی‌افتد.»‏

با کمی دقت در روایات، می‌توان دریافت که پیشوایان الهی نه تنها روزه، بلکه تمامی منقولات خود را با توجه به تمامی موارد بررسی می‌کنند و جنبه‌های علمی، شرعی و حتی سیاسی را نیز مد نظر قرار می‌دهند. ‏

‏‏ روزه از منظر پیامبر اکرم(ص) ‏

حضرت رسول(ص)در روایتی به یکی از مهمترین آداب و مقدمات روزه اشاره می کند و می‌فرماید:

((سحری بخورید، ولو به خوردن کمی آب باشد و افطار کنید. ولو یک دانه خرما)) و فرمودند ((سحری خوردن برکت خداست و خداوند عالم و ملائکه بر آنان که در سحرگاهان استغفار می‌کنند درود می‌فرستد و همین طور بر سحری خوردگان و سحری خوردن فرقی بین ما و دیگر اقوام است.5))

و در روایت دیگری می‌فرماید: ((خداوند می‌فرماید:روزه مال من است و من جزای روزه هستم.6))

‏ روزه از منظر حضرت علی(ع) ‏امام علی(ع) در یکی از عیدها فرمود: ((امروز عید کسی است که خداوند روزه اش را پذیرفته و نمازش را پاداش داده است و هر روز که خداوند را در آن نافرمانی نکنند آن روز عید است.7))

همچنین حضرت علی(ع) در نهج البلاغه و در فراز دیگری در نکوهش اعمال بیهوده روزه‌داران می‌فرماید: ((به روزه داری که از روزه داشتن جز گرسنگی و تشنگی نمی‌بیند و نماز شب‌گزاری که از ایستادن و نمازگزاردنش جز بیداری و رنج برای او نیست چه نیک است خواب هوشمندان و روزه باز کردن ایشان.8))

‏ روزه از منظر امام صادق(ع) ‏

امام صادق(ع)می فرمایند: ((هر روزه داری که در حضورش افراد زیادی غذا بخورند و دهان آن روزه دار تمایل به طعام پیدا کند، ولی او تحمل و خودداری نماید ملائکه خدا دائما بر او درود می‌فرستند و برایش طلب آمرزش می‌کنند.9))

به این ترتیب هر فردی که در راه خدا سختی‌ها و رنج‌هایی را متحمل شود، خداوند نیز به همان مقدار پاداش او را ارتقاء می‌دهد.اما از آنجایی‌که امروزه ما روزه عام را اجرا می‌کنیم، نمی‌توانیم این بشارت‌های الهی را درک کنیم و به غایت برسیم.

امام صادق(ع)در فراز دیگری در باب پاداش صائمین که به مصاف سختی‌ها و رنج‌های روزه می‌روند و آنها راتحمل می‌کنند، می‌فرماید:

«کسی که در فصل گرما روزه بگیرد و تشنگی بر او عارض شود، خداوند عالم هزار ملائکه را مامور می‌کند که صورت او را مسح کنند و به او بشارت دهند، تا اینکه افطار کند و در آن هنگام خداوند می‌فرماید: چه پاک و خوشبو است روح و جان و بوی دهانت.ای ملائکه من شاهد باشید که همانا او را آمرزید.10))

علی غیاثی از مازندران

پی نوشت‌ها:‏

‏1- بقره 183‏

‏2- همان

3ـ انعام ‏

‏4- موسی، حسین، روزه درمان بیماری‌های روح و جسم، انتشارات اسلامی، قم،1377 ‏

‏5- شیرازی، محمد،روزه و ماه خدا، مترجم مصطفی زمانی، انتشارات پیام اسلام، قم ‏

‏6- سفینة‌‌البحار، ج2، ص66

7ـ همان، ص64

8ـ نهج‌البلاغه، حکمت 420

9ـ همان، حکمت137

10ـ سفینه‌البحار، ج2، ص64